Musahip Mustafa Paşa

Musahip Mustafa Paşa (1640-1686) Sultan IV. Mehmed’in musahibi, II. vezir ile kızı Hatice Sultan'ın eşi, Osmanlı kaptan-ı deryası (1683-1684).

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yükselişi ve Kamaniçe seferindeki rolü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kesin olmamakla birlikte 1640 tarihinde, Kuloğlu Süleyman Ağa’nın oğlu olarak Bolu Kazası’nda dünyaya geldi.^[1] Babası Süleyman Ağa sanatkâr, bestekâr ve saz şairi, bir şahsiyettir.^[2] Musahip Mustafa Paşa, tahsilini Enderûn-ı Hümayûn’da tamamlayarak hazine odasına dahil oldu. Temmuz 1663’de Has Oda’ya nakil olunarak, aynı yılın Ağustos ayında musahiplik unvanını aldı. Ağustos 1666 tarihinde, Padişah’ın musahibi ve ikinci vezir olmasına^[3] rağmen, saraydaki görevleri sebebiyle devlet yönetimine pek katılmamıştır.^[2] Sultan IV. Mehmed’in, Haziran 1672’de Kamaniçe kalesinin fethi için yaptığı sefere Musahip Mustafa Paşa da katılmış, Kamaniçe kalesinin muhasarasında Karaman ve Sivas eyaleti askerlerine kumanda etmiştir. Kale, 3 Eylül 1672’de teslim alınmıştır.^[4] Musahip Mustafa Paşa bu fetihten on dört ay sonra, Kasım 1673’de “Rikâb-ı Hümayûn Kaymakamlığı”na yükselmiştir.^[3] Sultan IV. Mehmet, Şehzâde Ahmet’in sünnet ettirilmesini ve büyük kızı Hatice Sultan’ın, Musahip Mustafa Paşa ile evlendirilmesini istemesi üzerine.^[5] Temmuz 1675'te, Şehzâde Ahmet sünnet ettirilmiş^[6] ve iki hafta sonra da bu evlilik gerçekleşmiştir.^[7]

Kaptan-ı deryalığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Musahip Mustafa Paşa, 20 Aralık 1683’de Bozoklu Mustafa Paşa’nın yerine kaptan-ı derya olarak tayin edildi.^[8]

1684-1685 yıllarında birkaç kadırga ve kalyon inşa edildiği gibi, ekonomik açıdan güçlü bazı beyler ümera-i derya zümresine katılarak kendi gemilerini inşa etmeleri istendi. Hazinenin de 1.400 kese akçelik desteğiyle, bu hararet çalışma sonucunda Osmanlı donanması 60 kalyona ulaştı.

1684 yılında Akdeniz'e sefere çıkan Musahip Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı donanması Foça limanı önüne demirledi ve Orak Adasına bir kale, ardından ise Midilli ve Sakız adalarında birer burç inşa ettirdikten sonra Rodos'a doğru yola çıktı. Öte yandan, Mısır vergisini taşıyan Osmanlı gemileri Venedik gemilerinin saldırı ihtimaline karşı Sisam ve Dilek Boğazı'na sığınmıştı. Rodos'tan yardıma gelen Osmanlı donanması bu gemilerin salimen Çanakkale Boğazı'na ulaşmalarını sağladı. Bu esnada bölgede faal görünen Venedikli korsan Paulo'nun kalynu da Osmanlı donanmasıyla çatışmayı göze alamadığından bölgeden uzaklaştı.^[9]

Mora seraskerliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Musahip Mustafa Paşa Aralık 1684'te, Mora Seraskeri Siyavuş Paşa’nın şehit olması üzerine Mora seraskerliğine tayin edilmiştir.^[3] Mora Adası’nda bulunan Koron Kalesi’ni üç ay müdafaa etmesine rağmen; kuvvetinin çok az olması, yardım ve mühimmatın gelmemesi, düşman kuvvetlerinin çok güçlü olması sebebiyle kale düşmüştür.^[10] Eylül 1685'te Boğazhisar’ına muhafız tayin olunmuş, 1685 Ekim ayının sonunda ölmüştür.^[11] Musahip Mustafa Paşa; sanatkârların ve sanatın hâmisi, güzel şiirleri olan, ilim, irfan sahibi, sanat ehli bir insandı.^[12] Aynı zamanda padişahın itimatınıkazanmış bir devlet adamıydı.^[13]

