Uluslararası Jeofizik Yılı

Uluslararası Jeofizik Yılı (İngilizce: International Geophysical Year; IGY), 1 Temmuz 1957 tarihinde başlayıp 31 Aralık 1958'ye kadar süren uluslararası bilimsel proje. Batı Bloku ve Doğu Bloku'nun oluştuğu ve bilimsel değişimin ciddi kesintiye uğradığı Soğuk Savaş döneminde, 1953 yılında Sovyetler Birliği lideri Joseph Stalin'in ölümünden meydana gelen ve Barış içinde bir arada yaşama olarak isimlendirilen yumuşama döneminde işbirliği için yeni bir dönem açıldı. Çin'in Çin Cumhuriyeti (Tayvan)'ın katılımını protesto için katılmadığı proje, 67 ülkenin katılımıyla gerçekleşti. Doğu ve Batı ilgili uluslararası örgütün genel sekreteri olarak Belçikalı Marcel Nicolet'i seçtiler.

IGY, toplamda on bir yer bilimi konu ve alanını kapsıyordu: Kutup ışıkları, Gök aydınlığı, Kozmik ışın, İyonosferik Fizik, Yerçekimi, Yerin manyetik alanı, Enlem ve Boylam tespitleri (hassas haritalama), Meteoroloji, Oşinografi, Sismoloji ve Güneş aktivitesi.

Sovyetler Birliği ve ABD, IGY için yapay uydular fırlattılar. 4 Ekim 1957 tarihinde fırlatılan Sovyetler Birliği'nin Sputnik 1 uydusu ilk başarılı yapay uydu oldu. IGY etkinliklerinde elde edilen diğer önemli başarılar, Van Allen radyasyon kemeri'nin keşfi, levha hareketlerinin önemli bir onayı olan okyanus ortası sırtların denizaltıyla keşfi oldu.^[1] Ayrıca insanlı uzay uçuşları için son derece tehlikeli olabilecek, sert güneş zerresi radyasyonunun nadir olay olduğu algılandı.

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Jeofizik Yılı'nın kökleri 1882-1883 ve 1932–1933'e dayanan Uluslararası Kutup Yıllarının izlerini sürer.

1950 Mart'ında aralarında Lloyd Berkner, Sydney Chapman, S. Fred Singer ve Harry Vestine'in de bulunduğu, birçok üst seviye bilim insanı, James Van Allen'in oturma odasında bir araya geldiklerinde özellikle roket, radar ve bilgisayardaki son gelişmeleri dikkate alarak, dünya çapında bir Kutup yılı yerine Jeofizik Yılı için zamanın uygun olduğu görüşünde birleştiler.^[2]
Mart 1950'deki toplantının ardından, Berkner ve Chapman, güneş aktivitesinin çoğaldığı bir döneme rastlayacağı 1957-1958 yıllarının Uluslararası Jeofizik Yılı (IGY) olarak planlaması önerisini Uluslararası Bilim Konseyi'ne (ICSU) sundular.^[3]
29 Temmuz 1955'te Dwight D. Eisenhower'ın basın sözcüsü James C. Hagerty, ABD'nin 1 Temmuz 1957 ve 31 Aralık 1958 tarihleri arasında düzenlenecek Dünya Jeofizik Yılı etkinlikleri için ABD'nin katkısı olarak dünya etrafında turlayacak bir uydu projesi başlattılarını açıkladı. ABD Donanma Araştırma Laboratuvarı tarafından yönetilecek Vanguard Projesi askeri olmayan ve bilimsel deneyler için kullanılan sondaj roketi'nin geliştirilmesine dayalıydı ^[4]
Bu açıklamdan dört gün sonra, Kopenhag'da düzenlenen Uluslararası Uzay Federasyonu VI. Kongresi'ne katılan bilim insanı Leonid I. Sedov Sovyet büyükelçiliğinde uluslararası gazetecilere ülkesinin "yakın gelecekte", bir uydu fırlatma niyetini açıkladı.^[5]
SSCB 4 Ekim 1957 tarihinde ilk yapay uydusu Sputnik 1'i fırlattı. ABD'de ise birkaç başarısız Vanguard denemesinden sonra Wernher von Braun ve ekibi Explorer programı için Başkan Dwight D. Eisenhower'ı ABD Ordusu füzelerini kullanmaya ikna ettiler. 8 Kasım 1957 tarihinde, ABD Savunma Bakanlığı [Redstone] Jüpiter-C]] roketinin uydu fırlatmak üzere değiştirilmesi için ABD Ordusuna talimat verdi. ABD sadece dört ay sonra, 1 Şubat 1958 tarihinde, Explorer 1 ile amacına ulaştı. Ancak Explorer 1, 3 Kasım 1957 yılında fırlatılan Sputnik 2'den sonra fırlatılan üçüncü yapay uydu olabildi. Sovyetlerin Uzay yarışındaki bu başarısının önemli siyasi sonuçları olmuştur;^[6] bunlardan biri 29 Temmuz 1958 tarihinde Amerikan Uzay Ajansı'nın (NASA) kurulmasıdır.
Eylül 1954 ve Temmuz 1959 arasında İngiliz-Amerikan Atlantik Araştırması'nın Orta-Atlantik sırtını (levha hareketi) keşfetmesi, Uluslararası Jeofizik Yılı sırasında yapılan büyük bir keşif oldu.

