Peter Lorre
Yousuf Karsh'ın çektiği 1946 tarihli fotoğraf
Doğum	László Löwenstein 26 Haziran 1904(1904-06-26) Rózsahegy, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (şimdiki Lugoj, Slovakya)
Ölüm	23 Mart 1964 (59 yaşında) Los Angeles, Kaliforniya, ABD
Boy	1,6 m (5 ft 3 in)

Peter Lorre (d. 26 Haziran 1904 - ö. 23 Mart 1964), asıl adı László Löwenstein olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu doğumlu, Macar asıllı^[1] ABD vatandaşı oyuncu. Kariyeri boyunca tipik olarak, uğursuz yabancı rollerinde oynadı.

Lorre, 1931'de Alman yapımı M filminde canlandırdığı, küçük kızları kurban olarak seçen seri katil rolüyle uluslararası üne sahip oldu. Daha sonra, Hollywood yapımı pek çok suç ve gizem filminde, özellikle Humphrey Bogart ve Sydney Greenstreet ile birlikte rol aldı. Ayrıca başarılı bir dedektif serisi olan Mr. Moto'da başrolde yer aldı.

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Lorre, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ın Macar Krallığı tarafında yer alan Rózsahegy/Rosenberg'de (şimdiki Slovakya'da Ružomberok) Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi, Lorre daha küçükken Viyana'ya taşındı ve Lorre eğitimine bu şehirde başladı. Gençliğinde, Sigmund Freud'un öğrencisi oldu. Sahneye çıkmaya Viyana'da başladı ve Richard Teschner ile çalıştı. Daha sonra Breslav'a, ardından Zürih'e gitti. 1920'lerin sonunda Berlin'e giderek, Alman oyun yazarı Bertolt Brecht ile çalışmaya başladı. Yazarın Adam Adamdır oyununda rol aldı. Brecht'in besteci Kurt Weill ile birlikte hazırladığı Mutlu Son müzikalinde, Brecht'in eşi Helene Weigel ve Carola Neher, Oskar Homolka, Kurt Gerron gibi önemli oyuncularla birlikte rol alarak Dr. Nakamura'yı canlandırdı. Ana dili Almanca olan oyuncu, Fritz Lang'ın kendisine M filminde verdiği çocuk katili rolüyle ünlendi.

Almanya'da Naziler'in iktidara gelmesinin ardından Lorre, 1933'te Paris'e kaçtı. Daha sonra Londra'ya giderek Alfred Hitchcock'un 1934 tarihli The Man Who Knew Too Much filminde oynadı. oyuncu İngiltere'ye geldiğinde çok az İngilizce biliyordu ancak Hitchcock ile yaptığı görüşmede bunu gizlemeyi başardı. Filmin çekimleri sırasında Lorre, rolünün büyük kısmını, replikleri fonetik olarak ezberleyerek oynadı.

Daha sonra Hollywood'da giden Lorre, Karl Freund'un yönettiği 1935 tarihli Mad Love filmi ile birlikte kötü ve kurnaz yabancı rollerinde oynamaya başladı. Daha çok bilinen Charlie Chan serisine paralel olarak çekilen Mr. Moto film serisinde John P. Marquand'ın yarattığı bir Japon dedektif ve ajan karakterini canlandırarak başrolde yer aldı. Bu filmlerden pek hoşlanmayan Lorre, Mr. Moto Takes a Vacation filmindeki bir sahnede omzunu burktu. Ancak stüdyo için kazançlı olan bu filmlere devam etti ve bu sayede pek çok yeni hayran edindi. 1939'da Son of Frankenstein'da, daha sonra Basil Rathbone'un oynadığı rol için seçildi. Ancak Lorre hastalığı sebebiyle filmde yer alamadı.

Lorre 1940'ta Kay Kyser'in filmi You'll Find Out'ta Bela Lugosi and Boris Karloff ile başrolü paylaştı. oyuncu, Warner Bros.'un gerilim ve macera filmlerinde yardımcı oyuncu olarak hatrı sayılır bir ün kazandı. 1941'de Malta Şahini filminde Joel Cairo, 1942'de Casablanca filminde ise Ugarte rollerinde oynadı. 1941'de çekilip 1944'te gösterime giren Arsenic and Old Lace filminde oynadığı Dr. Einstein rolüyle komedide de yeteneğini gösterdi. 1946'da, bir büyük ikramiyenin isabet ettiği piyango biletinin üç sahibi hakkındaki gerilim filmi Three Strangers'da, Sydney Greenstreet ve Geraldine Fitzgerald ile başrolü paylaştı.

