Pompeii

Pompei, Herkulaneum ve Torre Annunziata Antik Kentleri
UNESCO Dünya Mirası
Konum	İtalya
Kriter	Kültürel: iii, iv, v
Referans	829
Tescil	1997 (21. oturum)
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

	Pompei'nin helakı, Karl BriullovTarihi Pompeii SokağıHerkulaneum ve Torre Annunziate; Pompei' nin Arkeolojik Alanları
Devlet	İtalya
Tipi	Kültürel
Referans	82911 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

Pompeii, Pompei Komünü sınırları içerisinde, İtalya'nın kısmi özerk bölgesi Campania'da, Napoli şehri yakınlarında bulunan ve hâlâ kısmen gömülü olan yıkıntı halindeki antik Roma kentidir.

Burası, yakınlarındaki Herkulaneum ile birlikte, 24 Ağustos 79 tarihinde Vezüv Yanardağı'nın iki gün süren faaliyeti sonucu volkanik kül ve cürufun altına gömülerek yok olmuştu.^[1] Vezüvden püsküren piroklastik akıntı, bölge halkını amansız bir şekilde yakalamıştır.

Vezüv'ün korkunç patlamasının ardından yaklaşık 1700 yıl boyunca kayıp durumda olan kent, 1748 yılında tesadüfen yeniden keşfedildi. O zamandan beri yapılan kazılar, şehre ait pek çok bilgiyi gün yüzüne çıkararak Roma İmparatorluğu'nun kentlerindeki yaşama ait bilgilere ulaşılmasını sağladı. Pompeii günümüzde UNESCO'nun Dünya Mirası listesinde olup İtalya'nın en popüler turistik merkezlerinden biridir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

En çok MS 79 yılından kalma Roma kalıntılarıyla bilinen Pompeii, daha da eskiye dayanan bir antik kentin üzerine inşa edilmiştir. Kentin genişlemesi MÖ 450 yılında Cumae savaşının ardından Yunanlılar tarafından başlatılmıştır. Bölgedeki ilk yerleşimler, Oskanların bölgede beş köy kurduğu MÖ 8. yüzyıla kadar uzanmaktadır.^[2]

Yunanlıların MÖ 740 yılında bölgeye gelmesiyle Pompeii Helen dünyasının bir parçası haline gelmiş ve Dor Tapınağı gibi önemli yapılar inşa edilmiştir. Şehir aynı zamanda Yunan ve Fenikeli denizciler için güvenli bir liman görevi görmüştür. MÖ 6. yüzyılın başlarında yerleşim tek bir topluluk haline gelmiş, müstahkem bir sura ve küçük bir limana sahip olmuştur.^[3]

MÖ 524 civarında Etrüsklerin de kent üzerinde etkisi olmuş ve kent Etrüsk Kentler Birliği'ne katılmıştır. Romalıların müttefiki olan Samnitler MÖ 424 civarında şehri fethetmiş ve Roma gelenek ve göreneklerini de beraberlerinde getirmişlerdir. Samnitler tarafından yönetilmesine rağmen şehir Roma'ya sadık kaldı ve genişlemeye devam etti. MÖ 4. yüzyılın sonlarında şehir surları güçlendirilmiş ve şehrin sokak planı daha düzenli hale getirilmiştir.^[4]