Dünya Veri Merkezleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1932 Kutup Yılı hedeflerinde çok başarılı olmasına rağmen, II. Dünya Savaşı nedeniyle asıl hedefi tutturamadı. 1932 Kutup Yılı sırasında toplanan veriler ve bilimsel analizlerin çoğu savaş nedeniyle sonsuza dek kayboldu.

Savaş ve siyasetin veri potansiyelinde kayba sebep olması, organizasyon komitesinin özellikle rahatsızlık duyduğu bir durumdu. Komite soruna "Tüm gözlemsel veriler tüm ülkelerde bilim adamları ve bilimsel kuruluşlar için mevcut olmalıdır." görüşüyle bakıyordu. Verilerin serbest dolaşımı olmadan, uluslararası bir projeye sahip olmanın hiçbir anlamı olmayacağı görüşündeydiler.

Uluslararası Jeofizik Yılı'nın başlamasından sadece birkaç ay önce 1957 Nisan'ında, çeşitli disiplinleri temsil eden bilim adamları, Dünya Veri Merkezi sistemini kurdular. Amerika Birleşik Devletleri Dünya Veri Merkezi "A"'ya ev sahipliği yaparken Sovyetler Birliği Dünya Veri Merkezi "B"'ye ev sahipliğini üstlendi. Dünya Bilgi Merkezi "C" ise Batı Avrupa, Avustralya ve Japonya'da arasında bölüştürüldü. Günümüzde, on beş Dünya Veri Merkezi'nin yedisine ABD'deki NOAA ev sahipliği yapmaktadır.

Her Dünya Veri Merkezi tam bir veri setini arşivlemeyi, birçok farklı veri formatını işlemek için donanımlı olmayı, Ayrıca, her ev sahibi ülke organizasyon komitesinin uluslararasında verinin açık ve özgür değişiminin olması gerektiği kararına uymayı kabul etmiştir.

Uluslararası Jeofizik Yılı Projesi birçok bilimsel başarının yanı sıra verilerin güvenliği ve ulaşılabilirliğini sağlamak anlamında bilimsel çalışmalara çok önemli bir katkı yapmıştır.

Antarktika[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Jeofizik Yılı, Antarktika'daki bilimsel çalışmaları 18 ay boyunca tetikleyen bir proje olmuştur. Uluslararası Bilim Konseyi ve katılımcılar projeyi kutup çalışmalarından jeofizik araştırmalarına genişletince, kutup araştırmaları 70'ten fazla ulusal bilim kuruluşunun oluşturduğu komitelerin ortak çalışması haline geldi.

Halley Araştırma İstasyonu, Royal Society'den bir ekip tarafından, Uluslararası Jeofizik Yılı için, 1956 yılında kuruldu. Üsse ve üssün bulunduğu körfeze Astronom Edmond Halley'in adı verildi.

Japonya'da, Monbusho Bilim ve Teknoloji Ajansı ve Japonya Deniz Güvenliği Ajansı tarafından 1955 yılında Antarktika keşif seferi planlandı. Güney Kutbu gözlem gemisi olarak buz kırıcı Soya (buzkıran) inşa edildi. Takeshi Nagataya komutasındaki ilk Japon Antarktika gözlem ekibi 1956'da yola çıkarak 29 Ocak 1957 tarihinde Antarktika'ya ulaştılar. Bu ekip tarafından kurulan Showa İstasyonu Antarktika üzerindeki ilk Japon gözlem üssü oldu.

Sovyetler Birliği Antarktika'ya ilk kez IGY çalışmaları kapsamında ayak bastı. ilk Sovyet seferini 1955 yılında düzenledi IGY'ye hazırlık olarak 1956'da Mirny VE Pionerskaya istasyonlarını kurdu. 1957'de bu iki istasyona Komsomolskaya ve Vostok istasyonları ile 1958'de Erişilebilir Kutup İstasyonu eklendi.

