Yollıg Tigin

Yollıg Tigin, Ay Kağan^[1] (Çince aktarım: Yi-Jan)^[2]
Yollıg Tigin, Ay Kağan (Çince aktarım: Yi-Jan)
Yollıg Tigin'in taşa işlediği kitabeler.
Hüküm süresi	8 yıl (tartışmalı)
Taç giymesi	734
Önce gelen	Bilge Kağan
Sonra gelen	Bilge Kutluk Tengri Kağan
Doğum	II. Göktürk Kağanlığı
Ölüm	Bazı iddialar: 742 (Yeni Tang Sülalesi Tarihi'ne göre), 739, 734; Ordu-Balık
Babası	Bilge Kağan
Annesi	Hanşa-ana
Meslek	Devlet yöneticisi, yazar

Yollıg Tigin (Eski Türkçe:; Türkiye Türkçesi Sesletimi: Yollug Tigin, Yolluğ Tigin), ya da tahta oturduktan sonraki adıyla Ay Kağan^[1] (Çince: 伊然可汗 ^{Yī rán kè hán},^[5] Türkiye Türkçesi Söyleyişi: Ayhan), Türkçenin Tonyukuk'tan sonra bilinen ilk yazarı^[6] ve İkinci Göktürk Kağanlığı'nın 5. kağanıdır. Bir Göktürk hükümdarı olmasına rağmen Türkiye Türkçesinde "Ay Kağan" değil "Yollıg Tigin" olarak bilinir. Bunun nedeni henüz bir tigin (prens) iken yazdığı Göktürk Yazıtları'nda "Yollıg Tigin" adını kullanmasıdır.^[7] Tonyukuk Yazıtı ile birlikte Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtları; Türk siyasi tarihinin dayandırıldığı ilk Türkçe belgeler olduğu için, Yollıg Tigin; hükümdarlığından çok sanatçı yönüyle ön plana çıkmıştır.^[6]

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yollıg Tigin'in doğum tarihi belirsizdir. Yollıg, Köl Tigin'in yeğeni, Bilge Kağan'ın oğludur.^[8] 734'te Bilge Kağan'nın Buyruk Çor tarafından zehirlenerek öldürülmesinden sonra Ay Kağan (Yi-Jan) adıyla Göktürk tahtına çıkmıştır.^[2]^[7] Yeni Tang Sülalesi Tarihi'ne göre 742'deki ani ölümüne kadar ülkeyi yönetmiş, hayatında Çin'e üç kez elçi göndermiştir.^[2] Hükümdarlık yıllarında, babasının başlattığı "Çin ile (Tang Hanedanı ile) barış hâlinde ancak kültürel ve ekonomik bağlamda bağımsız yaşayabilme" üzerine kurulu merkeziyetçi siyaseti devam ettirmiş, boyların devlete bağlılığını artırmaya çalışmıştır.^[9] O ölünce yerine kardeşi Tengri Kağan geçmiştir.

742'de öldüğü görüşünün yanında, Yollug Tigin'in ölümü hakkında muhtelif görüşler de vardır. Farklı bir görüşe göre, Bilge Kağan öldükten kısa bir süre sonra tahta geçen Yollıg Tigin de ölmüş; onun yerine tahta Tengri Kağan geçmiştir.^[3]^[4]^[10] Ayrıca, Nihat Sami Banarlı'ya göre, Yollıg Tigin; Bilge Kağan'ın oğlu ya da Kül Tigin'in yeğeni değil; bu kişilerin hocasıdır.^[11]

Yazarlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yollıg Tigin, Türk edebiyatının bilinen 2. yazarıdır.^[12] Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının Yollıg Tigin tarafından yazıldığı bizzat tabletlerden anlaşılabilmektedir.

Bilge Kağan Anıtı'ndaki:

"Ben Yollug Tigin olarak, Bilge Kağan için yazılan bu bitiği (yazıyı) kendim yazdım. Bunu yaparken, bunca anıtı, süslemeyi, süsü; [...] Kağan'ın yeğeni Yollıg Tigin olarak tam bir ay, dört günde oturup yazdım, süsledim.^[13]

Köl Tigin Anıtı'ndaki:

Bunca yazı yazmayı Köl Tiğin'in yeğeni Yollıg Tigin olarak yazdım. Yirmi gün oturup bu taşa, bu anıta hep Yollıg Tigin olarak yazdım. Değerli oğullarınızdan, kızlarınızdan çok daha iyi bakarsınız (diye).^[14]

