Mos maiorum veya "ataların yolu", "atalardan kalma gelenek" Antik Romalılar'ın yazılı olmayan sosyal normları ve antik Roma'nın ana geleneksel prensipler bütünüdür. Mos maiorum, Antik Roma'da, ahlak, din, politik, özel ve sosyal yaşam ve askerî yaşama dair prensipleri ihtiva eden erdemler bütünüdür. Fides, Pietas, Religio ve Cultus, Disciplina, Virtus, Dignitas & Auctoritas, Mas Maiorum'un temel değerleridir.^[1]

Fides[değiştir | kaynağı değiştir]

Fides (İngilizce: Fidelity, Türkçe: Vefa), dürüstlük, güvenilirlilik ve güven ile ilgili değerleri ihtiva eder. Kişisel bağlamda bir kişinin güveni ve politik bağlamda toplumun beklentilerini, güvenlerini karşılamakla ilgiliydi.^[2] Örneğin sahip olduğu gücü kötüye kullanmayan, aksine Roma'nın lehine kullanan bir diktatör olan Cincinnatus, fides'e örnek gösterilebilir.

Pietas[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanrılardan sonra aile ve topluma karşı saygı duymayı içeren Pietas (İngilizce: Piety, Türkçe: Saygı), Cicero'ya göre "Ülkemize ve milletimize karşı sorumluluklarımızı yerine getirmemizde etkin olan güç"tür.^[3] Pietas'a, Grek-Roma mitolojisinde Aeneas örnek gösterilebilir. Troya'nın çöküşünden sonra Aeneas, babasını sırtında taşıyıp karısına ve çocuğuna kaçması için yardım eder, şehrin kutsal bölgelerini korur. Kutsal bölgeleri korurken, kanlı elleriyle putlara dokunmasının günah olacağını düşünerek putları babasının taşımasını rica eder.

Religio ve Cultus[değiştir | kaynağı değiştir]

Religio, Cicero'ya göre "kutsal ayinlerde doğru şekilde saygı" olarak zikredilir.^[4] Cultus (İngilizce: cultivation of the gods), temel olarak Romalıların tanrı ile ilişkisini ihtiva eder. Romalılar, Tanrılar ile aralarında sonsuz bir ilişki olduğuna inanıyorlardı bu inançları, pax deorum, yani tanrıların huzuru anlamına geliyordu. Religio yani pax deorum'a ulaşmak için en doğru şekilde dinsel törenler ve ritüeller yapılmalıydı. Cultus'da ise kutsal yapılar ve tapınaklar inşa edilip tanrılara kurbanlar verilmeliydi. Romalılara göre cultus, Romalıların isteklerinin gerçekleşmesi yani ödüllendirilmeleri için oldukça gerekli ve önemli yer tutan bir inanç biçimiydi.^[5] Cultus'a örnek olarak eski Roma kralı Numa Pompilius gösterilebilir. Numa Pompilius, Roma'nın birçok dini ve politik ögelerini tesis eden kral olarak bilinir. Mars & Jupiter kültü, Vesta Bakireleri, Pontifex Maximus gibi birçok kuruluşu Roma'ya kazandırmıştır.^[6]

Disciplina[değiştir | kaynağı değiştir]

Disciplina, askeri alanlarda, örneğin askeri egzersizlerde, eğitimlerde veya kişisel bağlamda, irade yeteneği, disiplin ve günlük hayatta, retorik gibi şeyler olarak değerlendirilebilir.^[7] Romalılar pek çok askeri başarılarını Disciplina'ya olan bağlılıklarına borçlu olduğunu düşünüyorlardı çünkü hem askerler hem de generaller Disciplina'ya oldukça değer verip, Disciplina'nın ihtiva ettiği prensiplerden ötürü değer vermeyenlere karşı daima muvaffak geliyorlardı. Disciplina'ya örnek olarak, sıkı disiplini ile bilinen Titus Manlius Imperiosus Torquatus gösterilebilir. Manlius, Roma-Latin savaşları sırasında, mevcut askeriyenin disiplininin zayıf olduğunu düşünerek yeni bir düzen tesis etti. Yeni yönetim altında hiç kimsenin, görevinin başından ayrılmayacağını ve emirlerin dışına çıkamayacağını, görevinden ayrıldığı an ölüm cezası ile karşılaşacağını zikretti. Ün ateşi ile büyülenen Manlius'un oğlu, babasının emirlerini hiçe sayarak yandaşlarının yanından ayrıldı ve kendi başına Latin avcılarını öldürdü. Oldukça öfkelenen Manlius, oğlunun emirlerin dışına çıkması ve kuralları çiğnemesi nedeniyle oğlunu azarladıktan sonra idam etirdi.^[8]