Özel hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Musahip Mustafa Paşa Sultan Mehmed Han'ın kerimesi Hatice Sultan'la nikâh kıydı ve Edirne’de düğün yapıldı. On dört gün süren ve Osmanlı tarihi'nin en büyük şenliklerinden biri sayılan düğünde, tiyatroya benzer eğlenceler düzenlenmiş ve ziyafetler verilmiştir.^[14]

On bir yıl süren bu izdivaçtan, Sultanzâde Mehmet Bey, 1684'te yedi yaşlarında vefat eden Hasan Bey ile çocuk yaşta vefat eden diğer kardeşleri dünyaya gelmiştir.^[2]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Musahip Mustafa Paşa, Konya Kalesi Atpazarı Kapısı dışında bulunan ve halk arasında Kanlı Göl diye bilinen miri arsayı temlik yoluyla alıp, on yedi bin sekiz yüz kuruş harcayarak, üzerine Şeyh Ahmet Efendi Çifte Hamamı ve Debbağlar Hamamı, Şeyh Ahmet Efendi Fevkâni Camii, Bezirganlar Hanı, Kervansaray Hanı, kahve tahmisi, kahvehane, yirmi bir dükkân ve dört mahzen yaptırmıştır. Bu arsanın haricinde, Şekerfuruş Mahalle Mescidi’ni yeniden yaptırtıp, yanına muallimhane ve yazlıknamazgâh ilave ettirmiştir. Ayrıca, Taşkapı Darü’l-hadis Medresesi, şadırvanı ve avlusunu, Konya içerisinde ve çevresinde on iki adet çeşmeyi yaptırarak mütevelliliğine Şeyh Ahmet Efendi’yi atayarak tevliyeti onun soyuna bırakmıştır. Günümüze ulaşan önemli bir vakıftır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Şeyhî Mehmet Efendi, Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri Vekayiü’l-Fudalâ I, C. III, (Doç. Dr. Abdulkadir Özcan), İstanbul, l989, s.699; Bundan sonraki dipnotlarda, Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, şeklinde kısaltılarak verilecektir.
^ ^a ^b ^c Yılmaz Öztuna, “Mustafa Paşa (Damat Musahip l640?-l686)” Türk Ansiklopedisi, C. XXIV, s.499.
^ ^a ^b ^c Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.699.
^ Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.592.
^ Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.594.
^ Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği (1675), Ankara, 1972, s.53-62.
^ Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.699; Nutku, aynı eser, s.62-64; Öztuna, 30 Haziran 1674'te nikâhın kıyıldığını ve 9 Temmuz 1674'te Edirne’de düğünün yapıldığını kaydeder; fakat herhangi bir kaynak vermemiştir.
^ Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.658,699; Öztuna, aynı yerde, 27 Kasım 1685'e kadar Musahip Mustafa Paşa’nın kaptanlığının devam ettiğini belirtir. Halbuki Şeyhî Mehmet Efendi’ye göre Musahip Mustafa Paşa Eylül 1685'te ölmüştür.
^ "Tuhfe-i Mustafaviyye Fi Beyan-ı Kapudanan-ı Devlet-i Aliyye", Şehrizade Mehmed Said Efendi, (haz. Davut Adlığ), Efe Akademi Yayınları (2020), s.126
^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. III, K. 1, Ankara, l983, s.479.
^ Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.699; Öztuna aynı yerde; Musahip Mustafa Paşa’nın 1686 Ekim’inde öldüğünü yazar. Herhangi bir kaynak vermemiştir.
^ Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.440,507,533,670,699.
^ K. Ş. S., No: 19, s.1653; Uzunçarşılı, aynı eser, s.417.
^ Baron Joseph Von Hammer Purgstall, Osmanlı Devleti Tarihi, C. XI, İstanbul, l986, s.286; Nutku, aynı eser, s.130-140.

