Hans Christian Ørsted

Hans Christian Ørsted
Hans Christian Ørsted
Doğum	14 Ağustos 1777; Rudkøbing, Danimarka
Ölüm	9 Mart 1851 (73 yaşında); Kopenhag, Danimarka
Milliyet	Danimarkalı
Ödüller	Copley Madalyası (1820)
Kariyeri
Dalı	Fizik, kimya
Çalıştığı kurumlar	Kopenhag Üniversitesi, Danimarka Teknik Üniversitesi (Kurucu ve Müdür)
Etkilendikleri	Immanuel Kant
İmza

Hans Christian Ørsted (14 Ağustos 1777 – 9 Mart 1851), elektrik akımlarının manyetik alan oluşturduğunu keşfeden Danimarkalı fizikçi ve kimyager.

Immanuel Kant'ın düşüncelerinden etkilenmiştir. Elektromanyetizma olarak bilinen kavramı, elektrik ile manyetizma arasındaki ilişkiyi bulmasıyla ün kazanmıştır.

1819’da, bir derste Volta piliyle deney yaparken elektrik devresinin açılma ve kapanması ile yakında bulunan pusulanın iğnesinin saptığını görerek araştırmasını bu yönde geliştirince bir mıknatısın yanındaki telin içinden akım geçirildiğinde mıknatısın teli hareket ettirdiğini gözlemiş. Böylece elektrik ile magnetizma arasındaki ilişki kanıtlanmıştır. Bir telin içinden akım geçirildiğinde elektrik akımının telin çevresinde bir manyetik alan oluşturduğu anlaşıldı. Oersted'in yaptığı deneylerin sonuçlarının 1820 yılında yayınlanması, bilim dünyasında büyük yankılar yarattı.

İlk Yılları ve çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ørsted 1777'de Rudkøbing'de doğdu. Küçük bir çocukken yerel eczanenin sahibi olan babası için çalışırken bilime ilgi duydu.^[1] O ve erkek kardeşi Anders, erken eğitimlerinin çoğunu evde kendi kendine çalışma yoluyla aldılar ve her iki kardeşin de akademik olarak üstün olduğu Kopenhag Üniversitesi'ne giriş sınavlarına girmek için 1793'te Kopenhag'a gittiler. 1796'da Ørsted hem estetik hem de fizik alanındaki makaleleri için onur ödülüne layık görüldü. 1799 yılında Kant'ın The Architectonics of Natural Metaphysics adlı eserlerinden yola çıkarak doktora derecesini aldı.

1800 yılında Alessandro Volta, Ørsted'e elektriğin doğasını araştırması ve ilk elektrik deneylerini gerçekleştirmesi için ilham veren voltaik yığını icat ettiğini bildirdi. 1801'de Ørsted, Avrupa'yı dolaşarak üç yıl geçirmesini sağlayan bir seyahat bursu ve devlet bursu aldı. Berlin ve Paris dahil olmak üzere kıtadaki bilim merkezlerini gezdi.^[2]

Almanya'da Ørsted, elektrik ve manyetizma arasında bir bağlantı olduğuna inanan bir fizikçi olan Johann Wilhelm Ritter ile tanıştı. Bu fikir Ørsted'e doğanın birliği ile ilgili Kantçı düşünceye sahip olduğu için mantıklı geldi.^[1]^[3] Ørsted'in Ritter ile yaptığı konuşmalar onu fizik çalışmasına çekti. 1806'da Kopenhag Üniversitesi'nde profesör oldu ve elektrik akımları ve akustik üzerine araştırmalarına devam etti. Üniversite onun rehberliğinde kapsamlı bir fizik ve kimya programı geliştirdi ve yeni laboratuvarlar kurdu.

Ørsted, 1806 sonbaharında William Christopher Zeise'i ailesinin evinde karşıladı. Zeise'a ders asistanı olarak bir görev verdi ve genç kimyacıyı vesayeti altına aldı. Ørsted 1812'de Videnskaben om Naturens Almindelige Love ve Første Indledning til den Almindelige Naturlære'yi (1811) yayınladıktan sonra Almanya ve Fransa'yı tekrar ziyaret etti.

