Norris Bradbury

Norris Bradbury
Norris Bradbury
	Norris Bradbury
Doğum	Norris Bradbury; 30 Mayıs 1909; Santa Barbara, ABD
Ölüm	20 Ağustos 1997 (88 yaşında); Los Alamos, New Mexico, New Mexico, ABD
Ölüm sebebi	Kangren
Milliyet	Amerikalı
Mezun olduğu okul(lar)	Oberlin College; Columbia University
Kariyeri
Dalı	Fizikçi
Çalıştığı kurumlar	Stanford University; University of Californiya
İmza

Norris Edwin Bradbury (30 Mayıs 1909 - 10 Ağustos 1997), Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda 1945 ile 1970 yılları arasında görev yapmış Amerikan fizikçi. Robert Oppenheimer tarafından II. Dünya Savaşı sırasındaki Manhattan Projesi'nde başarılı olduğu için bu pozisyona seçilmiştir. Bradbury, Trinity denemelerinden sonuncusu olan “the Gadget”dan sorumluydu.

Bradbury, kötü bir zamanda Los Alamos’ta görev aldı. Çalışanlar gruplar halinde Alamos'u terk ediyordu, yaşam koşulları kötüydü ve laboratuvarın kapatılma ihtimali vardı. Bradbury yeterince personeli ikna edip Kaliforniya Üniversitesi ile yenileme anlaşması yaptı. Nükleer silahların gelişmesi için çalışmaya devam etti. Onları laboratuvar cihazların olmaktan imal edilecek hale getirdi. Sayısız ıslahatları sayesinde, silahları daha güvenli, daha kullanışlı ve az bulunan radyoaktif maddeleri daha verimli kullanan bir hale getirdi.

1950'li yıllarda Bradbury, termonükleer silahların geliştirilmesini denetledi, ancak Edward Teller ile bu silahların geliştirilmesine verilen öncelik konusunda çıkan anlaşmazlık sonucunda rakip bir nükleer silah laboratuvarı kuruldu (Lawrence Livermore Laboratuvarı). Sonraki yıllarda Bradbury işleri ilerletip nükleer bilimi geliştirmek adına Los Alamos Meson Fizik Tesisi'ni kurdu. 1960'lı yıllardaki Uzay Yarışı esnasında nükleer yakıtla çalışan taşıtları geliştirmek adına bir laboratuvar olan Nuclear Engine for Rocket Vehicle Application'ı (NERVA) kurdu. Adı ise Bradbury Bilim Müzesi'ne verildi.

Erken yaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Norris Bradbury 30 Mayıs 1909 yılında^[1] Edwin Pearly ve Elvira née Clausen’in çocuğu olarak dünyaya geldi. Bradbury’nin 3 kardeşi daha vardı. Bir kız kardeşi küçük yaşta hayatını kaybetti. Bunun üzerine aile Bobby ve Betty adındaki ikizleri evlat edindi. İkizler ileride İkinci Dünya Savaşı'nda Amerikan ordusunda görev alacaklardı. Bradbury Ontario, Kaliforniya’daki Hollywood ve Chaffey Lisesi'nde okudu. 16 yaşında mezun olduktan sonra Claremont, Kaliforniya’daki Pomona Koleji'ne girdi ve 1929 yılında kimya bölümünden mezun oldu. Phi Beta Kappa Topluluğu'na üye olmaya hak kazandı.^[2]^[3] Pomona Üniversitesinde okurken İngilize debiyatı uzmanı Lois Platt ile tanıştı. Platt ayrıca oda arkadaşının kız kardeşiydi. 1933 yılında evlendiler^[4] ve James, John, David adında 3 erkek çocukları oldu.^[5] Norris, Piskoposluk kilisesinin de aktif bir üyesiydi.^[6]

Bradbury, yüksek lisans ve öğretim üyesi olduğu Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nde fizik ile ilgilenmeye başladı. Doktora tezini Leonard B. Loeb'in danışmanlığı altında gaz iyonlarının akışkanlığı hakkında yaptı ve Ulusal Araştırma Kurumu üyeliği ile ödüllendirildi.^[7]^[8]^[9]

I. Dünya Savaşı’nda deniz kuvvetleri ihtiyat personeli olan Loeb, Bradbury’yi de deniz kuvvetleri ihtiyat personeli olması için cesaretlendirdi. Bradbury'nin asteğmen olarak görevlendirmesi kararı, o sırada Berkeley'deki Donanma Yedek Subay Eğitim Kolordusu'nun başkanı olan Teğmen Komutan Chester W. Nimitz tarafından imzalandı.^[10]

