Pigela

Pygela
Πύγελα
	37°51′32″K 27°15′05″D / 37.85889°K 27.25139°D
	Antik Kentin Türkiye'deki ve Avrupa'daki konumu Pigela (Avrupa)
Diğer adı	Phygela, Phygella, Puygela, Phygellae, Pygale, Pigale
Konum	Kuşadası, Aydın, Türkiye
Koordinatlar	37°51′32″K 27°15′05″D / 37.85889°K 27.25139°D
Parçası	İyonya, Delos Birliği
Yüzölçümü	100km2
Tarihçe
Kurucu	Agamemnon (yerleşik mite göre)
Kuruluş	Erken Tunç Çağı
Terk ediliş	Geç Orta Çağ
Devir(ler)	Yunan Karanlık Çağından Orta Bizans Dönemine
İlgili kişi(ler)	Pygelalı Demokles
Sit ayrıntıları
Buluntu(lar)	villa, üç nefli kilise, su kemeri kalıntıları ve kent surları
Kazı tarihleri	1974-1978, 2009
Arkeologlar	Ekrem Akurgal

Pygela ya da Phygela (Grekçe: Πύγελα, Φύγελα; Hititçe: Piggaya), Efes'in güneyinde Kuşadası Körfezi kıyısında, küçük bir antik İyonya kasabasıydı. Tarihte sağlık şehri olarak kurulan ilk yerleşim yerlerinden biri olan kentin kuruluşu Yunan mitolojisinde Miken Kralı Agamemnon'a atfedilir.^[1] Kuruluş mitinde ilk yerlilerini Troya Savaşı sonrasında Aka ordusunun bir bölümünün oluşturduğundan bahsedilir ancak arkeolojik buluntular kentteki ilk yerleşimin tarih öncesi dönemlere tarihlendiğine işaret etmektedir. Erken Tunç Çağı’ndan (MÖ 3000-2500) Orta Bizans Dönemi'ne (MS 717–1204) kadar kesintisiz yerleşimin olduğu düşünülen kent, MÖ 5. yüzyılda Attika-Delos Deniz Birliği'nin üyeleri arasında yer almıştır. Bir polis (şehir devleti) olan kentte Artemis Munychia tapınağı bulunmaktaydı.^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyılda kente dair izlenimlerini kaleme alan Richard Chandler [en] gibi farklı tarihlerde Avrupa'dan Batı Anadolu'ya ziyaretlerde bulunan gezginler Efes ve Scala Nova arasında kalan bir tepede kente ait kalıntılardan bahsetmişlerdir.^[7] Ancak kentin konumunun belirli akademik çevrelerde Yılancı Burnu olarak görülmesi 1975 yılındaki kazı çalışmalarına dek devam etmiştir. Selçuk-Kuşadası yolu üzerinde 6–7 km uzaklıkta, dönemin Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürü Hikmet Gürçay ve Ekrem Akurgal tarafından yapılan kazılar sonrasında kentin konumu kesin olarak saptanmış ve kentin büyük bir bölümünün imara açılarak üzerine çeşitli turizm tesislerinin inşa edilmiş olduğu resmiyete geçmiştir.

Kentin Roma ve Bizans dönemlerindeki yerleşim yeri olarak kullanılan Helenistik Dönem'deki agorası bugün üzerinde Kuştur tatil köyünün bulunduğu düzlükte yer almaktadır. Kentin limanı ise Kuştur plajı olarak bilinen plajın kuzey ucunda Tusan oteli ve yerel belediye tarafından piknik alanı olarak işletilen Adagöl'ün üzerinde konumlanmaktadır. Efes'e su gönderen ve kenti de beslediği düşünülen dört büyük su kemerlerinden biri olan Değirmendere Su Kemeri kentin doğusundaki dağın eteğinden geçmektedir.

Günümüz perspektifinden bakıldığında Kuşadası'nın ilk yerleşim yerlerinden biri olan kentin ve limanının üzerine Tusan oteli ve Kuştur tatil köylerinin inşa edilmesi turizmin ihtiyaç duyduğu alanlarda dahi mekânsallaşarak rant üretebilmesine örnek olarak verilebilmektedir.^[8]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Pygela; Cyrene, Gyneion, Smyrna, Anaea, Thebes, Sinope ile beraber kuruluşu Amazonlar'a atfedilen kentlerden biridir.^[9] Efes'te Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri sayılan Artemis Tapınağı'nı kuran Amazonlar'ın Efes'in güneyinde kurdukları bu kentte Amazon gelenekleri ileriki çağlarda da varlığını sürdürmüştür.^[10]^[11]^[12]

Klasik Antik Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Delian Birliği'nin üyesi olan kent ligin İyon bölgesine aitti. Atina Akropolisi'nde yer alan mermer yazıtlardaki yıllık haraç listelerinde Pygela'nın MÖ 446/5^[13] ve 415/14^[14] arasında toplam on bir kez birliğe bir talent değerinde phoros [en] verdiği kaydedilmiştir.

