George Koval

George Koval
George Koval
Kod adı: Delmar
	George Koval
	Casusluk faaliyeti
Bağlılık	Sovyetler Birliği
Hizmet	GRU
Operasyon(ları)	Manhattan Projesi
Ödül(leri)	Rusya Federasyonu Kahramanı; Vatanseverlik Savaşı Nişanı (2. derece)
Kod ad(ları)	Delmar
	Kişisel bilgiler
Doğum ismi	George Abramovich Koval
Doğum	25 Aralık 1913; Sioux City, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm	31 Ocak 2006 (92 yaşında); Moskova, Rusya
Mezarı	Danilov Mezarlığı
Milliyet	Yahudi
Eşi	Lüdmila İvanova
İşi	Bilim insanı, kandidat, casus
Öğrenim	D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi; GRU akademisi

George Abramovich Koval (Rusça: Георгий Абрамович Коваль, Georgi Abramoviç Koval; 25 Aralık 1913, Sioux City - 31 Ocak 2006, Moskova), Sovyet atom bombası projesi için Sovyetler Birliği adına istihbarat görevlisi olarak görev yapan Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı casus, bilim insanı, kandidat. Sovyet kaynaklarına göre Koval'ın Sovyet İstihbarat İdaresi (GRU) ajanı olarak Manhattan Projesi'ne sızıp bilgi aktarması, Sovyetler Birliği'nin nükleer silah geliştirmesi için gereken süreyi büyük ölçüde azalttı.

Koval, Rusya'dan göçmüş Yahudi bir ailenin çocuğu olarak Amerika Birleşik Devletleri'nin Iowa eyaletine bağlı Sioux City'de doğdu. Yetişkinliğe eriştikten bir süre sonra ailesiyle birlikte Sovyetler Birliği'ne giderek Birobican'a yerleşti. Bu dönemde GRU'ya girerek burada eğitim gördü ve "Delmar" kod adıyla göreve başladı. 1940 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ne döndü ve 1943 başlarında Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetlerine sızdı. Koval, Amerika Birleşik Devletleri'nin atom araştırma laboratuvarlarında çalıştı ve ülkenin atom silahlarında kullandığı polonyum, plütonyum ve uranyum elementlerinin üretim süreçleri ve hacimleri hakkında Sovyetler Birliği'ne bilgi aktardı. II. Dünya Savaşı sonrasında silahlı kuvvetlerden atıldı. 1948'de ülkeden, dönmemek üzere ayrıldı. Koval'ın casusluk faaliyetlerinin açığa çıkması ise 2002 yılında gerçekleşti.

2007'de, Rusya devlet başkanı Vladimir Putin tarafından George Koval'a "özel görevlerde sergilediği cesaret ve kahramanlık" sebebiyle Rusya Federasyonu Kahramanı ünvânı lâyık görüldü.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

George Koval'ın babası olan Yahudi marangoz Abram Koval 1910'da, memleketi Tselyahanı'yı terk ederek Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti ve Sioux City, Iowa'ya yerleşerek marangozluk yapmaya başladı. Eşi Ethel Şenitskiy Koval'la birlikte İsaya (d. 1912), George (d. 1913) ve Gabriel (d. 1919) adlarında üç erkek çocuk sahibiydiler.^[1]

Merkez Lisesi'nde öğrenim gören George Koval, komşularının ifadelerine göre komünist fikirlerinden açıkça bahsetmekteydi. Merkez Lisesi'ne devam ederken, başarılı öğrencilerden oluşan Honor Society ("Takdir Cemiyeti") ve bir münazara kulübünün üyesiydi. 1929'da, 15 yaşındayken liseden mezun oldu. Bu süre zarfında 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı derinleştiğinden ailesi Sioux City'den ayrıldı. Abram Koval, Sovyetler Birliği Yahudi Kolonizasyon Örgütünün sekreteri oldu.^[1] Koval ailesi 1932'de Yahudilerin çoğunlukta yaşaması sebebiyle Amerika Birleşik Devletleri aile pasaportuyla seyahat ederek Birobican'a göç etti.^[2]

Koval ailesi, kolektif bir çiftlikte çalıştı. Paul Novick, New York'ta yayımlanan komünist görüşleriyle bilinen yerel bir gazetede yer alan Koval ailesini konu edindiği yazısında, ailenin "küçük esnaflığın belirsizliğini geride bırakıp, kendileri ve çocukları için endişeden uzak bir hayat tercih ettiğini" aktardı.^[3] George Koval, Rusçasını geliştirdi ve 1934'te D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi'nde okumaya başladı. Üniversitede tanıştığı Lüdmila İvanova ile daha sonraki zamanda evlendi. Beş yıl sonra mezun olan Koval, Sovyet vatandaşlığı aldı.^[3] Başarılı bir öğrenci olduğu kabul edildi ve sınavsız olarak doktora programına kaydolmasına izin verildi.^[4]