Gravitas ve Constantia[değiştir | kaynağı değiştir]

Gravitas, onur ve ciddiyete dair prensipleri, sorumluluk duygusu ve kararlığı içerir. Constantia ise sabra dair prensipleri ihtiva eder.^[9] Gerçek bir Romalı, sorunlara karşı sabırlı ve onurlu bir şekilde yaklaşmalı, sıradışı durumlarda sükûnetini koruyabilmelidir. Romalı hükümdarlar ve liderler için en önemli iki erdem, gravitas ve constantia'dır. Bu erdemlere, Gaius Mucius Scaevola örnek gösterilebilir. MÖ 508'de, Roma-Etrüsk savaşları sırasında, Mucius, Etrüsk kralı Porsena Lars'a suikast düzenlemeyi planlıyordu fakat bir hatayla Porsena yerine, onun giyimiyle birebir aynı olan katibini öldürdü ve esir düştü. Esir düşdükten sonra şu sözleri zikretti: "Ben bir roma vatandaşıyım, Gaius Mucius. Buraya düşmanımı öldürmeye geldiğim gibi, ölümü de kucaklamaya hazırım. Biz Romalılar, işler ters gittiğinde cesurca davranabildiğimiz gibi, cesurca acı çekmeye de hazırız." Bu sözleri zikrettikten bir an tereddüt etmeden ve acı belirtisi göstermeden elini ateşe koydu. Bunun ardından Porsena, Mucius'un gravitas ve constantia'sından o kadar etkilendi ki, Mucius'u serbest bıraktı.^[10]

Virtus[değiştir | kaynağı değiştir]

Virtus, mertlik, erkeklik anlamlarına gelen ve ayrıca cesaret, adalet, yanlış ve doğru, onurlu ve haysiyetsiz olanı bilmek ve ölçülülük gibi prensipleri de ihtiva ediyordu. Virtus'a sahip kimse, Roma Cumhuriyeti için sahip olduğu nitelikleri en iyi şekilde uygulayabilecek kimsedir. Romalılar için virtus, gerçek bir Romalı'da kesinlikle bulunması gereken bir özellikti.^[11] Cicero'ya göre; "Virtus, Romalının rozeti gibidir. Tüm içtenliğimle rica ediyorum sizlere Roma vatandaşları, atalarından miras kalan bu erdeme daima bağlı kal. Bu erdem dışındaki her şey kuşkulu, geçici ve değişmeye mahkumtur. Yalnızca virtus'tur daimi olan. O hiçbir şekilde zarar göremez ve hiçbir güç ona zarar vermeye muktedir değildir."^[12] Virtus'a örnek olarak, en büyük Romalı kahramanlardan biri olan Horatius Cocles gösterilebilir. Horatius Cocles, Porsena'nın önderlik ettiği Etrüsk ordusuna karşı, Pons Sublicius'u tek başına savunarak Roma ordusunu korumuştu.^[13]

Dignitas ve Auctoritas[değiştir | kaynağı değiştir]

Dignitas ve Auctoritas diğer tüm erdemlerin, pratik bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Dignitas bir tür prestij ve kişinin itibarı, nüfuzu ve etkisi ile doğrudan ilişkiliydi. Auctoritas ise bu nüfuzu ve etkiyi kullabilmek, destek toplamak, tesis etmek ile ilişkiliydi. Bu erdemlere örnek olarak, halkına destek çıkan Romulus ve Aeneas verilebilir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]