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’ndeki iki yılının ardından, Bradbury 1935 Stanford Üniversitesi'nde asistanlık yapmaya başladı. 1938 yılında doçent oldu. 5 yıl sonra ise profesörlüğe yükseldi. Gazların elektrik iletkenliği, iyonların özellikleri ve atmosfer elektriğinin tutumu üzerinde uzmanlaştı. Physical Review, Journal of Applied Physics, Journal of Chemical Physics ve Journal of Atmospheric Electricity and Terrestrial Magnetism isimli yayınlar yayınladı.^[7] Hem uçuş süresi kütle spektrometrelerinde hem de iyon hareketlilik spektrometrelerinde kütle spektrometresinde yaygın olarak kullanılan, bir tür elektrikli iyon kapısı olan Bradbury-Nielsen kapısını icat etti.^[11]^[12]

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

1941 yılının başlarında Bradbury II. Dünya Savaşı’nda Amerikan Deniz kuvvetleri adına çalışmak üzere göreve çağrıldığı halde Stanford’daki akademik yılın bitimine kadar izin verildi. Mermi düşmesi üzerinde çalışmak üzere Dahlgren, Virginia’daki Donanma Test Sahası üssüne gönderildi. Loeb ve komutan Deak Parsons zaten Dahlgren'de çalışıyordu.^[10]

Bradbury Haziran 1944'te, Manhattan Projesi Los Alamos Laboratuvarı'nın müdür yardımcısı olan Parsons'tan Albuquerque, New Mexico'ya rapor vermesi emrini aldı. Parsons, Bradbury’e iç patlama tipi nükleer silahlar için gerekli olan patlayıcı mercek üzerine çalışması gerektiğini söyledi. Bradbury araştırmaya pek hevesli değildi, ama Parsons bir deniz subaydı ve yapmak zorunda kaldı.^[13]^[14]

Los Alamos’ta Bradbury İçe Doğru Patlama Deneysel Ekibi E-5'in^[15] başına geçti. Bu da onu patlama alanı test programının başına getirdi.^[16] Ağustos 1944’te laboratuvar yöneticisi Robert Oppenheimer kapsamlı bir düzenleme yaptı. E-5, George Kistiakowsky’in X projesinin bir parçası oldu ve bu proje X-1 olarak yeniden adlandırıldı.^[17] Bu sırada ise, Bradbury iç patlama süreci için gerekli olan mükemmel bir jet yapmaya çalışıyordu. Bunlar X ışını ve RaLa teknikleri kombinasyonu olarak incelendi.^[18]

Mart 1945 tarihinde, Oppenhimer Alberta Projesi adı altında Parsons’a Manhattan Projesi'nin en büyük görevini verdi. Bu görev nükleer silahları savaş alanına taşımak üzerineydi. Bradbury Alberta Projesi'ne Fat Man’i (Nagazaki’ye atılan bombanın ismi) birleştiren grubun başına geçti.^[19] Temmuz 1945 tarihinde Trinity nükleer denemelerinde “The Gadget” diye adlandırılan bombanın denetmeni oldu.^[20]^[21] Bradbury Trinity testleri hakkında “Trinity hakkında hiçbir derin duygusal düşüncelere sahip olmadım. Hem de hiç. Sadece bittiği için çok memnunum.”^[22]

Los Alamos Yöneticiliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Oppenheimer Bradbury’i Los Alamos Laboratuvarı’nın yöneticisi yapmıştı fakat bu durum yerine biri bulunana kadar geçerliydi. Manhattan Projesi yöneticisi General Leslie R. Groves, Jr., sağlam bir geçmişi ve itibarı olan birini projenin başına getirmek istiyordu. Oppenheimer Bradbury’i önerdi. Bu durum Groves tarafından kabul edilebilirdi. Çünkü Bradbury deniz kuvvetleri subayıydı yani hem bir bilim insanı hem de bir ordu mensubuydu. Bradbury altı aylık geçici çalışma teklifini kabul etti.^[23]^[7]