İstihdam ve casusluk[değiştir | kaynağı değiştir]

Üniversiteden mezun olması sonrasında Sovyet İstihbarat İdaresi (GRU) tarafından işe alındı. Diplomasını aldığı sırada casusluk görevinin parçası olan bir emir altında Moskova'yı terk etti. 1939'da, aniden ortadan kaybolduğunu açıklamak için Kızıl Ordu'ya askere çağrıldı. Ailesinin Amerika Birleşik Devletleri aile pasaportundan vazgeçmesine rağmen Koval, 1940'ta yasadışı yollardan gönderildiği Amerika Birleşik Devletleri'ne^[3]^[4] bir casus olarak^[6] döndü. Kod adı Delmar olarak belirlendi.^[7] Önce San Francisco'ya, ardından New York'a gitti. 2000 yılında tekrar bağlantıya geçtiği Amerikalı meslektaşı ve arkadaşı Arnold Kramish'e göre Koval, burada yerel bir GRU yapılanmasının başına görevlendirildi. Bu yerel yapılanma, General Electric gibi firmaların tedarikçisi olan Raven Electric Company maskesi altında işletildi. Koval, iş arkadaşlarına New Yorklu olduğunu ve ailenin tek çocuğu olduğunu söyledi.^[3] Koval'ın kimyasal silahlarda kullanılacak toksinler hakkında bilgi toplarken takma bir adla çalışması planlansa da, ilerleyen dönemde GRU yöneticileri gerçek adıyla çalışmasına karar verdiler.^[8]

II. Dünya Savaşı'nın başlarına denk gelen Eylül 1940'ta, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin D. Roosevelt tarafından zorunlu askerliğe dair bir bildiri yayımlandı. Bu gelişmenin ardından Koval 2 Ocak 1942'de resmî olarak Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri bünyesine girdi. Raven Electric Company yönetimi, kendisinin askerlik görevini bir yıllığına Şubat 1942'ye kadar tecil ettirdi. Bu süre zarfında GRU yöneticileri Koval'a, kimyasal silahlarla ilgili bilgileri bir an önce Sovyetlere aktarılmasının gerekli olduğunu, zorunlu askerlik için alıkonulduğu takdirde bunu yapamayacağını bildirdi. Tecil süresi sona erdiğinde Koval, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu'nda görevlendirildi. New Jersey'deki Fort Dix'te temel askerî eğitimini almasının ardından Charleston Kalesi'ne sevk edildi ve buradaki 3410. Özel Eğitim ve Görev Biriminde er olarak görev yaptı. 11 Ağustos 1943'te, yetenekli seçmenlere eğitim ve teknik eğitim vermek üzere Aralık 1942'de kurulan bir birim olan Ordu Uzmanlık Eğitim Programına aktarıldı.^[3] Koval, New York Şehir Koleji'ne girerek elektrik mühendisliği okudu. Bu dönemdeki sınıf arkadaşları Koval'a "ödevini yapmayan bir rol modeli" olarak baktıklarını, buna karşın Sovyet eğitimi ve eşi hakkında hiçbir şey bilmediklerini ifade etmişlerdir.^[5] Kolej döneminden arkadaşları da siyaset ve Sovyetler Birliği hakkında hiç tartışmadığını hatırladıklarını bildirmişlerdir.^[3]

Atomla ilgili sırları[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaşın Müttefik Devletler lehine ilerlemesiyle birlikte Uzmanlık Eğitim Programı 1944 başlarında sonlandırıldı ve New York Şehir Koleji'ndeki sınıf arkadaşlarının çoğu piyade olarak görevlendirirken Koval ile bir düzine kişi Özel Mühendis Müfreze Birliğine seçildi. Bu süreçte Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Birleşik Krallık tarafından atom bombası tasarlamak, mühendisliğini yapmak ve imal etmek amacıyla ortaklaşa kurduğu gizli Manhattan Projesi'nde çalışmak üzere görevlendirildi. Tennessee'deki Oak Ridge'e atandı. O dönem projede görev alan bilim insanları, zenginleştirilmiş uranyum ve plütonyum tabanlı bombaları araştırıyorlardı. Oak Ridge'deki laboratuvarlar, her ikisinin geliştirilmesinin merkezi oldu.^[5] Proje, insan kaynaklarının yetersizliği nedeniyle kötüye gitti ve ordudan teknik olarak nitelikli kişiler istendi.^[8]