Roma döneminde Pompeii, Campania'da Sosyal Savaşlar sırasında Roma'ya karşı ayaklanan kentlerden biriydi. MÖ 89 yılında şehir, stratejik açıdan savunmasız Porta Ercolano'nun duvarlarındaki binlerce balista atışının çarpma kraterlerinden de anlaşılacağı üzere Sulla ve topçuları tarafından kuşatılmıştır. Sosyal Birlik'in savaşta sertleşmiş birlikleri Romalılara direnmede yardımcı olsa da, Pompei nihayetinde teslim olmak zorunda kaldı ve Colonia Cornelia Veneria Pompeianorum adında bir Roma kolonisi haline geldi. Sulla'nın gazilerinin çoğuna şehir içinde ve çevresinde arazi ve mülk verilirken, Roma'ya karşı çıkanlar mülklerini kaybetti. Buna rağmen, Pompeililere Roma vatandaşlığı verildi ve Roma toplumuna hızla asimile oldular. Pompei'nin etrafındaki bölge, Napoli Körfezi'ndeki konumu ve zengin tarım arazileri nedeniyle refaha kavuştu. Yakınlarda birçok çiftlik ve villa inşa edildi ve Pompeii Amfitiyatrosu ve Odeon gibi kamu binaları inşa edildi ya da yenilendi. Augustus döneminde Eumachia Binası, Augustus Tapınağı ve Macellum gibi yeni kamu binaları eklenmiştir. MS 59'da amfitiyatroda şiddetli bir ayaklanma olmuş ve MS 62'de şiddetli bir deprem kentte önemli hasara yol açmıştır. MS 62 ile MS 79'daki patlama arasında yeniden inşanın çoğu özel sektör tarafından yapılmış ve eski, hasarlı freskler genellikle yenileriyle kaplanmıştır. Şu anda, 62 depremi ile püskürme arasında restore edilen yapılar üzerinde araştırmalar devam etmektedir.^[5]^[6]^[7]

Vezüv'ün Patlaması[değiştir | kaynağı değiştir]

MS 79 yılında Vezüv Yanardağı'nın patlaması Pompeii de dahil olmak üzere birçok şehri etkileyen yıkıcı bir olaydı. Patlama iki gün sürmüş ve iki aşamadan oluşmuştur. İlk aşama, yaklaşık 18 saat süren ve kent sakinlerinin çoğunun kaçmasına izin veren bir ponza yağmuruydu. Ancak ikinci aşama, yapıları yıkan, kalan nüfusu yakan veya boğan ve manzarayı değiştiren yüksek hızlı, yoğun ve kavurucu kül bulutları olan piroklastik akışlardan oluşuyordu. 2010'da yapılan bir araştırma, patlamadan etkilenenlerin ana ölüm nedeninin kül boğulmasından ziyade sıcaklık olduğunu ortaya koymuştur. Genç Plinius, daha önce düşünülen Ağustos tarihinin aksine 24-25 Ekim tarihlerinde meydana gelen patlamayı ilk elden anlatmıştır. Bu sonuç, küle gömülenlerin daha ağır kıyafetler giymesi ve dükkanlarda Ekim ayına özgü taze meyve ve sebzelerin bulunması gibi kanıtlarla desteklenmektedir.^[8]^[9]^[10]

Yeniden keşif ve kazılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Pompeii'nin yeniden keşfi ve kazıları 16. yüzyılda mimar Domenico Fontana'nın bir su kemeri inşa ederken resim ve yazıtlarla kaplı antik duvarlara rastlamasıyla başlamıştır. Ancak, "Rei Publicae Pompeianorum "dan bahseden bir yazıtın bulunduğu 1763 yılına kadar resmi olarak Pompeii olarak tanımlanmamıştır. Yüzyıllar boyunca, aralarında Karl Weber ve Franscisco la Vega'nın da bulunduğu çeşitli kişi ve gruplar kazıların sorumluluğunu üstlendi. 1863 yılında Giuseppe Fiorelli, çürümüş cesetlerin bıraktığı boşluklara alçı enjekte etme tekniğini uygulayarak kurbanların alçı kalıplarının oluşturulmasını sağladı. Finansman yetersizliği ve kalıntıları daha derinlere gömen patlamalar gibi çeşitli zorluklara rağmen, kazılar antik kent ve tarihi hakkında daha fazla şey ortaya çıkarmaya devam ediyor.^[11]^[12]