Ørsted, düşünce deneyini açıkça tanımlayan ve adlandıran ilk modern düşünürdü. 1812 dolaylarında Latince-Almanca terim olan Gedankenexperiment'i ve 1820'de Almanca Gedankenversuch terimini kullandı.

Elektromanyetizma[değiştir | kaynağı değiştir]

1820'de Ørsted, pusula iğnesinin yakındaki bir elektrik akımı tarafından manyetik kuzeyden saptırıldığını ve elektrik ile manyetizma arasında doğrudan bir ilişki olduğunu doğrulayan keşfini yayınladı.^[4] Aslında 1818'den beri elektrik ve manyetizma arasında bir bağlantı arıyordu, ancak elde ettiği sonuçlardan oldukça kafası karışmıştı.^[5]^[6]

İlk yorumu, manyetik etkilerin, ışık ve ısı gibi elektrik akımı taşıyan bir telin her tarafından yayıldığı şeklindeydi. Üç ay sonra, daha yoğun araştırmalara başladı ve kısa süre sonra bulgularını yayınladı ve bir elektrik akımının bir telin içinden akarken dairesel bir manyetik alan ürettiğini gösterdi.^[7] Keşfi için, Royal Society of London 1820'de Ørsted'i Copley Madalyası ile ödüllendirdi ve Fransız Akademisi ona 3.000 frank verdi.

İlerleyen Dönemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ørsted, 1822'de İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin yabancı üyesi ve 1849'da Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi'nin Yabancı Onursal Üyesi seçildi.^[8]

Doğal bilimlerle ilgili bilgileri yaymak için bir topluluk olan Naturlærens Udbredelse (SNU) için Selskabet'i 1824'te kurdu. Aynı zamanda, daha sonra Danimarka Meteoroloji Enstitüsü ve Danimarka Patent ve Ticari Marka Ofisi olan önceki kuruluşların da kurucusuydu. 1829'da Ørsted, daha sonra Danimarka Teknik Üniversitesi (DTU) olarak yeniden adlandırılan Den Polytekniske Læreanstalt'ı ('İleri Teknoloji Koleji') kurdu.

Ørsted, 1825 yılında ilk defa neredeyse saf halde alüminyum üreterek kimyaya önemli bir katkı yaptı.^[9] Bununla birlikte, elektroliz işlemlerini kullanarak onu izole etme girişimleri başarısız oldu. En yakın geldiği alüminyum-demir alaşımıydı.^[10] Ørsted, elementi alüminyum klorür indirgeme yoluyla izole eden ilk kişiydi. Çıkardığı alüminyum alaşımı hala safsızlıklar içermesine rağmen, metalin keşfi ile ödüllendirildi. Çalışması, 22 Ekim 1827'de alüminyum tozu ve 1845'te katılaştırılmış erimiş alüminyum topları elde eden Friedrich Wöhler tarafından daha da geliştirildi. Wöhler, metalin ilk saf halde izolasyonunu yaptı.^[11]