Koval, Oak Ridge'deki birçok noktaya serbest erişim hakkına sahipti.^[8] Sağlık fiziği subayı oldu ve tesisteki radyasyon seviyelerini gözlemledi. Federal Soruşturma Bürosu (FBI) kayıtlarına göre iş, Koval'a çok gizli bir güvenlik izni verdi. O dönemler projedeki bilim insanları reaktörden üretilen plütonyumun amaçlanan bomba tasarımları için çok kararsız olduğunu ve gerekli olan zincirleme reaksiyonların meydana gelmesi için polonyum başlatıcılarına ihtiyaç duyulduğunu keşfettiler.^[5] Koval, kendisini görevlendirenler tarafından Oak Ridge'deki polonyum tedarikini izlemekle ve elde ettiği bilgileri "Clyde" adlı bir Sovyet bağlantısı aracılığıyla aktarmakla görevlendirildi. Elde ettiği bilgiler; kodlanmış gönderiler, kuryeler ve Sovyet Büyükelçiliği vasıtasıyla Moskova'ya ulaştırıldı. Gönderdiği istihbarat, Oak Ridge'deki polonyumunun Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'ndaki bir başka proje tesisine gönderildiği yönündeydi.^[9]

Koval, 27 Haziran 1945'te Oak Ridge'deki polonyum başlatıcılarının imal edildiği bir yer olan Dayton Projesi kapsamında toplanan gizli bir laboratuvara nakledildi. Dünyanın ilk atom bombası o yılın 16 Temmuz günü New Mexico'da patlatıldı. Atom bombalarının 6 ve 9 Ağustos tarihlerinde Japonya'ya atılması sonrasında Japonya teslim oldu ve II. Dünya Savaşı sona erdi. Sovyetler Birliği, kendi atom bombasını geliştirme yönündeki çabalarını artırdı. Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA), Sovyetlerin 1950-53 yıllarına kadar başarılı olamayacağını tahmin ederken 29 Ağustos 1949'da ilk Sovyet RDS-1 atom bombası denemesi gerçekleştirildi.^[9] Sovyet askeri yetkililerine göre, askeri istihbarat ajanı "Delmar Koval" tarafından sağlanan "tarif", hazırlanan plütonyum bombasının başlatıcısı oldu.^[9] Koval'ın bilgi aktarımı Sovyetler Birliği'nin nükleer silah geliştirmesi için gereken süre büyük ölçüde azalttı.^[10]

Sovyet atom bombası projesinin bir parçası olarak gizli araştırma ve geliştirmelerden^[11] sonra, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Semipalatinsk test alanında^[12] gerçekleştirilen patlama, Amerikalılar tarafından Josef Stalin'e ithafen "Joe" kod adıyla anıldı.^[13]

Savaş sonrası yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Koval II. Dünya Savaşı'ndan sonra silahlı kuvvetlerden atıldı. New York ve Şehir Koleji'ne dönerek lisans eğitimini 1 Şubat 1948'de elektrik mühendisliği bölümünde tamamladı. Arkadaşlarına Polonya ya da İsrail'e seyahat etmeyi düşündüğünü söyleyen Koval, altı ay boyunca Avrupa seyahati için pasaport hazırladı. Rossiyskaya gazeta'ya göre Koval'ın Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrılmasının sebebi, karşı istihbarat ajanlarının bir Sovyet sığınmacının ihbarından sonra,^[6] Koval'ın ailesinin Sovyet geçmişine dair bilgileri keşfetmesiydi.^[8] Ekim 1948'de deniz yoluyla Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrıldı ve ülkeye bir daha dönmedi.^[14] Sovyetler Birliği'ndeyken acemi piyade eri ile özel rütbeli olarak terhis evraklarıyla Sovyet ordusunu bıraktı. Yıllar sonra, arkadaşı Kramish'e yabancı kökeninin ve hizmet sicilinin kendisini "çok şüpheli bir karakter" haline getirdiğini yazdı. Eğitim ve araştırma görevlerini reddeden Koval, eski GRU irtibat bürosuna başvurarak D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi'nde laboratuvar asistanlığı görevini üstlendi. Ardından burada öğretmenliğe başladı.^[15] 1949'da Kızılordu'daki görevinden ayrılıp D. Mendeleyev Enstitüsü'ne döndükten sonra bir bilim insanı ve akademisyen olarak hayatını sürdürdü.^[4] Enstitüde araştırmalar yapmaya başladı ve iki yıl sonra tezini sundu. 1953'ten itibaren doçent olarak yaklaşık kırk yıl akademik olarak dersler verdi.^[16]

