Çapulcu başkasının malını alan, talan eden kimse, yağmacı ve düşman toprağına atla hücum edip yağma eden, akıncı anlamlarına gelir.^[1] Tayyip Erdoğan tarafından Gezi Parkı olayları sırasında göstericiler için kullanıldıktan sonra Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından, kelimenin tanımının değiştirildiği öne sürülmektedir.^[2][3] TDK sitesinde hâlen kullanılan tanım "Düzene aykırı davranışlarda bulunan, düzeni bozan, plaçkacı" olarak görülmektedir.^[4] Fakat Gezi Parkı olayları sırasında değiştirildiği iddia edilen bu tanım TDK'nın Türkçe Sözlüğünün 2010 yılında çıkan 11. baskısında aynen yer almaktadır.^[5]

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Çapul kökünden +çı/+çi ekiyle türemiş bir kelimedir. Eskiden düşman topraklarına girerek yağma yapan disiplinsiz askeri birlik veya akıncılara denmekteydi.^[6] Çağatay Türkçesinde çapawul olarak geçer: Türkmānlarnıng mahallesinge çapawul saldılar.^[7]

Politik amaçlı kullanımları[değiştir | kaynağı değiştir]

Başbakan Erdoğan'ın 2011 yılında Dersim faciası ile ilgili bir konuşmasında bahsetmiş olduğu Necip Fazıl'a ait Son Devrin Din Mazlumları adlı kitapta,^[8] 31 Mart Ayaklanmasını bastırmak amacıyla Makedonya'dan gelip İstanbul'a giren Hareket Ordusu "çapulcu sürüsü" olarak nitelenmişti.^[9]

Dersim olaylarının gerçekleştiği sırada, 22 Haziran 1937 tarihli Tan gazetesinin manşeti "Çapulcular mahkemede hesap veriyorlar" şeklinde idi.^[10]

1984'te PKK'nın Eruh ve Şemdinli ilçelerine saldırısını değerlendiren dönemin başbakanı Turgut Özal da saldırıları "üç beş çapulcunun marifeti" olarak nitelemişti.^[11]

Son olarak başbakan Erdoğan da, 19 Nisan 2013'te AKP Genişletilmiş İl Başkanları Toplantısı'nda da Akil İnsanlar Heyeti'ni protesto edenleri ve bazı köşe yazarlarını çapulcu olarak nitelemişti.^[12]

2013 Taksim Gezi Parkı Protestoları'nda kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

2013 Taksim Gezi Parkı protestolarının sırasında, 2 Haziran 2013'te dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın protestocuları çapulcu olarak nitelemesi üzerine^[13][14] sözcük politik içerik taşıyan bir anlam kazanmaya başladı ve protestocuların kendilerini nitelemek ve Erdoğan'ın söylemini eleştirmek için kullandıkları metaforik bir ifade halini alıp protestolarda kullanılarak yaygınlaştı.

Recep Tayyip Erdoğan, 2 Haziran günü 2013 Taksim Gezi Parkı protestoları hakkında yaptığı konuşmada "Çok açık net söylüyorum. Biz birkaç çapulcunun o meydana gelip halkımızı yanlış bilgilendirmek suretiyle tahrik etmesine pabuç bırakmayız. Bu millet, bize reyini verirken tarihine sahip çık diye verdi. Tabiatıma sahip çık diye verdi." diyerek protestocuları çapulcu olarak niteledi. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu bir sonraki gün yaptığı konuşmada Erdoğan'ın protestocuları çapulcu olarak nitelemesinin eylemlerin büyümesine neden olduğunu belirtti.^[15] Defne Koryürek ve Umur Talu gibi bazı köşe yazarları çapulcu nitelemesine benzer tepkiler geliştirdiler.^[16][17]

Cem Boyner, Gezi Parkı protestolarına üzerinde Ne sağcıyım ne solcu, çapulcuyum çapulcu yazan bir pankartla katıldı.^[18]

Yönetmen Zeki Demirkubuz ise "Olayları duyduğumda 2 veya 3 gün önce Avusturya'daydım. Bu olayları duyduğumda Suriye ile savaşa giriyoruz sandım. Bu kadar kötüydü haberciliğimiz. Ben bu ülke için hapis yattım. Şimdi de bu ülke için sinemayı bırakıyorum. Bundan sonra çapulcuyum" diye tepkisini ifade etti.^[19]