Parsons, Bradbury'nin hızla deniz kuvvetlerinden terhis edilmesini ayarladı^[24] ve bu da ona savaş zamanı hizmetlerinden dolayı "Liyakat Nişanı" ödülünü verdi.^[25] Deniz İhtiyat Teşkilatı’nda kalmaya devam etti fakat 1961 yılında yüzbaşı olarak emekli oldu.^[26] 10 Ekim 1945 tarihinde Los Alamos’ta bir tören düzenlendi. Groves laboratuvara “Ordu-Donanma "E" Ödülü” Oppenheimer’a ise bir takdir belgesi sundu. Bradbury ilerleyen günlerde yardımcı yönetici olarak görevine devam etti.^[27]^[7]

Bradbury’in müdürlüğünün özellikle ilk ayı zorlu geçti. 1946 Atom Enerjisi Yasası'nın hızlı bir şekilde meclisten geçeceğini ve savaş projesi olan Manhattan Projesi’nin yeni bir yeri olup kalıcı olacağını umuyordu fakat bu durumun altı aydan uzun süreceği belirginleşti. Zamanın başbakanı Hary S. Truman Atomik Enerji Komisyon’unu 1 Ağustos 1946 tarihine kadar imzalamadı ve 1 Ocak 1947 tarihine kadar etkin hale gelmedi. O tarihlerde Groves’in yasal otoritesi sınırlandırılmıştı.^[28]

Los Alamos’taki çoğu bilim insanı kendi laboratuvarlarına ve üniversitelerine geri dönmek istiyorlardı. 1946 yılı şubat ayında birkaç deneyimli kişinin dışında savaş zamanındaki ekip liderlerinin hepsi Los Alamos’u terk etti. Darol Froman, Robert Bacher’ın G ekibinin başına geçti ve G ekibi M ekibi olarak anılmaya başladı. Eric Jette kimya ve metalurji, John H. Manley fizikten, George Placzek teoriden, Max Roy patlayıcılardan ve Roger Wagner ise mühimmattan sorumluydu.^[27] Savaş zamanında üç binleri bulan personel sayısı binlere kadar düşmüştü ancak çoğu hâlâ savaş zamanı geçici konaklama yerlerinde yaşıyordu. Daha da kötüsü, su boruları soğuk yüzünden donmuş, su ihtiyacı ise tankerlerle karşılanıyordu.^[28] Azalmış personele rağmen Bradbury Crossroads Harekâtı (Pasifik Okyanusu’ndaki nükleer testler) için destek temin etmek zorundaydı.^[29]

Bradbury nükleer silahları laboratuvar cihazlarından üretim modelleri geliştirmeye devam etti. Sayısız ıslahattan sonra silahları daha güvenli, daha kullanışlı ve az bulunan radyoaktif maddeleri daha verimli kullanan bir hale getirdi. Bradbury önceliği gelişmiş fizyon silahlarına vermesinin yanında, “Alarm Clock” olarak adlandırılan "Süper" termonükleer silahın dizaynı üzerine de araştırmalarına devam ediyordu.^[30] Yeni fizyon dizaynı 1948 yılında Sandstone Harekâtı esnasında test edildi. Mark 4 nükleer bomba dünyanın ilk seri üretimine geçilen atom bombası oldu.^[31]

Projenin geleceği belli oldukça Bradbury laboratuvar için kalabalık şehir merkezinden uzakta yeni bir yer aramaya başladı. 1948'de Bradbury, Güney Mesa'da kanyon üzerinden yeni bir köprüyle şehre bağlanan 107 milyon dolarlık yeni bir tesis için Atom Enerjisi Komisyonu'na bir teklif sundu.^[31]

Bu süre zarfında, Bradbury Stanford Üniversitesi’nde ismen profesör olarak kalmaya devam etti. Los Alamos Laboratuvarı sözde bir savaş zamanı kontrat ile Kaliforniya Üniversitesi’nin altında çalışıyordu, fakat kontrattaki bir cümleye göre üniversite savaştan 3 ay sonra bu kontratı feshetme hakkına sahipti. Üniversite usulüne uygun olarak kontratı feshetti, fakat Bradbury bunu geçersiz saydı ve 1948 yılında kontrat yenilendi. 1951 yılında Bradbury Kaliforniya Üniversite’sinde profesör oldu.^[32]^[25]