Köl Tigin'in altını, gümüşü, hazineleri ve varlığıyla; fakir durumdaki Türk'ün karnını nasıl doyurduğunu; beyim tigin için ben Yollıg Tigin olarak taşa yazdım.^[15]

biçimindeki ifadeler, Yollıg Tigin'in bu eserleri yazış süreci ve amacını ortaya koymaktadır. Kitabelerdeki ifadelerin Yollıg Tigin'e ait olup olmadığı ise tartışmalıdır. Ahmet Bican Ercilasun'a göre ifadelerin özü Yollıg Tigin'e değil Bilge Kağan'a aittir. Zaten Bilge Kağan kitabesindeki yazılar da Köl Tigin Kitabesi'ndekilerin bir uyarlaması niteliğindedir. Yani, ifadelerin çerçevesini Bilge Kağan oluşturmuş, Yollıg Tigin ise metne bazı ilaveler yaparak taşa işlemiştir. Ercilasun konu hakkında şunları söylemektedir: "Bana göre Bilge Kağan, kitabedeki sözleri önce nutuk olarak irad etmiş, Yollug Tigin de Bilge Kağan'ın sözlerini bu sırada kaydetmiştir. Sonra Yollug Tigin kaydettiği metni kağana okumuş, kağan da gerekli düzeltmeleri yapmıştır."^[16]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Divitçioğlu, Sencer (2005), Orta-Asya Türk imparatorluğu: VI.- VIII. yüzyıllar, İmge Kitabevi, s.49.
^ ^a ^b ^c ^d "Erkin Ekrem, "Sarı Uygurların Kökeni", Modern Türklük Araştırma Dergisi, Vol. 4, No. 3, 2007, p. 175" (PDF). 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2016.
^ ^a ^b D. Sinor; S. G. Klyashtorny, The Türk Empire 28 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., s. 341, ISBN 978-92-3-103211-0.
^ ^a ^b Skaff, Jonathan Karam (2012), Sui-Tang China and Its Turko-Mongol Neighbors: Culture, Power, and Connections, s.336, OUP USA.
^ Louis Hambis (1953), La Haute-Asie, Presses Universitaires de France, s. 44.
^ ^a ^b Öztürk, Ali (1973), Ötüken Türk Kitabeleri, Ötüken Yayınevi, s.70-71.
^ ^a ^b Bauer, Susan Wise (2010). The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade. W. W. Norton & Company. s. 238. ISBN 978-0-393-05975-5.
^ Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klâsikleri: Tarih, Antoloji, Ansiklopedi, 1. cilt; s.70, Ötüken, 1985.
^ Тарихи тұлғалар (Tarïxï tulğalar) [Kazakça], 2. baskı, s. 25, ISBN 9965-24-748-X
^ Ekrem (2007), a.g.e., s.165.
^ Banarlı, Nihat Sami (2001), Türkçenin Sırları, s. 195, Kubbealtı Yayınları.
^ Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyati Tarihi, Milli Eǧitim Bakanlıǧı Devlet Kitapları, 1971.
^ Bilge Kağan Anıtı, Güneybatı yüzü
^ Köl Tigin Anıtı, Güneydoğu yüzü
^ Köl Tigin Anıtı, Güneybatı yüzü
^ Ercilasun, A. Bican (2007), Makaleler: Dil, Destan, Tarih, Edebiyat, Akçağ Yayınları.

[div-1] Divitçioğlu, Sencer (2005), Orta-Asya Türk imparatorluğu: VI.- VIII. yüzyıllar, İmge Kitabevi, s.49.

[an-2] "Erkin Ekrem, "Sarı Uygurların Kökeni", Modern Türklük Araştırma Dergisi, Vol. 4, No. 3, 2007, p. 175" (PDF). 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2016.

[sinor-3] D. Sinor; S. G. Klyashtorny, The Türk Empire 28 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., s. 341, ISBN 978-92-3-103211-0.

[al-4] Skaff, Jonathan Karam (2012), Sui-Tang China and Its Turko-Mongol Neighbors: Culture, Power, and Connections, s.336, OUP USA.

[5] Louis Hambis (1953), La Haute-Asie, Presses Universitaires de France, s. 44.

[ali-6] Öztürk, Ali (1973), Ötüken Türk Kitabeleri, Ötüken Yayınevi, s.70-71.

[uz-7] Bauer, Susan Wise (2010). The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade. W. W. Norton & Company. s. 238. ISBN 978-0-393-05975-5.

