Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Aralık 2022)

İşbara Kağan (Eski Türkçe: , Ϊšbara qaγan,^[1] 沙缽略可汗/沙钵略可汗, Pinyin: shābōlüè kěhàn, Wade-Giles: sha-po-lüe, Şapolyo^[2] olarak da aktarıldı, tam unvan: Il Kül Shad Bagha Ishbara Qaghan 伊利俱盧設莫何始波羅可汗/伊利俱卢设莫何始波罗可汗, soyadı ve ad: Ashina Shetu, Aşena Şetu^[2] 阿史那攝圖/阿史那摄图, āshǐnà shètú, a-shih-na she-t'u), 582- 587 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk hükümdarıdır.

Hükümdarlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Babası Kara Kağan olan Işbara, amcası Taspar Kağan döneminde Er-fu Kağan adıyla ülkenin doğusuna kağan tayin edildi. Taspar Kağan ölmeden önce Mukan Kağan ‘ın oğlu Ta-lo-pien’in tahta geçmesini vasiyet etti. Taspar’ ın ölümü üzerine devlet adamları Ta-lo-pien’i tahta geçirmek istemiş ancak millet annesinin Türk olmayıp Çin’ li olması sebebiyle kağanlığını kabul etmedi. Devlet meclisinde Taspar’ ın oğlu An-lo ile Ta-lo-pien’in kağan olması yönündeki tartışmalardan sonuç çıkmayınca Işbara meclise gelerek desteklediği An-lo’ nun kağan seçilmesini sağladı. Tahta geçemeyen Ta-lo-pien’ in itirazları sonrasında An-lo’ nun ülkede kontrolü sağlayamaması neticesinde yeniden toplanan devlet meclisi tarafından Işbara kağan olarak tahta geçirildi. Kağan olamadığı için çok öfkelenen Ta-lo-pien ülkenin kuzey taraflarına çekilerek kendine Apa (A-po) Kağan unvanını verdi.^[3]

Göktürk devletinde iktidar mücadelesi sırasında Çin’ in kuzeyindeki Chou (Kuzey Zhou) devleti 581 yılında yerini Sui hanedanlığına bıraktı. Göktürk devleti taht mücadelesi ve iç sıkıntılarla uğraşırkan Çin’ de tam olarak birlik sağlanıyordu. Mukan Kağan devrinde prenses A-shih-na, Chou hükümdarıyla evlenmiş ve imparatoriçe olmuştu. Prensesin Çin’ e gidişinden sonra binlerce Göktürk Çin’in başkentinde yaşamaya başlamıştı. Chou’lar ile iyi ilişki içindeyken Sui hanedanın yönetime geçmesi ve başkentte (Chang'an) oturan Göktürkleri geri göndermesi Işbara Kağan’ ın Sui hanedanlığına kızmasına sebep oldu. Işbara, eskiden Ch’i (Kuzey Qi) devletinin Ying eyaleti askeri valiliğini yapan Kao Pao-ning ile işbirliği yaptı. Beraberce Lin-yü garnizonuna hücum ederek ele geçirdiler. Bunun üzerine Sui imparatoru Çin seddinin Shan-tung (Shandon)’ daki kalelerinin tamiri ile You ve Ping eyaletlerinde savunma hazırlıklarının yapılmasını emretti.^[3]

Işbara Kağan idaresindeki orduya Tardu Kağan, T’an-han, Ch’u-lo-hou (sonradan Baga Kağan) ve Apa Kağan’ ın da katılmasıyla Sui topraklarına akınlara devam edildi. Çin seddini hiçbir kuvvetle karşılaşmadan aşan Göktürk kuvvetleri, Çin kuvvetlerini yenerek Lan eyaletine girdi. Wu-wei, T’ien-shui(Tianshui), An-ting, Chin-ch’eng, Shang-chün (Shen-hsi), Hun-hua ve Yen-an(Yan'an) şehirleri ele geçirildi. Göktürk ordusu güney Çin’ i işgal edecekken Tardu Kağan' ın askerlerini geri çekerek ülkesine geri dönmesi ve Töles boylarının isyan ettiği haberleri üzerine Işbara ilerleyişini durdurarak 583 yılı başlarında kendi topraklarına çekildi. Sui imparatorunun Çin ordusunu toplamasıyla Wei bölgesi prensi Shuang komutasında 583 yılı ilkbaharında Göktürkler’ e karşı sefer düzenlendi. 583 yılı Haziran ayında Pai-tao mıntıkasında Işbara, Apa ve T’an-han komutasındaki Göktürk ordusu Çin kuvvetleriyle karşılaştı. Hazırlıksız yakalanan Göktürk ordusu büyük bir yenilgi aldı ve Işbara bozkırlara doğru çekilmek zorunda kaldı.^[3]

Yenilgiden sonra ülkede çıkan kıtlık ve salgın hastalık neticesinde Göktürk ordusunun büyük bir kısmı öldü. Bu esnada Çin elçilerinin kışkırtmasıyla Apa Kağan’ ın ayrılmasından haberdar olan Işbara kuzeye yöneldi ve Apa’ yı ağır bir yenilgiye uğrattı. Tardu’ ya sığınan Apa destek alarak doğuya geçti ancak Işbara Kağan tarafından tekrar yenilgiye uğratıldı. Ülkedeki iç karışıklık devam etmiş, idaresine karşı gelen T’an-han Kağan’ ın topraklarını ele geçirerek ona bağlı boyları kendisine bağladı. Işbara’ nın kardeşi olan, bir başka boyu idare eden Ti-chin-ch’a da isyan etti ve Apa’ ya itaat ederek gücünü onun ordusuyla birleştirdi.^[3]

Bütün bu iç karışıklıklara rağmen Işbara’ ya bağlı kuvvetler 583 yılı Ağustos ayında Çin’ in You eyaleti Göktürkler tarafından işgal edilerek geri dönüldü. Ancak iç mücadelelerden yılan Işbara egemenliğini sürdürebilmek için dış destek bulma çabalarına girişmek zorunda kaldı. Bunun neticesinde siyasi olarak Sui İmparatorunun etkisi altına girdi. Işbara, Sui hanedanlığıyla yakın ilişkiye girerken Apa önderliğindeki muhalifleri güçlenmiş ve devletin merkezi Ötüken’ e kadar ulaşmıştı. 585 yılı Eylül ayında Tardu Kağan’ ın hücumları neticesinde sıkışması ve doğuda Moğol Ch’i-tan’ larında (Hitaylar) başkaldırması üzerine bu durumdan kurtulmak için Sui İmparatoru Wen’ in izniyle kendisine bağlı boylarla Gobi Çölü’ nün güneyine geçip, Pai-tao mıntıkasına geçici olarak yerleşti. Sui imparatorluğundan gerekli desteği alan Işbara batıya yönelerek Apa’ ya saldırıp onu bozguna uğrattıktan sonra kaybettiği bütün yerlerin tekrar hakimi oldu.^[3]

587 yılında Çin imparatorundan izin alarak Heng ile Tai eyaletleri arasında kalan bölgede av etkinliği düzenlendikten sonra Tsu-ho garnizonuna varan Işbara ateşlenerek hastalanmış ve bir aydan uzun süre hasta yattıktan sonra ölmüştür. Ölümünden sonra vasiyeti üzerine yerine kardeşi Baga Kağan geçmiştir.^[3]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Göktürk kağanlar listesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]