1951 yılında laboratuvar Teller-Ulam tasarımı ortaya çıktı ve termonükleer denemeleri Greenhouse Harekâtı sırasında gerçekleştirildi.^[33] Bradbury ve Edward Teller arasında termonükleer silah geliştirmeye verilen öncelik derecesi konusundaki gerginlikler, Lawrence Livermore Laboratuvarı adında ikinci bir nükleer silah laboratuvarının kurulmasına yol açtı.^[34]

Sonraki yıllarda, Bradbury işleri ilerletip nükleer bilimi geliştirmek adına Los Alamos Meson Fizik Tesisi'ni kurdu.^[35] 1960'lardaki Uzay Yarışı sırasında laboratuvar, Nuclear Engine for Rocket Vehicle Application (NERVA) geliştiren Project Rover üzerinde çalıştı. Laboratuvar nükleer roket itişinin fizibilitesini ve değerini gösterdi.^[36]

Uzun yıllar boyunca Bradbury Los Alamos şehrinin yönetiminden sorumlu oldu. Şehire etkileyici sağlık ve eğitim kurumları kuruldu. Zamanla şehrin dış kısmına yeni bir teknik alan kuruldu ve 18 Şubat 1957 tarihinde etrafı çevrilip güvenlik kapılarıyla kapatıldı. Sonunda, kasaba bir anonim topluluk haline geldi ve yönetimin sivil sorumlulukları sona erdi.^[37]^[38]

1966 yılında Bradbury’e Amerikan Silahlı Kuvvetleri'ne verdiği olanüstü saygıdeğer hizmetleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük sorumluluk gerektiren Los Alamos yöneticiliği adına “Üstün Kamu Hizmeti için Savunma Bakanlığı Madalyası” madalyası verildi. Buna ek olarak 1970 yılında Enrcio Fermi ödülünü kazanmıştır.^[39] Alıntı şöyle devam etti: "Los Alamos Laboratuvarı'nın olağanüstü uluslararası itibarı, doğrudan onun olağanüstü liderliğine atfedilebilir. Amerika Birleşik Devletleri, mevcut nükleer kapasitemiz için Dr. Bradbury ve laboratuvarına çok büyük ölçüde borçludur."^[39] Ayrıca 1970 yılında Enrico Fermi Ödülü'nü de aldı.^[39] 1971'de Academy of Achievement'ın Golden Plate Ödülü'nü aldı.^[40]

İleri yaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bradbury 1970 yılında Los Alamos Laboratuvarı’ndanki yöneticilikten emekli oldu. Yerine geçen Harold Agnew kendisine baş danışman olması için davette bulundu fakat olumlu sonuç alamadı. Buna rağmen Bradbury Birleşik Devletler Ulusal Bilimler Akademisi başta olmak üzere, Los Alamos Sağlık Merkezi, Santa Fe’nin ilk ulusal bankası, Los Alamos YMCA ve Santa Fe Sinirbilim Topluluğu'nda danışmanlık yaptı.^[41]

1969 yılında Bradbury New Mexico valisi David Cargo tarafından New Mexio Üniversitesi’ne yönetici olarak atandı. O günlerde üniversite çalkantılı günler geçiyordu. 1970'in Mayıs ayında savaş karşıtı aktivist Jane Fonda Kent State'deki silahlı saldırılara cevap olarak New Mexico Üniversitesi rektörü Ferrel Heady'in evine yürüyüş düzenledi. Rektörün grupla görüşmeyi reddetmesi üzerine, öğrenci grubu greve başladı. Dersler iptal oldu, mitingler düzenlendi ve Öğrenci Konseyi Binası öğrenciler tarafından istila edildi. Vali, öğrencileri uzaklaştırmak için New Mexico Ulusal Muhafızları'nı çağırdı. 11 kişi süngülenerek hayatını kaybetti. Cargo’nun yerine gelen Bruce King Bradbury’nin yerine başka bir yönetici atadı.^[41]^[42]

1990’lı yılların ortasında Bradbury yakacak odun keserken sağ bacağını yaraladı. Bacağı kangren oldu ve dizinden aşağısı kesildi. Kangren sol bacağına da sıçradı ve sol ayağının bir kısmı da kesildi ve Bradbury tekerlekli sandalyeye mahkûm oldu. Gün geçtikçe hastalık ilerledi ve 20 Ağustos 1997 tarihinde Bradbury hayatını kaybetti.^[43] Los Alamos’ta düzenlenen bir cenaze ile Guaje Pines mezarlığına gömüldü.^[44]

Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Seaborg, Glenn T. (January 1998). "Obituary: Norris Edwin Bradbury". Physics Today. 51 (1). ss. 74-75. Bibcode:1998PhT....51a..74S. doi:10.1063/1.882111. 8 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Agnew & Schreiber 1998, s. 3.
^ Ebinger 2006, s. 62.
^ Ebinger 2006, ss. 63–68.
^ Agnew & Schreiber 1998, s. 11.
^ "Mysteries at the Museum: A Real Life Experience in los Alamos". 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
^ ^a ^b ^c ^d Agnew & Schreiber 1998, s. 4.
^ "Studies on the mobility of gaseous ions". University of California, Berkeley. 1932. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2014.
^ Bradbury, Norris E. (May 1931). "The Mobility of Aged Ions in Air in Relation to the Nature of Gaseous Ions". Physical Review. 37 (10). American Physical Society. ss. 1311-1319. Bibcode:1931PhRv...37.1311B. doi:10.1103/PhysRev.37.1311.
^ ^a ^b Ebinger 2006, ss. 69–70.
^ Norris E. Bradbury and Russel A. Nielsen (1936). "Absolute Values of the Electron Mobility in Hydrogen". Physical Review. 49 (5). ss. 388-93. Bibcode:1936PhRv...49..388B. doi:10.1103/PhysRev.49.388.
^ Szumlas, Andrew W; Hieftje, Gary M (2005). "Design and construction of a mechanically simple, interdigitated-wire ion gate". Rev. Sci. Instrum. 76 (8). AIP. ss. 086108-086108-3. Bibcode:2005RScI...76h6108S. doi:10.1063/1.2006308. 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Christman 1998, s. 139.
^ Ebinger 2006, s. 71.
^ Hoddeson et al. 1993, s. 175.
^ Hewlett & Anderson 1962, s. 310.
^ Hoddeson et al. 1993, s. 245.
^ Hoddeson et al. 1993, ss. 272–277.
^ Hewlett & Anderson 1962, s. 319.
^ Hoddeson et al. 1993, ss. 367–368.
^ Hewlett & Anderson 1962, s. 378.
^ Ebinger 2006, s. 79.
^ Hoddeson et al. 1993, ss. 3625–626.
^ Ebinger 2006, ss. 82–83.
^ ^a ^b Agnew & Schreiber 1998, s. 9.
^ Ebinger 2006, s. 98.
^ ^a ^b Hoddeson et al. 1993, ss. 398–402.
^ ^a ^b Agnew & Schreiber 1998, s. 5.
^ Agnew & Schreiber 1998, s. 6.
^ Hewlett & Duncan 1969, ss. 58–59.
^ ^a ^b Hewlett & Duncan 1969, s. 176.
^ Ebinger 2006, ss. 88–90.
^ Hewlett & Duncan 1969, ss. 539–542.
^ Hewlett & Duncan 1969, ss. 568–572, 584–584.
^ Ebinger 2006, s. 93.
^ Agnew & Schreiber 1998, s. 8.
^ Hunner 2004, ss. 130–132, 218–219.
^ Ebinger 2006, ss. 91–92.
^ ^a ^b ^c Agnew & Schreiber 1998, ss. 9–10.
^ "Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement". www.achievement.org. American Academy of Achievement. 30 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.
^ ^a ^b Ebinger 2006, ss. 187–188.
^ Layden, Dianne R. (26 Kasım 2013). "May 1970: The Bust at the SUB". Santa Fe Reporter. 1 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2014.
^ Ebinger 2006, ss. 190–193.
^ Ebinger 2006, s. 185.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Agnew, Harold; Schreiber, Raemer E. (1998). Norris E. Bradbury 1909–1996: A Biographical Memoir (PDF). Washington, D.C.: National Academies Press. OCLC 79388516. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Nisan 2013.
Christman, Albert B. (1998). Target Hiroshima: Deak Parsons and the Creation of the Atomic Bomb. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 1-55750-120-3. OCLC 38257982.
Ebinger, Virginia Nylander (2006). Norris E. Bradbury 1909–1997. Los Alamos, New Mexico: Los Alamos Historical Society. ISBN 0-941232-34-4. OCLC 62408863.
Hewlett, Richard G.; Anderson, Oscar E. (1962). The New World, 1939–1946 (PDF). University Park: Pennsylvania State University Press. ISBN 0-520-07186-7. OCLC 637004643. 3 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2013.
Hewlett, Richard G.; Duncan, Francis (1969). Atomic Shield, 1947–1952. A History of the United States Atomic Energy Commission. University Park: Pennsylvania State University Press. ISBN 0-520-07187-5. OCLC 3717478.
Hoddeson, Lillian; Henriksen, Paul W.; Meade, Roger A.; Westfall, Catherine L. (1993). Critical Assembly: A Technical History of Los Alamos During the Oppenheimer Years, 1943–1945. New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-44132-3. OCLC 26764320.
Hunner, Jon (2004). Inventing Los Alamos: The Growth of an Atomic Community. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3891-6. OCLC 154690200.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