Adana'daki destek eyleminde kurulan seyyar kütüphaneye 'Çapulcu Kütüphanesi' adı verildi.^[20]

Amerikalı siyasi düşünür ve dilbilimci Noam Chomsky'nin Gezi Parkı eylemlerine destek için çektiği videoda yer alan pankarta "I am also a çapulcu in solidarity. RESISTANBUL" yazdı.^[21]

4 Haziran'da Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile görüşen CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu görüşme sonrası basına yaptığı açıklamada Recep Tayyip Erdoğan'ın göstericiler için kullandığı "çapulcu" tabirinin olayları tetiklediğini, başbakan'ın bu tür söylemlerden uzak durması gerektiği söyledi.^[22]

Daha önce Sağlık Bakanlığı logosu ve bağlı olduğu hastane tabelalarından T.C. ibaresinin kaldırılması sonrası sosyal paylaşım sitesi Facebook'ta kullanıcıların isminin önüne TC yazmasının benzeri eylemler sırasında da yaşandı. Bu kez kullanıcılar isimlerinin önüne "Çapulcu" yazdılar.^[23]

Başbakan Erdoğan, eylemlerin yoğunluğunu kaybettiği 10 Temmuz'da, İmam Hatip Liseleri Mezunlar Mensupları Derneği'nin düzenlediği bir iftar yemeğinde, " Bu olaylar içeriden ve dışarıdan koordinelidir. Bunlara karşı kararlı duruşumuz nasıl bir fren oluşturduysa ileri dönemlerde de bu kararlı duruş çapulculara fırsat vermeyecektir. Kamu düzenini bozmak isteyenler çapulcudur. Tencere tava çalanlar yasal olarak suç işliyorlar. Taşı yargıya..." şeklinde konuştu.^[24]

Çapulcu listeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Gezi eylemlerine sert şekilde karşı çıkan yayın organlarından biri olan İslamcı Yeni Akit gazetesi "İşte Çapulcuların listesi" başlığı ile Gezi eylemlerini destekleyen kişilerin bir listesini yayınladı. Gazete bu listenin İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından tespit edildiğini ve bu kişilerin ifadelerinin isteneceğini ileri sürdü. Buna göre gezi eylemlerine destekleyenler:^[25]

• İş Adamları ve Bankacılar: Boyner Holding Yönetim Kurulu Başkanı Cem Boyner, Garanti Bankası Genel Müdürü Ergun Özer, Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Nafiz Karadere
• Politikacılar: CHP Genel Başkan Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili Umut Oran, CHP Genel Başkan Yardımcısı Adnan Keskin
• Sanatçılar: Memet Ali Alabora, Sezen Aksu, Gülben Ergen, Okan Bayülgen, Beyazıt Öztürk, Tarık Akan, Zülfü Livaneli, Kıvanç Tatlıtuğ, Şevval Sam, Pelin Batu, Olgun Şimşek, Ali Poyrazoğlu, Erdal Beşikçioğlu, Ali Atay, Nihat Doğan, Serkan Keskin, Can Bonomo, Haluk Bilginer, Yavuz Bingöl, Edip Akbayram, Volkan Konak, Kenan İmirzalıoğlu, Mehmet Aslantuğ, Bergüzar Korel, Halit Ergenç, Sertab Erener, Meltem Cumbul, Demet Akalın, Tuba Büyüküstün ve Onur Saylak
• Gazeteciler: Hürriyet Gazetesi yazarı Ayşe Arman, Birgün Gazetesi yazarı Ece Temelkuran, Gazeteci Can Ataklı, Sabah Gazetesi Yazarı Ayşe Özyılmazel, Milliyet Gazetesi yazarı Mehmet Tezkan, Gazeteci Metin Uca, Habertürk Televizyonu sunucusu Balçiçek İlter, Televizyoncu Ayşenur Yazıcı