Ørsted 1851'de Kopenhag'da 73 yaşında öldü ve Assistens Mezarlığı'na gömüldü.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Ørsted, Hans ChristianHG (31 Aralık 1998). "Selected Scientific Works of Hans Christian Orsted". doi:10.1515/9781400864850.
^ Krabbe, Niels (27 Mart 2013). "Fra Beethovens skrivepult i Wien til magasinerne i København". Magasin fra Det Kongelige Bibliotek. 26 (4): 3-21. doi:10.7146/mag.v26i4.66775. ISSN 1904-4348.
^ Brain, Robert Michael; Cohen, Robert S.; Knudsen, Ole, (Ed.) (2007). "Hans Christian Ørsted And The Romantic Legacy In Science". doi:10.1007/978-1-4020-2987-5.
^ "History of the Electric Telegraph". Scientific American. 18 (450supp): 7175-7178. 16 Ağustos 1884. doi:10.1038/scientificamerican08161884-7175supp. ISSN 0036-8733.
^ Volta and the history of electricity. Fabio Bevilacqua. Milano: Hoepfli Ed. 2003. ISBN 88-203-3284-1. OCLC 907794670.
^ Fahie, J.J. (1918). "Galileo and magnetism: a study in loadstones". Journal of the Institution of Electrical Engineers. 56 (273): 246-249. doi:10.1049/jiee-1.1918.0020. ISSN 2054-0612.
^ Ørsted, Hans Christian (1820). Experimenta circa effectum conflictus electrici in acum magneticam. Typis Schultzianis.
^ "Erratum: Remarks by Newly Elected Members". Bulletin of the American Academy of Arts and Sciences. 52 (3). 1999. doi:10.2307/3824125. ISSN 0002-712X.
^ Jacobson; Jerichau; Oersted (8 Kasım 2004). "Auszug aus der „Oversigt over det Kongelige danske Videnskabernes Selskab's Forhandlinger og dets Medlemmers Arbeider i Aaret 1840."︁". Journal für Praktische Chemie. 23 (1): 467-475. doi:10.1002/prac.18410230165. ISSN 0021-8383.
^ Kvande, Halvor (2008). "Two hundred years of aluminum ... or is it aluminium?". JOM (İngilizce). 60 (8): 23-24. doi:10.1007/s11837-008-0102-3. ISSN 1047-4838.
^ Gershinkova, D.A.; Spirin, A.V.; Chestnoy, S.Yu. (2018). "CLIMATIC RISKS FOR ALUMINIUM PRODUCTION IN RUSSIA (THE CASE STUDY OF THE UNITED COMPANY RUSAL)". Fundamental and Applied Climatology. 4: 19-38. doi:10.21513/2410-8758-2018-4-19-38. ISSN 2410-8758.

[dx.doi.org-1] Ørsted, Hans ChristianHG (31 Aralık 1998). "Selected Scientific Works of Hans Christian Orsted". doi:10.1515/9781400864850.

[2] Krabbe, Niels (27 Mart 2013). "Fra Beethovens skrivepult i Wien til magasinerne i København". Magasin fra Det Kongelige Bibliotek. 26 (4): 3-21. doi:10.7146/mag.v26i4.66775. ISSN 1904-4348.

[3] Brain, Robert Michael; Cohen, Robert S.; Knudsen, Ole, (Ed.) (2007). "Hans Christian Ørsted And The Romantic Legacy In Science". doi:10.1007/978-1-4020-2987-5.

[4] "History of the Electric Telegraph". Scientific American. 18 (450supp): 7175-7178. 16 Ağustos 1884. doi:10.1038/scientificamerican08161884-7175supp. ISSN 0036-8733.

[5] Volta and the history of electricity. Fabio Bevilacqua. Milano: Hoepfli Ed. 2003. ISBN 88-203-3284-1. OCLC 907794670.

[6] Fahie, J.J. (1918). "Galileo and magnetism: a study in loadstones". Journal of the Institution of Electrical Engineers. 56 (273): 246-249. doi:10.1049/jiee-1.1918.0020. ISSN 2054-0612.

[7] Ørsted, Hans Christian (1820). Experimenta circa effectum conflictus electrici in acum magneticam. Typis Schultzianis.

[8] "Erratum: Remarks by Newly Elected Members". Bulletin of the American Academy of Arts and Sciences. 52 (3). 1999. doi:10.2307/3824125. ISSN 0002-712X.

[9] Jacobson; Jerichau; Oersted (8 Kasım 2004). "Auszug aus der „Oversigt over det Kongelige danske Videnskabernes Selskab's Forhandlinger og dets Medlemmers Arbeider i Aaret 1840."︁". Journal für Praktische Chemie. 23 (1): 467-475. doi:10.1002/prac.18410230165. ISSN 0021-8383.

[10] Kvande, Halvor (2008). "Two hundred years of aluminum ... or is it aluminium?". JOM (İngilizce). 60 (8): 23-24. doi:10.1007/s11837-008-0102-3. ISSN 1047-4838.

[11] Gershinkova, D.A.; Spirin, A.V.; Chestnoy, S.Yu. (2018). "CLIMATIC RISKS FOR ALUMINIUM PRODUCTION IN RUSSIA (THE CASE STUDY OF THE UNITED COMPANY RUSAL)". Fundamental and Applied Climatology. 4: 19-38. doi:10.21513/2410-8758-2018-4-19-38. ISSN 2410-8758.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Oersted nedir