1985 Audio Interview with Norris Bradbury by Martin Sherwin Voices of the Manhattan Project
"Interview with Norris Bradbury, 1986 [1]". WGBH Educational Foundation. Erişim tarihi: 26 Şubat 2014.
"Interview with Norris Bradbury, 1986 [2]". WGBH Educational Foundation. Erişim tarihi: 26 Şubat 2014.

[1] Seaborg, Glenn T. (January 1998). "Obituary: Norris Edwin Bradbury". Physics Today. 51 (1). ss. 74-75. Bibcode:1998PhT....51a..74S. doi:10.1063/1.882111. 8 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19983-2] Agnew & Schreiber 1998, s. 3.

[FOOTNOTEEbinger200662-3] Ebinger 2006, s. 62.

[FOOTNOTEEbinger200663–68-4] Ebinger 2006, ss. 63–68.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber199811-5] Agnew & Schreiber 1998, s. 11.

[6] "Mysteries at the Museum: A Real Life Experience in los Alamos". 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19984-7] Agnew & Schreiber 1998, s. 4.

[8] "Studies on the mobility of gaseous ions". University of California, Berkeley. 1932. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2014.

[9] Bradbury, Norris E. (May 1931). "The Mobility of Aged Ions in Air in Relation to the Nature of Gaseous Ions". Physical Review. 37 (10). American Physical Society. ss. 1311-1319. Bibcode:1931PhRv...37.1311B. doi:10.1103/PhysRev.37.1311.

[FOOTNOTEEbinger200669–70-10] Ebinger 2006, ss. 69–70.

[11] Norris E. Bradbury and Russel A. Nielsen (1936). "Absolute Values of the Electron Mobility in Hydrogen". Physical Review. 49 (5). ss. 388-93. Bibcode:1936PhRv...49..388B. doi:10.1103/PhysRev.49.388.

[12] Szumlas, Andrew W; Hieftje, Gary M (2005). "Design and construction of a mechanically simple, interdigitated-wire ion gate". Rev. Sci. Instrum. 76 (8). AIP. ss. 086108-086108-3. Bibcode:2005RScI...76h6108S. doi:10.1063/1.2006308. 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[FOOTNOTEChristman1998139-13] Christman 1998, s. 139.

[FOOTNOTEEbinger200671-14] Ebinger 2006, s. 71.

[FOOTNOTEHoddesonHenriksenMeadeWestfall1993175-15] Hoddeson et al. 1993, s. 175.

[FOOTNOTEHewlettAnderson1962310-16] Hewlett & Anderson 1962, s. 310.

[FOOTNOTEHoddesonHenriksenMeadeWestfall1993245-17] Hoddeson et al. 1993, s. 245.

[FOOTNOTEHoddesonHenriksenMeadeWestfall1993272–277-18] Hoddeson et al. 1993, ss. 272–277.

[FOOTNOTEHewlettAnderson1962319-19] Hewlett & Anderson 1962, s. 319.

[FOOTNOTEHoddesonHenriksenMeadeWestfall1993367–368-20] Hoddeson et al. 1993, ss. 367–368.

[FOOTNOTEHewlettAnderson1962378-21] Hewlett & Anderson 1962, s. 378.

[FOOTNOTEEbinger200679-22] Ebinger 2006, s. 79.

[FOOTNOTEHoddesonHenriksenMeadeWestfall19933625–626-23] Hoddeson et al. 1993, ss. 3625–626.

[FOOTNOTEEbinger200682–83-24] Ebinger 2006, ss. 82–83.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19989-25] Agnew & Schreiber 1998, s. 9.

[FOOTNOTEEbinger200698-26] Ebinger 2006, s. 98.