Milet 4. yüzyılda birçok kentin yanında Pygela ile de şehir devletler arası karşılıklı denk vatandaşlık hakları antlaşması olan isopoliteia [en] imzalamıştır.

Büyük İskender'in birliklerinin kentte konakladıklarından söz edilmektedir.^{[Not 1]}^[12]

Klasik Çağ'da İyonya sahil şeridindeki şehir devletler arasında yalnızca Pygela'nın kenti 12 İyon kentinden ayrı konumlandıran bir kuruluş mitine sahip olduğu bilinmektedir. Theopompus [en]'un da bahsettiği üzere Agamemnon'un birliklerinden rahatsızlıkları seyahat etmelerine olanak tanımayan bir kısmı tarafından kurulan kentteki vatandaşlık alt bölümlerinden biri olan phyle Agamemnonis^{[Not 2]} da büyük olasılıkla kuruluş mitinin bir yansımasıdır.^[15]

Pygela, birlikteki diğer şehir devletlerin siyası nüfuzunda olmadığı MS 4. yüzyılda dahi kent İyon Birliği'nin merkezi Panionion'da temsil edilmemiş, kentin toplantı ve festivallere kendi adına katılımına rastlanmamıştır.

Pygela'nın bağımsızlığının, daha güçlü komşularından, özellikle Samos ve Ephesos'un sürekli tehdidi altında olduğu görülmektedir. Helenistik dönemde Pygela sakinlerinin Efesli vatandaşlar olarak anılması kentin açıkça absorbe edildiğini göstermektedir.^[16]^[17]

Geç Antik Çağ ve Erken Orta Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

MS 8. yüzyılda kente gelen hacı Aziz Willibald [en], Pygela'yı villam magnam^{[Not 3]} olarak tanımlıyor.^[18] Kent MS 10. yüzyılda Bizans İmparatoru VII. Konstantinos'un De Ceremoniis kitabında Efes'in limanı olarak nitelendirilmiştir. Kitapta kentin limanının ağırlıklı olarak Girit'e giden rahipler tarafından kullanıldığından bahsedilmiştir.^[19] Kent bu dönemlerde Girit'e ve Girit'ten bir ikmal noktasıydı ve de donanmaya erzak deposu olarak hizmet etmekteydi.^[20] Bu özelliklerinin yanında kent bu tarihlerde haraketli bir ticaret merkeziydi. Alexander Kazhdan, kenti “eski şehirlerin” düşüşünden sonra dokuzuncu ve onuncu yüzyılın sonlarında kurulduğunu iddia ettiği “yeni şehirlerden” biri olarak listeliyor. Ancak kentin halihazırda 723-726'da büyük bir kasaba olarak tanımlanmasının yanında klasik zamanlarda da kuşkusuz var olduğu bilinmektedir.^[4]^[21]^[22]

Kazı ve saha çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Avusturya Arkeoloji Enstitüsü'nün İzmir'deki bilimsel sekreterliğini yapmış ve aynı kurumun çatısı altındaki Efes kazılarında başkanlık görevi üstlenen Josef Keil 1905 yılında İyon sahili boyunca yaptığı seyahatinde kentte kayda değer duvar kalıntıları, bir kaya mezarı, dairesel bir yapı ve su kemeri kalıntıları gözlemlemiştir.^[23] John Manuel Cook [en], Kuşadası, Pygela yakınlarında protogeometrik çağa tarihlenen seramik parçalarının ele geçtiğinden söz etmektedir.^[24]

Yapılan ilk kazılarda kentte yerleşmenin en erken Hellenistik çağa dek uzandığı düşünülse de daha sonraki kazılarda ise prehistorik çanak - çömleğin saptandığı Hikmet Gürçay tarafından duyurulmuştur.