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Pompeii yıkıntıları 40°45′00″K 14°29′10″D / 40.75000°K 14.48611°D / 40.75000; 14.48611 koordinantlarında şimdiki Pompei banliyösü'nün yakınlarında yer alır. Eskiden sahile daha yakın olmasına karşın, bugün o dönemlere oranla daha iç kısımda bulunmaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Pompeii Felaketi". 18 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2008.
^ The world of Pompeii. John Joseph Dobbins, Pedar William Foss. Londra: Routledge. 2007. ISBN 978-0-203-86619-1. OCLC 449187887.
^ Zanker, Paul (1993). Pompei : società, immagini urbane e forme dell'abitare. Torino: Einaudi. ISBN 88-06-13282-2. OCLC 797695892.
^ ecolo a.C." In Sicilia ellenistica, consuetudo italica. Alle origini dell'architettura ellenistica d'occidente. Spoleto, complesso monumentale di S. Nicolò, 5–7 Novembre 2004, edited by M. Osanna and M. Torelli (Pisa, 2006), 227–241.
^ "Riot Control: Non-Ideal Gas". Nature. 226 (5241): 95-95. Nisan 1970. doi:10.1038/226095a0. ISSN 0028-0836.
^ Butterworth, Alex (2005). Pompeii – The Living City. St Martin's Press; 1st edition. ISBN 978-0-312-35585-2.
^ "Visiting Pompeii". Current Archaeology. s. 3. 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2012.
^ "Pompeii's destruction date could be wrong". BBC News. 16 Ekim 2018. 6 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2023.
^ "Pompeii eruption wasn't in summer but October – study". ANSA. 23 Haziran 2022. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2022.
^ Clarke, John R.; Muntasser, Nayla K., (Ed.) (2014). Oplontis: Villa A ("of Poppaea") at Torre Annunziata, Italy. Volume I: The Ancient Setting and Modern Rediscovery. New York: The Oplontis Project. hdl:2027/heb.90048.0001.001. ISBN 978-1-59740-932-2.
^ Amery, Colin; Curran, Brian (2002). The Lost World of Pompeii. Getty Publications. s. 31. ISBN 0711225036.
^ Morano, D. (1882). Intorno alla dinamica delle acque della force ed al canale regolato di Sarno: studii (İtalyanca). Naples – Internet Archive vasıtasıyla.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Pompeii
Küllerin Altından Doğan Şehir: Pompeii (Gezi Güncesi)4 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İtalya'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Tarihi yerler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Pompeii Felaketi". 18 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2008.

[2] The world of Pompeii. John Joseph Dobbins, Pedar William Foss. Londra: Routledge. 2007. ISBN 978-0-203-86619-1. OCLC 449187887.

[3] Zanker, Paul (1993). Pompei : società, immagini urbane e forme dell'abitare. Torino: Einaudi. ISBN 88-06-13282-2. OCLC 797695892.

[4] .C." In Sicilia ellenistica, consuetudo italica. Alle origini dell'architettura ellenistica d'occidente. Spoleto, complesso monumentale di S. Nicolò, 5–7 Novembre 2004, edited by M. Osanna and M. Torelli (Pisa, 2006), 227–241.

[5] "Riot Control: Non-Ideal Gas". Nature. 226 (5241): 95-95. Nisan 1970. doi:10.1038/226095a0. ISSN 0028-0836.

[Pompeii-The_Living_City-6] Butterworth, Alex (2005). Pompeii – The Living City. St Martin's Press; 1st edition. ISBN 978-0-312-35585-2.

[archaeology1-7] "Visiting Pompeii". Current Archaeology. s. 3. 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2012.

[8] "Pompeii's destruction date could be wrong". BBC News. 16 Ekim 2018. 6 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2023.

[9] "Pompeii eruption wasn't in summer but October – study". ANSA. 23 Haziran 2022. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2022.

[10] Clarke, John R.; Muntasser, Nayla K., (Ed.) (2014). Oplontis: Villa A ("of Poppaea") at Torre Annunziata, Italy. Volume I: The Ancient Setting and Modern Rediscovery. New York: The Oplontis Project. hdl:2027/heb.90048.0001.001. ISBN 978-1-59740-932-2.

[11] Amery, Colin; Curran, Brian (2002). The Lost World of Pompeii. Getty Publications. s. 31. ISBN 0711225036.