1999'da Rusya'daki evinde yaşarken, Amerika Birleşik Devletleri'nin II. Dünya Savaşı gazilerine sosyal güvenlik ödemeleri yapacağını duydu. Başvuru yapan Koval'a 2000 yılında Sosyal Güvenlik İdaresi Merkezi Güvenlik Ofisi "Size emeklilik yardımı almaya hak kazanmadığınızı söylemek için yazıyoruz" yazılı tek cümlelik bir mektup yolladı.^[7]

Koval, casusluk sonrası hayatını "olaysız" olarak nitelendirdi. Ailesi GRU için çalıştığını biliyordu, fakat bu konu asla konuşulmadı. Sovyetler Birliği'ne döndüğünde yüksek bir Sovyet ödülü almaması Koval'ı rahatsız etti. Verdiği bir demeçte, "kariyer adamlarına çok büyük ödüller verildi" ifadelerini kullandı. Ayrıca "Şükrediyorum ki kendimi bir Gulag'da bulmadım, olması gerektiği gibi" dedi. ^[15] 1985 yılında kendisine 2. derece Vatanseverlik Savaşı Nişanı verildi.^[17] Koval, 31 Ocak 2006 tarihinde Moskova'daki apartman dairesinde 92 yaşında yaşamını yitirdi.^[8] Naaşı Moskova'daki Danilov Mezarlığı'na defnedildi.^[18] Koval, ölümünden birkaç gün önce kendisini ziyarete gelen GRU yetkilisine, "Artık benden söz etmenizde bir mahzur yok" dedi.^[4]

Kimliğinin açığa çıkışı ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaştan sonra Ethel ve Julius Rosenberg ile Klaus Fuchs gibi casuslar yakalanırken Koval'in yıllarca fark edilmediği anlaşıldı. Kimi kaynaklar fark edilmemesinin nedenleri arasında, hizmet içi politikalarda çalışan kişiler üzerinde yoğun güvenlik kontrollerinin yapılmamasını ve Amerika Birleşik Devletleri hükûmetinin siyasi konular kadar bilimsel konuların üzerinde durmamasını gösterir.^[14] 1950'li yıllarda FBI kapsamlı olarak savaş olaylarını soruşturdu ve bu kapsamda Koval'ın eski meslektaşlarıyla görüşmeler gerçekleştirdi. Görüşmeler neticesinde Koval'ın bir casus olabileceği izlenimi oluştu.^[15] Buna karşın Amerika Birleşik Devletleri hükûmeti Koval'ın faaliyetlerinin ortaya çıkmasından kaynaklanacak politik hasardan ve oluşacak kötü izlenimden çekindiği için^[8] casusluk faaliyetlerinin açıklanması yaklaşık altmış yıl gizli tutuldu.^[6]