[FOOTNOTEHoddesonHenriksenMeadeWestfall1993398–402-27] Hoddeson et al. 1993, ss. 398–402.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19985-28] Agnew & Schreiber 1998, s. 5.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19986-29] Agnew & Schreiber 1998, s. 6.

[FOOTNOTEHewlettDuncan196958–59-30] Hewlett & Duncan 1969, ss. 58–59.

[FOOTNOTEHewlettDuncan1969176-31] Hewlett & Duncan 1969, s. 176.

[FOOTNOTEEbinger200688–90-32] Ebinger 2006, ss. 88–90.

[FOOTNOTEHewlettDuncan1969539–542-33] Hewlett & Duncan 1969, ss. 539–542.

[FOOTNOTEHewlettDuncan1969568–572,_584–584-34] Hewlett & Duncan 1969, ss. 568–572, 584–584.

[FOOTNOTEEbinger200693-35] Ebinger 2006, s. 93.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19988-36] Agnew & Schreiber 1998, s. 8.

[FOOTNOTEHunner2004130–132,_218–219-37] Hunner 2004, ss. 130–132, 218–219.

[FOOTNOTEEbinger200691–92-38] Ebinger 2006, ss. 91–92.

[FOOTNOTEAgnewSchreiber19989–10-39] Agnew & Schreiber 1998, ss. 9–10.

[40] "Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement". www.achievement.org. American Academy of Achievement. 30 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2023.

[FOOTNOTEEbinger2006187–188-41] Ebinger 2006, ss. 187–188.

[42] Layden, Dianne R. (26 Kasım 2013). "May 1970: The Bust at the SUB". Santa Fe Reporter. 1 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2014.

[FOOTNOTEEbinger2006190–193-43] Ebinger 2006, ss. 190–193.

[FOOTNOTEEbinger2006185-44] Ebinger 2006, s. 185.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

g t d Manhattan Projesi
Zaman çizelgesi
Mekân ve tesisler	Ames Berkeley Chicago Dayton Hanford Inyokern Los Alamos Montreal New York Oak Ridge Salt Wells Pilot Tesisi Trinity Wendover Ağır su sahaları
Yöneticiler	Vannevar Bush Arthur Compton James Bryant Conant Priscilla Duffield Thomas Farrell Leslie Groves John Lansdale Ernest Lawrence James Marshall Franklin Matthias Dorothy McKibbin Kenneth Nichols Robert Oppenheimer Deak Parsons William Purnell Frank Spedding Charles Thomas Paul Tibbets Bud Uanna Harold Urey Stafford Warren Ed Westcott Roscoe Wilson
Bilim insanları	Luis Alvarez Robert Fox Bacher Hans Bethe Aage Bohr Niels Bohr Norris Bradbury James Chadwick John Cockcroft Charles Critchfield Harry Daghlian John Ray Dunning Enrico Fermi Richard Feynman Val Fitch James Franck Klaus Fuchs Maria Goeppert-Mayer George Kistiakovski George Koval Willard Libby Edwin McMillan Mark Oliphant George B. Pegram Norman Ramsey Isidor Isaac Rabi James Rainwater Bruno Rossi Glenn Seaborg Emilio Segrè Louis Slotin Henry DeWolf Smyth Leó Szilárd Edward Teller Stanislav Ulam John von Neumann John Wheeler Eugene Wigner Robert Wilson Leona Woods Chien-Shiung Wu
Operasyonlar	Alsos Görevi Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı Crossroads Harekâtı Peppermint Harekâtı Alberta Projesi Silverplate 509. Karma Grubu Enola Gay Bockscar The Great Artiste
Silahlar	Fat Man Little Boy Pumpkin Bombası Thin Man
İlgili konular	1946 Atom Enerjisi Yasası Bizmut fosfat süreci Britanya'nın katkısı Calutron Girls Chicago Pile-1 Şeytan çekirdeği Einstein-Szilárd mektubu Geçici Komite Los Alamos Primer Oppenheimer güvenlik duruşması Plütonyum Quebec Anlaşması RaLa Deneyi S-1 Yürütme Komitesi S-50 Projesi Smyth Raporu Uranyum X-10 Grafit Reaktörü
Manhattan Projesi

Norris Bradbury nedir?, Norris Bradbury anlamı nedir?, Norris Bradbury ne demektir?