Cengiz Semercioğlu Hürriyet gazetesindeki köşesinde de Halit Ergenç, Tuba Büyüküstün, Şebnem Ferah, Devrim Evin, Gülse Birsel, Cem Yılmaz, Oktay Kaynarca, Tarkan, Candan Erçetin gibi sanatçıları da saymıştı.^[26]

Çapuling[değiştir | kaynağı değiştir]

Çapuling (İngilizce: Chapulling) 2013 Taksim Gezi Parkı protestoları sürecinde Başbakan Erdoğan'ın konuşmasında kullandığı ifade ile türeyen yeni oluşum.^[27] İstanbul'un merkezindeki Gezi Parkı zeminlerinde oturarak eylem yapan barışçıl protestocuları ve marjinal grupları tanımlamak için kullandığı "çapulcu" sözcüğünün ardından türetilmiştir.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan konuşması sırasında protestocular için

Çok açık net söylüyorum. Biz birkaç çapulcunun o meydana gelip halkımızı yanlış bilgilendirmek suretiyle tahrik etmesine pabuç bırakmayız. [...] Taksim'e cami de yapacağız. Herhalde ben bunun iznini gidip de CHP Genel Başkanı'ndan ve bu birkaç tane çapulcudan alacak değilim. Bunun iznini bize oy verenler verdi zaten.

dedi.^[28][29]

Protestocular bu terimi hemen uyarlayarak kendilerini "çapulcu" olarak tanımlamaya başladılar. Gezi Parkı olaylarının uluslararası destekçileri "Ben de bir çapulcuyum" mesajlarıyla fotoğraflarını çektiler ve Türkiye'deki protestoculara hitaben sosyal medyada paylaştılar. Bu hareket, kendini "çapulcu" olarak niteleyen dilbilimci ve siyasi eleştirmen Noam Chomsky tarafından "Her yer Taksim her yer direniş" mesajıyla desteklendi.^[30][31] Boyner Holding başkanı Cem Boyner de, harekete "ne sağcıyım ne solcu, çapulcuyum çapulcu" yazan bir pankartla destek verdi.^[32]

Sözcük protestolar sürecinde, LMFAO'nun Party Rock Anthem ("Everyday I'm shuffling")^[33] şarkısının sözlerine gönderme yapan "Everyday I'm çapuling" ilk olarak atılan bir^[34] tweet ile gündeme gelmiştir.

Çapulcular hareketi ve parti girişimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Gezi eylemlerine katılanların çapulcu nitelemesini metaforik biçimde kabul etmesinin ardından bazı yazarlar tarafından bir "Çapulcular hareketi"nden söz edilmeye başlandı.^[35][36] 15 Haziran 2013'te "Çapulcular Partisi" adında bir parti girişimi kamuoyuna duyuruldu. Geçici Basın Sözcüsü Hayrettin Bulan, partinin bir lideri olmayacağını ve başkanını kura ile belirleyeceklerini açıkladı.^[37] Partinin 2015'te yapılacak milletvekili seçimlerine katılması hedefleniyor. Yine bir başka parti de "Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi" adıyla yapıldı, ancak parti kurucuları kendilerine ironi olarak "Çapulcu Halk Partisi" denebileceğini söylediler.^[38]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Fethullah Gülen, yaptığı bir konuşmada, "eylemcilere çapulcu demeyin" açıklaması yaptı.^[39] Gülen, açıklamasını insanların değişebileceği düşüncesine dayandırarak "Kim bilir sizin öyle diyeceğiniz insanlar bir gün o levsiyattan (kirli ve pis şeyler) sıyrılacak, nice yerlerde ne türlü kahramanlıklara imza atacaklardır" dedi.^[40]

CHP Lideri Kılıçdaroğlu'nun bir nikah töreninde yeni evlenen çiftlere "Bu iki çapulcuya ömür boyu mutluluklar, onlardan yeni çapulcular bekliyorum" demesi üzerine tepki gösteren hükûmet sözcüsü Bülent Arınç "Çapulculuk özenilecek bir şey değil. Kimse çocuğunun çapulcu olmasını istemez. Milli eğitimin temel ilkelerinde çapulcu yetiştirmek var mıdır? Hangi değerlerimizin içinde olabilir. Siz bu sıfatı benimsediğinize göre kendiniz için de bu sıfatı uygun görüyor musunuz? Kızınız, oğlunuz var. Onların da çapulcu olmasını mı istiyorsunuz? Biz çapulcu değil, iyiyi, güzeli talep eden bir toplum istiyoruz." dedi.^[41]

Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Çapulcu kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gezi eylemlerinin ardından protestoları anlatan birçok kitap hazırlanmaya başlandı. Bunların bazıları yine "Çapulcu" terimlerini kullanan kitaplar oldu.