Pygela kentinde 1975 ve 1978 yılları arasında yapılan saha araştırmaları ve kazılarda gün yüzüne çıkan bulgulara göre kentte bulunan tarihi yerleşim alanı plajın güney sınırını kaplayan tepenin üzerindedir. Bu tepe Helenistik Dönem'de Akropol iken, Roma dönemi'nde burada, suru andıran güçlü duvarların koruduğu kale görünümlü bir villa yer almıştır. Kentin limanının Roma ve Bizans dönemlerinde dar ve kısa bir kanalla denize bağlanmakta olduğu tespit edilmiştir. Yapılan kazılarda Gürçay ve Akurgal tarafından kentin surlarının 40 metrelik bir kesiti temizlenmiş ve gün yüzüne çıkarılmıştır.

Günümüzde Kuştur tatil köyünün bulunduğu düzlükte yer alan ve Roma ve Bizans dönemlerinde kentin yerleşim yeri olan alanda Efes Müzesi Müdürlüğü tarafından yürütülen kazı çalışmalarının giderleri daha sonraki yıllarda antik kentin üzerine inşa edilmiş olan Kuştur tatil köyü yönetimince karşılanmıştır. Dönemin kazılardan sorumlu Efes Müzesi Müdürü Selahattin Erdemgil, kazılarda ele geçen mermer ve seramik eserlerin işletmenin yetkilileri tarafından kendi özel ticarethanelerinde toplu olarak sergilenmekte olduğundan bahsetmiştir.^[25]

Pygela kalıntılarında kentinin isminin yazılı olduğu bir yazıta ulaşılamamış ve yapılan kazılarda Pygela’da bir antik kentte bulunması gereken tiyatro, stadyum ve büyük cadde kalıntısı bulunamamıştır.

Aydın Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü tarafından 2009 yılında kentte bir kurtarma kazısı yürütülmüştür.^[26] Yapılan kurtarma çalışmalarında çıkarılan eserler, taş olanları müzenin bahçesinde olmak üzere, Aydın Arkeoloji Müzesi [en]'nde sergilenmektedirler.^[27]

Toponimi[değiştir | kaynağı değiştir]

"... daha sonra, Agamemnon tarafından kurulan ve askerlerinin bir kısmının mesken tuttuğu Artemis Munychia (Ἄρτεμις Μουνυχία veya Ἀρτέμιδος τῆς Μουνιχίας) tapınağına sahip küçük bir kasaba olan Pygela gelir. Askerlerinden bazılarının bir kalça hastalığına (πυγαλγία; Romanize pygaglia) yakalandığı ve "ağrılı kalçalar" (pygagleis) olarak adlandırıldıkları ve bu hastalıktan muzdarip oldukları için orada kaldıkları söylenir. Kent bu nedenden ötürü bu uygun adı almıştır." Strabo, Geōgraphika, b.14, chap. 1, sect. 20

Romalı coğrafyacı Pomponius Mela (MS 1. yüzyıl ortaları) ve Yaşlı Plinius'a^{[Not 4]} göre Phygela (Φύγελα) olarak bahsettikleri firariler tarafından kurulduğunu söyledikleri kent adını Grekçe firari ya da kaçış anlamına gelen phyle (φυλὴ) kelimesinden alıyordu.^[28]^[29]

Orada söylenenlere göre kaçaklar tarafından kurulmuş, (ve adı bu görüşü onaylayan) Phygela bulunur. Efes ve Asya'nın hükümdarları Amazonlar'ın tanrıçaya adadığı Diana'nın en ünlü tapınağı oradadır. Pomponius Mela, de Chorographia, Kitap 1, bölüm 87-88