Askerî görevi
Önce gelen: Bozoklu Mustafa Paşa	Kaptan-ı Derya 1683 – 1685	Sonra gelen: Mısırlızade İbrahim Paşa

[1] Şeyhî Mehmet Efendi, Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri Vekayiü’l-Fudalâ I, C. III, (Doç. Dr. Abdulkadir Özcan), İstanbul, l989, s.699; Bundan sonraki dipnotlarda, Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, şeklinde kısaltılarak verilecektir.

[ReferenceA-2] Yılmaz Öztuna, “Mustafa Paşa (Damat Musahip l640?-l686)” Türk Ansiklopedisi, C. XXIV, s.499.

[Şeyhî,_Şakaik-i_Nu’maniye,_s.699-3] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.699.

[4] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.592.

[5] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.594.

[6] Özdemir Nutku, IV. Mehmet’in Edirne Şenliği (1675), Ankara, 1972, s.53-62.

[7] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.699; Nutku, aynı eser, s.62-64; Öztuna, 30 Haziran 1674'te nikâhın kıyıldığını ve 9 Temmuz 1674'te Edirne’de düğünün yapıldığını kaydeder; fakat herhangi bir kaynak vermemiştir.

[8] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.658,699; Öztuna, aynı yerde, 27 Kasım 1685'e kadar Musahip Mustafa Paşa’nın kaptanlığının devam ettiğini belirtir. Halbuki Şeyhî Mehmet Efendi’ye göre Musahip Mustafa Paşa Eylül 1685'te ölmüştür.

[9] "Tuhfe-i Mustafaviyye Fi Beyan-ı Kapudanan-ı Devlet-i Aliyye", Şehrizade Mehmed Said Efendi, (haz. Davut Adlığ), Efe Akademi Yayınları (2020), s.126

[10] İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. III, K. 1, Ankara, l983, s.479.

[11] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.699; Öztuna aynı yerde; Musahip Mustafa Paşa’nın 1686 Ekim’inde öldüğünü yazar. Herhangi bir kaynak vermemiştir.

[12] Şeyhî, Şakaik-i Nu’maniye, s.440,507,533,670,699.

[13] K. Ş. S., No: 19, s.1653; Uzunçarşılı, aynı eser, s.417.

[14] Baron Joseph Von Hammer Purgstall, Osmanlı Devleti Tarihi, C. XI, İstanbul, l986, s.286; Nutku, aynı eser, s.130-140.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