Fransa Adélie Toprakları'nda Dumont d'Urville İstasyonu ile Charcot İstasyonu'nu kurarak projeye katkıda bulunmuştur. Jeofizik Yılı'ndan önce bir öncü sefer düzenlenmiş ve Bir öncüsü seferi olarak, Fransız Donanması'ndan Komutan Charcot gemisi Adelie Toprakları kıyısında 1949-1950 yıllarında dokuz ay geçirmiş, İyonosfer sondajları bu gemide yapılmıştır.^[7] İlk Fransız istasyonu, Port Martin, 9 Nisan 1950'de tamamlanmış; ancak 22-23 Ocak 1952'de çıkan bir yangınla yok olmuştur.

Amundsen-Scott Güney Kutbu İstasyonu Ocak 1957'de Güney Kutbu'nda ilk kalıcı yapı olarak inşa edilmiştir. Günümüze kadar kullanılan yapı, güvenlik nedeniyle Aralık 2010 yılında yavaş yavaş yıkılmaya terkedilmiştir. Tüm yapıları buza gömülmüştür.

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Jeofizik Yılı projesi planan hedeflere ulaşma bakımından başarılı geçmiştir. Bununla birlikte bazı alanlarda, veri toplamada eksikler olduğu görülmüş ve bu yüzden bazı projeler eklenmiş veya uzatılmış ve yeni ortak çalışmalar başlatılmıştır.

Proje birçok gelişmeye yol açmıştır. Örneğin, Uluslararası Jeofizik Yılı komitesinin Antarktika'nın barışçıl amaçlarla ve ortak bilimsel araştırma için kullanılması çağrısı Antarktika Antlaşması'na giden yolu açmıştır. O zamandan beri, Antarktika için uluslararası işbirliği, çevreyi koruma, tarihi mekanların korunması, hayvan ve bitkilerin korunmasını sağlayacak tedbirler için çalışmaktadır. Günümüzde, 41 ülke Antarktika Antlaşması'nı imzalamış ve uluslararası işbirliği araştırmaları devam etmektedir.

Uluslararası Bilim Konseyi'nin (ICSU), 29. Genel Kurulu tarafından oluşturulan ICSU Dünya Veri Sistemi (WDS), Uluslararası Jeofizik Yılı nedeniyle oluşturulan eski ICSU Dünya Veri Merkezleri (WDCS) ile eski Astronomik ve Jeofizik Veri-Analiz Servisleri Federasyonu'nun (FAGS) 50 yıllık mirası üzerine inşa edilmiştir.^[8] ICSU Dünya Veri Sistemi, dünya genelinde 15 veri merkezi ile Uluslararası Jeofizik Yılı'nda toplanan verileri depolayarak ev sahipliği yapıyor. Veri merkezlerinin Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan yedisi NOAA Ulusal Veri Merkezlerinde veya NOAA iştiraklerinde bulunuyor. Bu ICSC Veri Merkezleri sadece tarihsel verileri korumak değil, aynı zamanda araştırma ve sürekli veri toplanmasını teşvik edici bir rol oynuyorlar.^[9]

Jeofizik Yılı'nın kazandırdığı ivme ile Kutup araştırmaları derinleşmiştir. 2007-2008 yıllarında düzenlenen Dördüncü Uluslararası Kutup Yılı'nda, iklim değişikliği ve kutup, çevre üzerindeki etkileri üzerinde durulmuştur. Arktika ve Antarktika araştırmalarını içeren bu çalışmaya altmış ülke katılmıştır.^[10]

Popüler kültüre yansımaları[değiştir | kaynağı değiştir]

