İlteber

İlteber (Eski Türkçe: , ilteber^[1]), Türk Kağanlığı ve Hazar Kağanlığı'nın siyasi hiyerarşisinde kendisine vergi toplama ve bunun belirli bir miktarını Türk kağanına ödeme görevi bulunan boy başkanlarına verilen addır. Bu terime ilk kez, 680'de Kuzey Kafkasya Hunları'nda rastlanmaktadır. Hristiyan kaynaklarında, Albanya'da hüküm süren Hun derebeyinin adı Alp Ilteber olarak geçmektedir.

Türk devletlerinde kullanılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türklerde bodunun başkanı kağan olmakla birlikte boyları ilteberler yönetmiştir. Türk Kağanlığı'nda kağana bağlı boyların başkanlarına yani uluş sahiplerine; toprak sahibi anlamında ilteber denilmiştir. Bilge Kağan Yazıtı'da Türk kağanının isyan çıkaran ilteberlere karşı mücadelesi şöyle anlatılır:

Uygur ilteber yüzçe erig ilgerü tezip bardı. (Uygur ilteberi yüzlerce eriyle karşımıza çıktı.)^[2]

Göktürklerde yılın belirli dönemlerinde toplanan Toygun'a boy başkanları katılırdı. Toygun'un dış işleri ve maliye gibi konulardaki temsilcisine de Toygun İlteber (Toygun İlteberi, Kurultay Baştemsilcisi) denilirdi. Kül Tigin'in ölümü üzerine Çin'den getirilen tezyinatçıları, Toygun temsilcisi ilteberin getirttiği 732'de dikilen Kül Tigin Yazıtı'nda şöyle anlatılır:

Bunça bedizçig toygun ilteber kelürti. (Bunca süslemeciyi Toygun'un ilteberi getirdi.)^[3]

Hazar Kağanlığı'nda hüküm süren derebeyleri, Volga Bulgarları (Volga Bulgarlarının bağımsızlıklarını ilan ettikleri 969'a kadar), Burtaşlar ve Kuzey Kafkasya Hunları tarafından ilteber adıyla adlandırılmıştır. Bu adlandırmanın bazı türevleri şunlardır: İlutwer, İlutver (Kuzey Kafkasya Hunları), Yiltawar ya da Elteber (Volga Bulgarları). Ayrıca Müslüman seyyah İbn-i Fadlan, Volga Türklerinin ilk Müslüman lideri olan Almış Han'ın daveti üzerine يلطوار^[4] yiltawar/yeltewer "İlteber" unvanı ile bilinen, bu Türk hakanını ziyaret ettiğini seyahatnamesinde bildirmiştir.

Sözcük kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

İlteber kelimesi, birleşik bir kelimedir. il "yurt, il" ismi ve tep- "basmak, egemenliği altına almak" fiilinin birleşmesiyle oluşmuştur. kısacası "il" ismi, sıfat fiil eki alarak "teber" biçimine dönüşen "tep-" fiiliyle birleşerek, "ili egemenliği altında tutan" anlamında Türkçe bir unvan oluşturmuştur. "İl" ismiyle ilteriş vb. başka unvanlar da türetilmiştir.^[5]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Ethno Cultural Dictionary, TÜRIK BITIG". 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
^ Bilge Kağan Yazıtı, D37
^ Kültigin Yazıtı, K3
^ Şeşen, Ramazan. İbn Fadlan Seyahatnamesi. Yeditepe Yayınevi. s. ٢٨. ISBN 978-605-4052-22-6.
^ Gabain, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kevin Alan Brook. The Jews of Khazaria. 3. düz. Rowman & Littlefield Publishers, 2018.
Douglas M. Dunlop. The History of the Jewish Khazars, Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1954.
Peter B. Golden. Khazar Studies: An Historio-Philological Inquiry into the Origins of the Khazars. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1980.
Norman Golb ve Omeljan Pritsak, Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell University Press, 1982.

[1] "Ethno Cultural Dictionary, TÜRIK BITIG". 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.

[2] Bilge Kağan Yazıtı, D37

[3] Kültigin Yazıtı, K3

[4] Şeşen, Ramazan. İbn Fadlan Seyahatnamesi. Yeditepe Yayınevi. s. ٢٨. ISBN 978-605-4052-22-6.

[5] Gabain, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Göktürkler
Göktürk Kağanlığı	(Aşina Tuvu) Bumin Kağan İssik Kağan Mukan Kağan Taspar Kağan Amrak İşbara Kağan Baga Kağan Tulan Kağan (İstemi Yabgu) (İmparatoriçe Aşina) (Töremen Apa Kağan) (Türk Şad) (Tarduş Kağan)
Batı Göktürk Kağanlığı	Buyruk Kağan Arslan Taman Kağan Şikoey Kağan Tong Yabgu Kağan Bağatur Sepi Kağan Se-Yabgu Kağan Bağaşa Tulu Kağan İşbara Teriş Tunga Kağan Yukuk Kağan Ériş Kül Kağan İl-Kullıg İşbara Kağan Bağa Şad (Böri Şad) (Çorpan Tarkan) (Aşina Cuçi Kağan) (Tarduş Şad) (Aşina Tuçi)
Doğu Göktürk Kağanlığı	Yami Kağan Şipi Kağan Çula Kağan İl Kağan Çelebi Kağan Çebi Kağan Aşina Nişufu Aşina Funian (Chieh-she-shuai) (Aşide Beŋü) (Yinçü Kağan) (Tuli Kağan)
II. Doğu Göktürk Kağanlığı	İlteriş Kağan Kapgan Kağan İnel Kağan Bilge Kağan Yollıg Tigin - Ay Kağan Tengri Kağan Kutluk Yabgu Kağan İrteriş Kağan Ozmış Kağan (Bilge İşbara Tamgan Tarkan) (Altun Tamgan Tarkan) (Kulun Beg) (Kül Tigin) (Tonyukuk) (İl-İtmiş Bilge Kağatun)
Göktürk kültürü	Tengricilik Asena Ötüken Suyab Kurultay Eski Türkçe Eski Türk yazısı Orhun Yazıtları Orhun Vadisi Şoroon Bumbagar mezarı Ülüş sistemi Tonyukuk Yazıtı Ongin Yazıtı Altun Tamgan Tarkan Yazıtı Kara Budun Tang ordusunda Türkler On-ok Tuğluk uruğu
Savaşlar ve antlaşmalar	Göktürk İç Savaşı Göktürk-Sasani Savaşları (Birinci, İkinci, Üçüncü) Yen-Men Kalesi Kuşatması Göktürk-Cücen Savaşı Buhara Muharebesi Tang'ın Doğu Türklerine seferi Tang'ın Sir-Tarduş seferi Tang'ın Batı Türklerine seferi (Karaşehir, Karahoca, Kuçar, Batı Türklerinin ele geçirilmesi) Kerç Kuşatması Göktürk-Emevî Savaşları İnekler Gölü Savaşı Bolçu Muharebesi Iduk Baş Savaşı Ming Şa Muharebesi Bayırku Seferi Kargan Savaşı Salsu Muharebesi İrtiş Nehri Muharebesi Wei Nehri Antlaşması İli Nehri Antlaşması
Unvanlar	Kağan Şad Tegin Yabgu Batur Boyla Tudun Bey Hatun Tarkan İşad İlteber Çor
Aile	Göktürk Aile Ağacı Aşina Aşide

İlteber Kimdir?

İlteber Kimdir?

İlteber Kimdir?

İlteber

Türk devletlerinde kullanılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözcük kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kim Kimdir Biyografi Kategorisinden Haberler