g t d Kaptan-ı deryalar
14. yüzyıl	Saruca Paşa
15. yüzyıl	Çavlı Bey Baltaoğlu Süleyman Bey Hamza Bey Has Yunus Bey Hadim İsmail Bey Kaptan Paşa Kasım Bey Yakub Bey Zağanos Paşa Veli Mahmud Paşa Gedik Ahmed Paşa Mesih Paşa Güveği Sinan Paşa Kara Nişancı Davud Paşa
16. yüzyıl	Küçük Davud Paşa Hersekzade Ahmed Paşa İskender Ağa Paşa Sinan Bey Cafer Ağa Parlak Mustafa Paşa Bayram Paşa Kurdoğlu Muslihiddin Reis Deryabey Süleyman Paşa Kemankeş Ahmed Paşa Barbaros Hayreddin Paşa Sokollu Mehmed Paşa Sinan Paşa Piyale Paşa Müezzinzade Ali Paşa Kılıç Ali Paşa Damat İbrahim Paşa Uluç Hasan Paşa Yusuf Sinan Paşa Damat Halil Paşa
17. yüzyıl	Mustafa Paşa Frenk Cafer Paşa Derviş Mehmed Paşa Hafız Ahmed Paşa Kayserili Halil Paşa Öküz Mehmed Paşa Güzelce Ali Paşa Kara Davud Paşa Niğdeli Mustafa Paşa Topal Recep Paşa Çatalcalı Hasan Paşa Canbolatzade Mustafa Paşa Bostancı Cafer Paşa Deli Hüseyin Paşa Kemankeş Kara Mustafa Paşa Siyavuş Paşa Uzun Piyale Paşa Silahdar Yusuf Paşa Koca Bekir Paşa Koca Musa Paşa Kara Musa Paşa Damat Fazlı Paşa Ammarzade Mehmed Paşa Voynuk Ahmed Paşa Bıyıklı Mustafa Paşa Haydarağazade Mehmed Paşa Hüsambeyzade Ali Paşa Koca Derviş Mehmed Paşa Çavuşzade Mehmed Paşa Kara Murad Paşa Dellak Mustafa Paşa Zurnazen Mustafa Paşa Firari Kara Mustafa Paşa Sarı Kenan Paşa Seydi Ahmed Paşa Topal Mehmed Paşa Çavuşzade Mehmed Paşa Kılavuz Ali Paşa Abdülkadir Paşa Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Kaplan Mustafa Paşa Köse Ali Paşa Seydizade Mehmed Paşa Kara İbrahim Paşa Kaplan Mustafa Paşa Bozoklu Mustafa Paşa Musahip Mustafa Paşa Mısırlızade İbrahim Paşa Kalaylıkoz Hacı Ahmed Paşa Mezamorta Hüseyin Paşa Mısırlızade İbrahim Paşa Palabıyık Yusuf Paşa Amcazade Hüseyin Paşa
18. yüzyıl	Abdülfettah Paşa Aşçı Mehmed Paşa Küçük Osman Paşa Baltacı Mehmed Paşa Abdurrahman Paşa Veli Mehmed Paşa Moralı İbrahim Paşa Köse Ali Paşazade Mehmed Paşa Kirli Ahmed Paşa Hoca İbrahim Paşa Abaza Süleyman Paşa Aşçı Mehmed Paşa İzmirli Süleyman Paşa Canım Hoca Mehmed Paşa Hoca İbrahim Paşa Kaymak Mustafa Paşa Abdi Paşa Hacı Hüseyin Paşa Koca Bekir Paşa Laz Ali Paşa Fındıklılı Süleyman Paşa Elçi Mirahor Mustafa Paşa Hatibzade Yahya Paşa Pir Mustafa Paşa Ahmed Ratib Paşa Elçi Mirahor Mustafa Paşa Soğanyemez Mahmud Paşa Şehsuvarzade Mustafa Paşa Koca Bekir Paşa Durak Mehmed Paşa Melek Mehmed Paşa Karabağlı Süleyman Paşa Ali Paşa Abdülkerim Paşa Hacı Benli Mustafa Paşa Hacı Hasan Paşa Vezir Kethüdâsı Mehmed Paşa Sinek Mustafa Paşa Nişli Mehmed Paşa Hüseyin Hüsnü Paşa Tosun Mehmed Paşa Melek Paşa Eğribozlu İbrahim Paşa Mandalzade Hüsameddin Paşa Cafer Paşa Cezayirli Gazi Hasan Paşa Koca Yusuf Paşa Giritli Hüseyin Paşa Küçük Hüseyin Paşa
19. yüzyıl	Mehmed Kadri Paşa Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa Hacı Mehmed Paşa Hacı Salih Paşa Seydi Ali Paşa Râmiz Abdullah Paşa Çarhacı Ali Paşa Hafız Ali Paşa Kara Mehmed Paşa Koca Hüsrev Mehmed Paşa Ahmed Paşa Hasan Paşa Deli Abdullah Paşa Nasuhzade Ali Paşa Kara Mehmed Paşa Topal İzzet Paşa Pabuççu Ahmed Paşa Damat Gürcü Halil Rifat Paşa Çengeloğlu Tahir Mehmed Paşa Ahmed Fevzi Paşa Damad Mehmed Said Paşa Damad Mehmed Ali Paşa Topçubaşızade Mahmud Paşa Rıza Paşa Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa İngiliz Mustafa Paşa Ateş Mehmet Paşa Ahmed Vesim Paşa İbrahim Halil Paşa

Musahip Mustafa Paşa Nedir?