Peter Lorre 1941'de ABD vatandaşı oldu.

II. Dünya Savaşı'nın ardından Lorre'nin kariyerinde düşüş başlayınca oyuncu radyo ve sahne çalışmalarına odaklandı. 1951'de Almanya'da, eleştirel başarı kazanan, kara film tarzında bir sanat filmi olan Der Verlorene'yi yazıp yönetti ve filmde başrolü oynadı. ABD'ye döndükten sonra, daha önceki "korkutucu" imajıyla dalga geçen roller ile televizyon ve sinema filmlerinde yer aldı. 1954'te Casino Royale romanının bir televizyon uyarlamasında, Amerikalı James Bond rolündeki Barry Nelson'ın karşısında Le Chiffre rolünü oynadı ve böylece bir Bond suçlusunu oynayan ilk oyuncu oldu. 1954'te 20,000 Leagues under the Sea fiminde Kirk Douglas ve James Mason ile birlikte oynadı. 1960'ların başında Roger Corman'ın alaycı bir tarzda çekilmiş, düşük bütçeli ve popüler pek çok filminde rol aldı.

Evlilikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Lorre üç defa evlendi: Celia Lovsky (1934 – 13 Mart 1945), Kaaren Verne (25 Mayıs 1945 – 1950) ve Annemarie Brenning (21 Temmuz 1953 – 23 Mart 1964). 1953'te, son eşinden Catharine adındaki tek çocuğu doğdu. Catharine, 1977-78 yıllarında 12 ile 28 yaş arasındaki en az on genç kadını kaçırıp öldüren seri katil ikilisi Hillside Stranglers'ın hayatta kalan tek kurbanı oldu. Katiller Kenneth Bianchi ve Angelo Buono, polis kılığında Catharine'ne yaklaşıp onu kaçırmaya çalıştılar; ancak Lorre'nin kızı olduğunu öğrendiklerinde serbest bıraktılar.

1970'lerde bir oyuncu, "Peter Lorre, Jr." ismini kullanmaya başladı ancak bu kişi, Lorre'yle ilgisi olmayan, sadece ona olan hafif benzerliğinden faydalanmaya çalışan biriydi.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşırı kilolarından ve morfin bağımlılığından bir türlü kurtulamayan Lorre, hayatının son döneminde kişisel ve profesyonel pek çok hayal kırıklığı yaşadı. 1964'te inme sebebiyle öldüğünde henüz 59 yaşındaydı. Lorre'nin bedeni yakıldı ve külleri Hollywood'daki Hollywood Forever Cemetery'ye gömüldü. Törende cenaze konuşması Vincent Price tarafından yapıldı.

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Lorre Hollywood Yıldızlar Geçidi'nde bir yıldıza sahiptir (6619 Hollywood Bulvarı).

Müzik[değiştir | kaynağı değiştir]

The World/Inferno Friendship Society albümü Addicted to Bad Ideas, Leslie Epstein'ın Pandaemonium isimli romanı ile Stephen D. Youngkin tarafından yazılmış olan The Lost One: A Life of Peter Lorre isimli biyografiden alınan ilhamla hazırlandı. Alt başlığı Peter Lorre's Twentieth Century olan albümde Lorre'nin yaşamı ve filmlerinin etkileri vardı. M is for Morphine ve With a Good Criminal Heart gibi şarkılar ve akbümün kapağı ile Lorre'nin en önemli filmlerinde olan M'e gönderme yapılıyordu. Ayrıca şarkı sözlerinin bir bölümü, Lorre'nin fimlerindeki repliklerinden ve biyografisindeki cümlelerden oluşuyordu.