Pygela sakinleri, Delian Birliği'nin MÖ 5. yüzyıl Atinalı haraç listelerinde Pygeles (Πυγελες) olarak anılır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Müjgan Şavkay. Kuşadası. 1996. s. 21.
^ I.Ephesos 3111.5–6 (yazıt)
^ Ksenofon. Hellenica. 1.2.2.
^ ^a ^b Strabon. Coğrafya. xiv. s.639
^ Bizanslı Stephanos. Ethnica. s.v. Πύγελα.
^ Harpocrat. s.v. Πύγελα
^ Richard Chandler, Travels in Asia Minor. 1764-1765. s. 176.
^ Gürdal Tut, Neoliberal Ekonomide Turizm ve Rant: Kuşadası Kruvaziyer Limanı Özelleştirilmesi Örneği 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Andreas David Mordtmann. "Die Amazonen : ein Beitrag zur unbefangenen Prüfung und Würdigung der ältesten Überlieferungen" 28 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Linda Grant De Pauw. Battle Cries and Lullabies Women in War from Prehistory to the Present
^ Florence Mary Bennett, Religious Cults Associated with the Amazons (New York: AMS Press, 1967).
^ ^a ^b Müjgan Şavkay, Kuşadası. 1996. s.21.
^ IG i³ 266.i.7
^ IG i³ 290.i.24
^ "Ephesos 11 - PHI Greek Inscriptions". epigraphy.packhum.org. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.
^ I.Ephesos 1408.2, 4–5 (yazıt)
^ George Grote, History of Greece VOL. III. s. 189
^ T. Tobler, A. Molinier, Itinera Hierosolymitana et descriptiones Terrae Sanctae. s. 256
^ Constantine Porphyrogenitus, De Ceremoniis, I. s. 658
^ l AS Nov. 111, 578. Attaliates, 223
^ Otto Benndorf, Ephesus s. 73-75
^ Speros Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century. s.11
^ William N. Bates. Archaeological Discussions 7 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s. 490
^ John Manuel Cook. Greek Archaeology in Western Asia Minor. 1959–1960
^ Selahattin Erdemgil, Sempozyum yayını. s.93
^ "Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Müze Kurtarma Kazıları".
^ "Aydın Arkeoloji Müzesi bilgilendirme sayfası". 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021.
^ Pomponius Mela. de Chorographia. Book 1, sections 87-88
^ Pliny the Elder. Natural History. Book 5, chapter 31

Dipnotlar

^ Bu olay İskender'in Pers kuvvetlerine karşı MÖ 334 Granikos Savaşı'ndaki zaferi sonrası Ahameniş İmparatorluğu egemenliğinden kurtarılan Antik Yunan kentlerinden biri olan Efes'e ziyareti sırasında gerçekleşmiş olmalıdır.
^ (Türkçe: Agamemnon klanı)
^ (Türkçe: büyük kırsal bölge)
^ Muhtemelen bilgilerinin en azından bir kısmını Pomponius Mela'dan alıyordu

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

British Museum'da kente ait eserler 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Antik çağ yazarlarının eserlerinde Pygela, Topostext 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Pleiades veri tabanında Pygela 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Müjgan Şavkay. Kuşadası. 1996. s. 21.

[2] I.Ephesos 3111.5–6 (yazıt)

[3] Ksenofon. Hellenica. 1.2.2.

[:12-4] Strabon. Coğrafya. xiv. s.639

[5] Bizanslı Stephanos. Ethnica. s.v. Πύγελα.

[6] Harpocrat. s.v. Πύγελα

[7] Richard Chandler, Travels in Asia Minor. 1764-1765. s. 176.

[8] Gürdal Tut, Neoliberal Ekonomide Turizm ve Rant: Kuşadası Kruvaziyer Limanı Özelleştirilmesi Örneği 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[9] Andreas David Mordtmann. "Die Amazonen : ein Beitrag zur unbefangenen Prüfung und Würdigung der ältesten Überlieferungen" 28 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[10] Linda Grant De Pauw. Battle Cries and Lullabies Women in War from Prehistory to the Present

[11] Florence Mary Bennett, Religious Cults Associated with the Amazons (New York: AMS Press, 1967).

[:02-12] Müjgan Şavkay, Kuşadası. 1996. s.21.

[13] IG i³ 266.i.7

[14] IG i³ 290.i.24

[17] "Ephesos 11 - PHI Greek Inscriptions". epigraphy.packhum.org. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.

[18] I.Ephesos 1408.2, 4–5 (yazıt)

[19] George Grote, History of Greece VOL. III. s. 189

[21] T. Tobler, A. Molinier, Itinera Hierosolymitana et descriptiones Terrae Sanctae. s. 256

[22] Constantine Porphyrogenitus, De Ceremoniis, I. s. 658

[23] AS Nov. 111, 578. Attaliates, 223

[24] Otto Benndorf, Ephesus s. 73-75

[25] Speros Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century. s.11

[26] William N. Bates. Archaeological Discussions 7 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s. 490

[27] John Manuel Cook. Greek Archaeology in Western Asia Minor. 1959–1960

[28] Selahattin Erdemgil, Sempozyum yayını. s.93

[29] "Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı Müze Kurtarma Kazıları".

[30] "Aydın Arkeoloji Müzesi bilgilendirme sayfası". 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021.