• Çapulcunun Gezi Rehberi - Eylem Aydın^[42]
• Çapulcuların Sosyal Medya Paylaşımları - Hasan Kargı^[43]
• Çapulcu - Bekir Öztürk^[44]

Çapulcu şarkıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gezi parkı eylemleri ile ilgili 150'ye yakın şarkı yapıldı. Bunların bir kısmı var olan parçalara yeni sözler yazılması biçiminde iken bir kısmı yeni basteler oldu. Şarkıların bir kısmı "Çapulcu türküsü", "Çapulcu senfonisi" gibi isimlerle anıldı.^[45] Çapulcu isimli bazı şarkılar:

• Çapulcu musun vay vay - Boğaziçi Caz Korosu^[46]
• Gaz Marşı - Çapulcular^[47]
• Çapulcu Senfonisi^[48]
• Çapulcu Türküsü^[49]
• Çapulcu'nun Şarkısı - Serhad Raşa^[50]
• The Chapullers - Dinar Bandosu^[51]
• Chapulling in peace (John Lennon - Imagine) - Erdi Uçar^[52]
• Çapulcular oldu mu - Boğaziçi Caz Korosu^[53]
• Çapulcu Gundian^[54]
• Kesik Çayır Çapulcu Versiyon - Hacettepe Öğrencileri^[55]
• La Chapulita - Müge Zeren^[56]
• Ey Özgürlük & Do You Hear the People Sing - Çapulcular Korosu^[57]
• Usta - Chapullers^[58]
• Çapulcu Mustafa'nın Türküsü - Velvele^[59]
• Everyday I'm Çapuling!^[60]
• Güya - Nazan Öncel & Çapulcu Orkestra^[61]
• Çapulcuyum Çapulcu - Oktay Koçyiğit^[62]
• Şimdi İstanbul'da Olmak Vardı - New York'lu Çapulcular^[63]
• Parkımızı vermeyiz - Çapulcu Çocuklar^[64]
• Gezi Parkı İçinde Vurdular Beni - Boston'lu Çapulcular ve Deniz Ozçelik^[65]
• Çapulcuyuz - Eypio^[66]
• Chapuller's Anthem - Manic Pixie^[67]
• Chapullers Blues - Tuğrul Aray^[68]
• Çapulcular İktidara - Sol Major^[69]
• Şampiyon - Hayki ^{[kaynak belirtilmeli]}
• Panterkan - İnsanlığa Savaş Var^[70]

Çapulcu mizahı[değiştir | kaynağı değiştir]

Gezi Parkı'nda başlayan ve tüm Türkiye'ye yayılan eylemlerde duvar yazılarında ve pankartlarda kullanılan sloganlardan bazıları:^[71][72]

• Kahrolsun bağzı şeyler!
• Mustafa Keser'in askerleriyiz!
• Yasak ne ayol!
• Tomalara göğüs geren, İşte benim Zeki Müren!
• Çare Drogba.
• Polis kardeş! Gerçekten gözlerimizi yaşartıyorsunuz.
• İstanbul TOMA'sını seçiyor!
• Ay resmen devrim.
• Filiz, direnelim mi!
• Sıkma demiyorum, hobi olarak yine sık.
• Gaza geldik.
• Gazı kes, öpüjem..
• Biber gazı cildi güzelleştirir.
• Haberim yokmuş gibi sık pampa.
• Slogan bulamadım!
• Biz sinek ilacı aracının arkasından koşmuş nesilleriz, Gaz da neymiş!
• Yalnızlığın kokusu nasıl Tayyip!
• Bu gaz bir harika, dostum.
• Taksim'i yayalaştırdık, sana gerek kalmadı.
• İstanbul'u çapuling gözlerim kapalı.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sans-culottes

Grafiti ve yazı görselleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]