[8] Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klâsikleri: Tarih, Antoloji, Ansiklopedi, 1. cilt; s.70, Ötüken, 1985.

[9] Тарихи тұлғалар (Tarïxï tulğalar) [Kazakça], 2. baskı, s. 25, ISBN 9965-24-748-X

[10] Ekrem (2007), a.g.e., s.165.

[11] Banarlı, Nihat Sami (2001), Türkçenin Sırları, s. 195, Kubbealtı Yayınları.

[12] Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyati Tarihi, Milli Eǧitim Bakanlıǧı Devlet Kitapları, 1971.

[13] Bilge Kağan Anıtı, Güneybatı yüzü

[14] Köl Tigin Anıtı, Güneydoğu yüzü

[15] Köl Tigin Anıtı, Güneybatı yüzü

[16] Ercilasun, A. Bican (2007), Makaleler: Dil, Destan, Tarih, Edebiyat, Akçağ Yayınları.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

g t d Göktürkler
Göktürk Kağanlığı	(Aşina Tuvu) Bumin Kağan İssik Kağan Mukan Kağan Taspar Kağan Amrak İşbara Kağan Baga Kağan Tulan Kağan (İstemi Yabgu) (İmparatoriçe Aşina) (Töremen Apa Kağan) (Türk Şad) (Tarduş Kağan)
Batı Göktürk Kağanlığı	Buyruk Kağan Arslan Taman Kağan Şikoey Kağan Tong Yabgu Kağan Bağatur Sepi Kağan Se-Yabgu Kağan Bağaşa Tulu Kağan İşbara Teriş Tunga Kağan Yukuk Kağan Ériş Kül Kağan İl-Kullıg İşbara Kağan Bağa Şad (Böri Şad) (Çorpan Tarkan) (Aşina Cuçi Kağan) (Tarduş Şad) (Aşina Tuçi)
Doğu Göktürk Kağanlığı	Yami Kağan Şipi Kağan Çula Kağan İl Kağan Çelebi Kağan Çebi Kağan Aşina Nişufu Aşina Funian (Chieh-she-shuai) (Aşide Beŋü) (Yinçü Kağan) (Tuli Kağan)
II. Doğu Göktürk Kağanlığı	İlteriş Kağan Kapgan Kağan İnel Kağan Bilge Kağan Yollıg Tigin - Ay Kağan Tengri Kağan Kutluk Yabgu Kağan İrteriş Kağan Ozmış Kağan (Bilge İşbara Tamgan Tarkan) (Altun Tamgan Tarkan) (Kulun Beg) (Kül Tigin) (Tonyukuk) (İl-İtmiş Bilge Kağatun)
Göktürk kültürü	Tengricilik Asena Ötüken Suyab Kurultay Eski Türkçe Eski Türk yazısı Orhun Yazıtları Orhun Vadisi Şoroon Bumbagar mezarı Ülüş sistemi Tonyukuk Yazıtı Ongin Yazıtı Altun Tamgan Tarkan Yazıtı Kara Budun Tang ordusunda Türkler On-ok Tuğluk uruğu
Savaşlar ve antlaşmalar	Göktürk İç Savaşı Göktürk-Sasani Savaşları (Birinci, İkinci, Üçüncü) Yen-Men Kalesi Kuşatması Göktürk-Cücen Savaşı Buhara Muharebesi Tang'ın Doğu Türklerine seferi Tang'ın Sir-Tarduş seferi Tang'ın Batı Türklerine seferi (Karaşehir, Karahoca, Kuçar, Batı Türklerinin ele geçirilmesi) Kerç Kuşatması Göktürk-Emevî Savaşları İnekler Gölü Savaşı Bolçu Muharebesi Iduk Baş Savaşı Ming Şa Muharebesi Bayırku Seferi Kargan Savaşı Salsu Muharebesi İrtiş Nehri Muharebesi Wei Nehri Antlaşması İli Nehri Antlaşması
Unvanlar	Kağan Şad Tegin Yabgu Batur Boyla Tudun Bey Hatun Tarkan İşad İlteber Çor
Aile	Göktürk Aile Ağacı Aşina Aşide

Yollıg Tigin nedir?, Yollıg Tigin anlamı nedir?, Yollıg Tigin ne demektir?

Yollıg Tigin nedir?, Yollıg Tigin anlamı nedir?, Yollıg Tigin ne demektir?

Yollıg Tigin

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yazarlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]