[32] Pomponius Mela. de Chorographia. Book 1, sections 87-88

[33] Pliny the Elder. Natural History. Book 5, chapter 31

[15] Bu olay İskender'in Pers kuvvetlerine karşı MÖ 334 Granikos Savaşı'ndaki zaferi sonrası Ahameniş İmparatorluğu egemenliğinden kurtarılan Antik Yunan kentlerinden biri olan Efes'e ziyareti sırasında gerçekleşmiş olmalıdır.

[16] (Türkçe: Agamemnon klanı)

[20] (Türkçe: büyük kırsal bölge)

[31] Muhtemelen bilgilerinin en azından bir kısmını Pomponius Mela'dan alıyordu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[Not 1]

[Not 2]

[15]

[16]

[17]

[Not 3]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[Not 4]

[28]

[29]

g t d Türkiye'deki antik kentler
Akdeniz	Afrodisias Akalissus Alalah Anavarza Antakya Antigonia Antioheia Ariassos Arsinoe Arikanda Aspendos Bab el-Hava Sınır Kapısı Comona Çukurova Antakyası Korykos (Kızkalesi) Cyrrhus Dalisandus Domuztepe Elaiussa Sebaste Epiphania Etenna Faselis Germanicia Gözlükule Hacılar Höyük Hemaksia Irenopolis İssos Kandyba Kanlıdivane Anchiale Karatepe Kelenderis Kibira Kilikya Antakyası Kremna Ksanthos Lamotis Antakyası Magarsa Mallus Mamure Kalesi Mezgitkale Misis Mira (antik kent) Mopsu Krene Myriandos Olba Patara Perge Pisidya Antakyası Rhosus Sagalassos Seleukia Seleucia Pieria Seleucia Sidera Selge Side Sillyon Soli Sozopolis Tell Tayinat Höyüğü Termessos Tlos Uzuncaburç Yumuktepe
Doğu Anadolu	Altıntepe Ani Arsamosata Arslantepe Höyüğü Cafer Höyük Harput Sugunia Tuşpa
Ege	Adramytteion Aigai Aizanoi Akmonya Alabanda Alinda Allianoi Amorium Amos Amyzon Antioheia Apameia Kibotos Afrodisias Apollonia (Mysia) Apollonis Atarneus Bargylia Beycesultan Caloe Celaenae Ceramus Didyma Docimium Efes Erithrai Euromos Fokaia Gambrion Gryneion Halikarnas Hierapolis Iasos Karyanda Karmylassos Kaunos Klazomenai Knidos Kolofon Kolossai Kyme Labranda Laodikya Latmus Lebedos Limantepe Magnesia ad Maeandrum Magnesia ad Sipylum Mastaura Menderes Antakyası Metropolis Milet Mindos Myrina Myus Notion Nysa Oinoanda Pepuza Pergamon Perperene Pinara Pitane Priene Pigela Sardis Sigeion Smirni Stratonikeia (Karya) Stratonikeia (Lidya) Temnos Teos Thiatira Tralleis Timion
Güneydoğu Anadolu	Taurum Antakyası Apamea, Fırat Coba Höyük Çayönü Dara Edessa Göbeklitepe Harran Karkamış Kuşşara Nevali Çori Mezopotamya Antakyası Samosata Sareisa Seleukia, Zeugma Sultantepe Tille Zeugma Zincirli Höyük Ziyaret Tepe Höyüğü
İç Anadolu	Alişar Höyüğü Binbirkilise Büklükale Höyüğü Çatalhöyük Derbe Ersele Höyük Ersele Yeraltı Şehri Faustinopolis Gordion Herakleia Cybistra İrenopolis Kaman Kalehöyük Kerkenes Kültepe (Kaniş) Laodicea Combusta Mokissos Nyssa Pessinus Purushanda Şarhöyük Tavium Tuvana
Karadeniz	Alacahöyük Euchaita Hattuşa Herakleia Pontiki Hüseyindede Tepe Ibora Karussa Komana Pontiki Laodikeia Maşat Höyük Nerik Nicopolis Pompeiopolis Salatiwara Samuha Sapinuwa Tripolis Yazılıkaya Zaliches
Marmara	Aegospotami Alexandria Troas Apamea Myrlea Apollonia Apros Assos Caesarea Germanica Cebrene Kalkedon Cius Drusipara Kardiya Kizikos Lisimahia Miletepolis Nikomedya Orestias Rhegion Sestos Skepsis Troya

Pigela nedir?, Pigela anlamı nedir?, Pigela ne demektir?