Filk müzisyeni Tom Smith I Want to be Peter Lorre isimli şarkısıyla 2006'da En İyi Klasik Filk Şarkısı dalında Pegasus ödülü kazandı. Smith şarkıda Lorre'nin sesini de taklit etti.^[2]

Şarkıcı ve şarkı yazarı Al Stewart Lorre ile Bogart'a, 1976 tarihli hit şarkısı The Year Of The Cat'in ilk dizelerinde yer verdi:

Lorre taklitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Lorre'nin dikkat çekici Viyana-Orta Amerika karışımı aksanı ve büyük gözleri komedyenler ve karikatüristler için popüler bir hedef oldu. Bir süre sonra Lorre'nin karikatürize halleri, kendi performanslarından daha fazla bilinir olmaya başladı.

Çizgi romanlar ve kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

1940'ların başlarında günlük olarak gazetelerde yayınlanan Batman ve Robin maceralarından birinde, Batman'ın yaratıcılarından biri olan Bob Kane'in çizdiği The Two-Bit Dictator of Twin Mills'de yer alan kiralık katil Jojo, yazar Al Schwartz'a göre Lorre'ye benzeyecek şekilde çizilmişti.^[3] Çok yetenekli bir silahşor olan Jojo, durumu ya da uzaklığı ne olursa olsun hedeflerini mutlaka vuruyordu. Silahlı kişilerle karşılaşmaya alışkın olan Batman bile Jojo ile teke tek karşılaşmaktan çekiniyordu.

Lorre benzeri bir karakter Brock Brower'ın The Late, Great, Creature isimli romanının da odak noktasıydı. Bilimkurgu yazarı Howard Waldrop'un The Effects of Alienation isimli kısa öyküsünün başkahramanı Peter Lorre idi.

Animasyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Lorre'nin sesinin en bilinen taklidini Mel Blanc yaptı. Blanc'ın Lorre'den daha yüksek sesle yaptığı bu taklit Warner Brothers'ın pek çok çizgi filminde, örneğin Buggs Bunny'nin Racketeer Rabbit bölümünde kullanıldı. Daha sonra yapılan ses taklitlerinin büyük bölümü Blanc'ın taklidinin benzerleriydi. Bu türdeki Lorre ses taklitleri The Simpsons, Digimon, Darkwing Duck ve Transformers gibi çizgi dizilerin çeşitli bölümlerinde yer aldı.

Filmler[değiştir | kaynağı değiştir]

1942 tarihli bir Warner Brothers Merrie Melodies çizgi filminde Peter Lorre'nin karikatürü olan bir balık vardı. Balık, Horton'u teknede görünce kendisini vurarak öldürüyordu. Get Smart isimli sitcom'un Malta Şahini ile dalga geçen 1967 tarihli bir bölümünde Barry Kroeger ve Phil Roth, Sydney Greenstreet ve Peter Lorre'ye çok benzeyen Mr. Sidney ve Mr. Peter isimli iki karakteri canlandırdı. Durumu daha da karmaşıklaştırmak için Lorre'nin benzerinin adı Mr. Sydney, Greenstreet'in benzerinin adıysa Mr. Peter idi.

1969 tarihli stop motion filmi Mad Monster Party'deki bir zombi hizmetçi olan Yetch karakteri, görünüşü ve sesi ile Lorre'ye benziyordu. 1987 yapımı animasyon filmi The Brave Little Toaster (film, 1987)'daki Hanging Lamp karakteri de aynı şekilde Lorre'nin taklidiydi. Bir başka stop motion filmi olan Corpse Bride'da başkahramanın kafasının içinde yaşayan küçük yeşil kurtçuk olan Maggot karakteri de Lorre'nin karikatürize edilmiş haliydi.

Filmografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ek kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Peter Lorre. Midnight Marquee Press. 1999. ISBN 1-887664-30-0.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
• Youngkin, Stephen D., James Bigwood ve Raymond Cabana (1982). The Films of Peter Lorre. Citadel Press. ISBN 0-8065-0789-6.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
• Youngkin, Stephen D. (2005). The Lost One: A Life of Peter Lorre. University Press of Kentucky. ISBN 0-8131-2360-7.  |başlık= dış bağlantı (yardım)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Peter Lorre ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• IMDb'de Peter Lorre
• Allmovie'de Peter Lorre^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Fritz Lang'ın M filminde Peter Lorre 16 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Lodger Mystery in the Air programı, 1947, Peter Lorre ve Agnes Moorehead
• The Lorre Ses Arşivi 7 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Peter Lorre fotoğrafları 24 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Peter Lorre fotoğrafları