"I.G.Y. (What a Beautiful World)" Steely Dan kurucu üyesi Donald Fagen'ın The Nightfly (1982) albümünde yer alan bir parçadır. Şarkı Uluslararası Jeofizik Yılı sırasında iyimser bir bakış açısıyla söylenen, ilk kez 1958 yılında kullanılan güneş enerjisi, 1959 yılında bulunan Spandex, eğlence için uzay seyahatleri ve denizaltı uluslararası yüksek hızlı demiryolu treni gibi o dönem için fütüristik olan kavramlara başvurmaktadır.^[11]
Uluslararası Jeofizik Yılı Walt Kelly'nin Pogo çizgi roman çalışmasında, 1957-1958 yıllarında belirgin şekilde yer almıştır. Karakterler, bilimsel girişime "G.O. Fizzickle Year." bandıyla dikkat çekmektedirler. Bu çalışma sırasında, karakterler, aya bir pire koyarak kendi bilimsel çalışmalarını, katkılarını yapmaya çalışmaktadırlar. Çizgi romanın sonraki derlemeleri 1958 yılında "GO Fizzickle Pogo" olarak, 1979 yılında da "Pogo's Will Be That Was" olarak Simon & Schuster SC tarafından yayımlandı.
Uluslararası Jeofizik Yılı Kasım 1956'da Punch dergisinde Russell Brockbank tarafından çizilen bir karikatürde yer aldı. Karikatürde, Birleşik Krallık, ABD ve SSCB'den oluşan üç süper güç Güney Kutbunda penguenleri eğiterek "kültür" aşılamaya çalışmaktadırlar. İngiliz kampındaki penguenler Francis Bacon ile sıkılırlarken, Amerikan kampındakiler mutlu mutlu beysbol oynarlar, Rus kampındakiler ise Gulag benzeri dikenli çitlerle çevrili bir yerde askeri yürüyüşler yapmaktadırlar.

Katılımcı Ülkeler ^[12]

Pullar[değiştir | kaynağı değiştir]

Okyanus araştırma gemisi Zarja (veya ZARYA). 1958 Sovyet posta pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Demeokratik Alman Cumhuriyeti pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Demeokratik, 1957 Alman Cumhuriyeti pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Demeokratik Alman Cumhuriyeti pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı için 1957 yılında Japonya tarafından yayınlanan bir hatıra pulu.
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Sovyetler Birliği pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Sovyetler Birliği pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Sovyetler Birliği pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Sovyetler Birliği pulu
Uluslararası Jeofizik Yılı anısına seriden, 1957 Sovyetler Birliği pulu

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta International Geophysical Year ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Documents regarding the International Geophysical Year, Dwight D. Eisenhower Presidential Library16 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"IGY On the Ice" 1 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., produced by Barbara Bogaev, Soundprint. 2011 radio documentary with John C. Behrendt, Tony Gowan, Phil Smith, and Charlie Bentley.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "ESRL Global Monitoring Division". 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.
^ "The International Geophysical Year, 1957/1958". 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.
^ Matthew Kohut (Sonbahar 2008). "Shaping the Space Age: The International Geophysical Year". ASK Magazine, 32. NASA. 19 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.
^ Schefter, James (999). The Race: The uncensored story of how America beat Russia to the Moon. New York: Doubleday. ISBN 0-385-49253-7.
^ Winter, Frank H; van der Linden, Robert (Kasım 2007), "Out of the Past", Aerospace America, s. p38 KB1 bakım: Fazladan yazı (link)
^ M. Barré, K. Rawer: "Quelques résultats d’observations ionosphériques effectuées près de la Terre Adélie". Journal of Atmospheric and Terrestrial Physics volume 1, issue 5–6 (1951), pp. 311–314.
^ "Introduction to ICSU World Data System". ICSU. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.
^ "ICSU World Data System". ICSU. 30 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.
^ "International Polar Year 2007-2008". 24 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.
^ SteelyDan.com page: "The Nightfly lyrics 15 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
^ Nicolet, M. "The International Geophysical Year 1957/58" (PDF). World Meteorological Organization. 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2013.

[1] "ESRL Global Monitoring Division". 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.

[2] "The International Geophysical Year, 1957/1958". 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.

[3] Matthew Kohut (Sonbahar 2008). "Shaping the Space Age: The International Geophysical Year". ASK Magazine, 32. NASA. 19 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2012.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.

[5] Schefter, James (999). The Race: The uncensored story of how America beat Russia to the Moon. New York: Doubleday. ISBN 0-385-49253-7.

[Egermeier-6] Winter, Frank H; van der Linden, Robert (Kasım 2007), "Out of the Past", Aerospace America, s. p38 KB1 bakım: Fazladan yazı (link)

[7] M. Barré, K. Rawer: "Quelques résultats d’observations ionosphériques effectuées près de la Terre Adélie". Journal of Atmospheric and Terrestrial Physics volume 1, issue 5–6 (1951), pp. 311–314.

[8] "Introduction to ICSU World Data System". ICSU. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.

[9] "ICSU World Data System". ICSU. 30 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.

[10] "International Polar Year 2007-2008". 24 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.

[11] SteelyDan.com page: "The Nightfly lyrics 15 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".

[12] Nicolet, M. "The International Geophysical Year 1957/58" (PDF). World Meteorological Organization. 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Uluslararası Jeofizik Yılı nedir?, Uluslararası Jeofizik Yılı anlamı nedir?, Uluslararası Jeofizik Yılı ne demektir?