[12] Morano, D. (1882). Intorno alla dinamica delle acque della force ed al canale regolato di Sarno: studii (İtalyanca). Naples – Internet Archive vasıtasıyla.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Pompei'nin helakı, Karl Briullov Tarihi Pompeii Sokağı Herkulaneum ve Torre Annunziate Pompei' nin Arkeolojik Alanları

Devlet	İtalya
Tipi	Kültürel
Referans	82911 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

g t d İtalya'daki Dünya Mirasları
Kuzeybatı	Crespi d'Adda Cenova: Le Strade Nuove ve Palazzi dei Rolli Ivrea Mantova ve Sabbioneta Monte San Giorgio¹ Porto Venere, Palmaria, Tino ve Tinetto, Cinque Terre Corniglia Manarola Monterosso al Mare Riomaggiore Vernazza Savoya Kraliyet Hanedanı Sarayları Moncalieri Kalesi Racconigi Kalesi Rivoli Kalesi Castello del Valentino Turin Kraliyet Sarayı Carignano Sarayı Madama Sarayı, Turin Venaria Sarayı Stupinigi Av Köşkü Villa della Regina Albula / Bernina Peyzajlarındaki Rhaetian Demiryolları ¹ Valcamonica Kaya Resimleri Lombardiya ve Piyemonte'nin Kutsal Dağları Santa Maria delle Grazie, Milan Venedik Savunma Yapıları⁴ Bergamo Piyemonte'deki Üzüm Bağları Peyzajı: Langhe-Roero ve Monferrato ve Grinzane Cavour Kalesi	The Last Supper by Leonardo da Vinci in the Church of Santa Maria delle Grazie, Milan Venice Spanish Steps, Rome Royal Palace of Caserta Arab-Norman Palermo, Palatine Chapel Sanctuary of Monte Sant'Angelo
Kuzeydoğu	Aquileia Bologna'nın Portikoları Dolomitler Ferrara Modena Katedrali, Torre della Ghirlandina ve Piazza Grande, Modena Padova Botanik Bahçesi Ravenna'daki İlkel Hristiyanlık Anıtları Venedik Savunma Yapıları⁴ Bergamo Palmanova Peschiera del Garda Venedik Verona Vicenza Şehri ve Veneto'daki Palladyan Villaları
Orta	Assisi Assisili Francesco Bazilikası Cerveteri ve Tarquinia'daki Etrüsk Nekropoller Floransa Hadrianus'un Villası Medici Villaları Piazza del Duomo, Pisa Pienza Roma² San Gimignano Siena Urbino Val d'Orcia Villa d'Este
Güney	Alberobello Amalfi Sahili Castel del Monte Cilento ve Vallo di Diano Ulusal Parkı ile Paestum ve Velia Antik Kentleri ve Certosa di Padula Herkulaneum Oplontis ve Villa Poppaea Napoli 18. Yüzyıl Caserta Kraliyet Sarayı ve Bahçesi, Vantielli Su Kemeri ve San Leucio Kompleksi Pompeii Sassi ve Matera'nın Rupestrian Kiliseleri Parkı
Adalar	Eolie Adaları Arap-Norman Palermo ve Cefalú ve Monreale'deki Katedral Kiliseleri Agrigento Arkeolojik Alanı Barumini nuraghes Etna Yanardağı Siraküza ve Pantalica Nekropolü Val di Noto Caltagirone Katanya Militello in Val di Catania Modica Noto Palazzolo Acreide Ragusa Scicli Villa Romana del Casale
Uluslararası	İtalya'daki Lombardlar, Places of Power (M.S. 568–774) Brescia Cividale del Friuli Castelseprio Spoleto Temple of Clitumnus located at Campello sul Clitunno Santa Sofia located at Benevento Sanctuary of Monte Sant'Angelo located at Monte Sant'Angelo Alplerin çevresinde yer alan Tarihöncesi Kazık Evler³ Karpatlardaki ve Avrupa'nın Diğer Bölgelerindeki İlkel Kayın Ormanları ⁵
¹ İsviçre ile paylaşılmaktadır. ² Kutsal Makam ile paylaşılmaktadır. ³ Avusturya, Fransa, Almanya, Slovenya ve İsviçre ile paylaşılmaktadır. ⁴ Hırvatistan ve Karadağ ile paylaşılmaktadır. ⁵ Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Hırvatistan, İspanya, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Ukrayna ile paylaşılmaktadır.

Pompeii nedir?, Pompeii anlamı nedir?, Pompeii ne demektir?