2000'li yıllara kadar gizli olan Koval'ın casusluk faaliyetleri 2002 yılında yayınlanan "GRU ve Atom Bombası" isimli kitap yayınlandıktan sonra ortaya çıktı. Kitapta Koval'ın kod adından bahsedildi ve karşı istihbarat gruplarından kaçan birkaç casus olarak tanımlandı.^[8] Ölümünden yaklaşık 22 ay sonra, 3 Kasım 2007'de Rusya devlet başkanı Vladimir Putin Koval'a Rusya Federasyonu Kahramanı ödülünün verilmesine karar verdi. Ödülü Koval adına Rusya Savunma Bakanı Anatoliy Serdyukov aldı.^[19] Koval bu ödülle onurlandırıldığında Rusya Devlet Başkanlığı "Delmar takma adı altında faaliyet gösteren Bay Koval, Sovyetler Birliği'nin kendine has bir atom bombası geliştirmesi için gereken süreyi önemli ölçüde hızlandırmaya yardımcı olan bilgi sağladı" ifadelerini kullandı.^[20] 2015 yılında adı, 1932'de Sovyetler Birliği'ne ilk göç ettikleri yer olan Birobican'daki Zafer Meydanı'ndaki granit plak üzerine yazıldı.^[21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ ^a ^b Walsh 2009, s. 42.
^ Walsh 2009, s. 42-43.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Walsh 2009, s. 43.
^ ^a ^b ^c ^d Taşpınar, Suat (4 Kasım 2007). "Denizden gelen casus". Radikal. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2017.
^ ^a ^b ^c ^d Walsh 2009, s. 44.
^ ^a ^b ^c Doyle, Leonard (13 Kasım 2007). "US embarrassed as Putin honours spy who came in from the cornfields". The Independent (İngilizce). 21 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.
^ ^a ^b Soldatov, Andrei. "The Soviet Atomic Spy Who Asked for a U.S. Pension" (İngilizce). The Daily Beast. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Broad, William J. (12 Kasım 2007). "A Spy's Path: Iowa to A-Bomb to Kremlin Honor". The New York Times (İngilizce). 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2017.
^ ^a ^b ^c Walsh 2009, s. 45.
^ Chervonnaya, Svetlana. "Koval, George Abramovich (1913–2006)" (İngilizce). 18 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2017.
^ Peslyak, Alexander (31 Ağustos 2009). "Russia: building a nuclear deterrent for the sake of peace (60th anniversary of the first Soviet atomic test)" (İngilizce). RIA Novosti. 10 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.
^ Righter, Rosemary (31 Temmuz 2002). "The nuclear guinea pigs". 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.
^ Kjelstrup, Christian (11 Ağustos 2013). "Dette er stedet der Sovjet testet atombombene sine". Dagens Næringsliv. 14 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.
^ ^a ^b Walsh 2009, s. 46.
^ ^a ^b ^c Walsh 2009, s. 47.
^ "Кафедра общей химической технологии (Kafedra obşey himitseskoy tehnologii)" (Rusça). Muctr.ru. 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2017.
^ "Память народа :: Документ о награде :: Коваль Жорж Абрамович, Орден Отечественной войны II степени (Pamyat naroda :: Dokument o nagrade :: Koval Jorj Abramoviç, Orden Oteçestvennoy voynı II stepeni)" (Rusça). pamyat-naroda.ru. 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2017.
^ "Надгробный памятник Ж. А. Ковалю на Даниловском кладбище Москвы (Nadgrobnıy pamyatnik J. A. Kovalyu na Danilovskom kladbişe Moskvı)" (Rusça). Warheroes.ru. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2017.
^ "President Vladimir Putin handed over to the GRU (military intelligence) Museum the Gold Star medal and Hero of Russia certificate and document bestowed on Soviet intelligence officer George Koval" (İngilizce). Kremlin. 2 Kasım 2007. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.
^ Moscow Kremlin (2 Kasım 2007). "President Vladimir Putin handed over to the GRU (military intelligence) Museum the Gold Star medal and Hero of Russia certificate and document bestowed on Soviet intelligence officer George Koval". Kremlin.ru (İngilizce). President of Russia. 3 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2017.
^ Vadim, Stejn (5 Ağustos 2015). "Аллею героев в Биробиджане пополнят два новых пилона (Alleju geroev v Birobidzane popolnjat dva novyh pilona)" (Rusça). Dvnovosti.ru. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2017.

Genel

Kolpakidi, A. Ivanoviç (2010). GRU v Velikoj Otecestvennoj vojne (Rusça). Moskova: Jauza: Eksmo. s. 608. ISBN 978-5-699-41251-8.
Jukov, Aleksandr Petroviç (2013). Атмосфера действий: Жорж Абрамович Коваль (1913—2006) (Rusça). Moskova: D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi. s. 88. ISBN 978-5-7237-1147-1.
Jukov, Aleksandr Petroviç (2001). "Mendeleyevets at OAK-RIDGE (st. Tennessee USA)" (Rusça). Moskova: D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi Bülteni. s. 31-34.
"Mendeleyevets at OAK-RIDGE (st. Tennessee USA)" (PDF) (Rusça), 28. Moskova: D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi Bülteni. 2009. 20 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.
Lebedev, Yuri Aleksandroviç (2014). Два выбора ...: об истории вербовок Ж. А. Коваля (Rusça). Moskova: D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi. s. 87. ISBN 978-5-7237-1165-5. 12 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.
"Коваль, Жорж Абрамович (Koval, Zorz Abramovic)" (Rusça). Warheroes.ru. 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.
"Родина помнит подвиг разведчика (Rodina pomnit podvig razvedcika)" (Rusça). Warheroes.ru. 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.
Serafin, Serafimoviç Aranoviç (2005). Менделеевцы — ветераны Великой Отечественной войны 1941—1945 (Rusça). Moskova: D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi. s. 112. ISBN 5-7237-0502-4. 12 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.
Walsh, Michael (Mayıs 2009). "George Koval: Atomic Spy Unmasked". Smithsonian (İngilizce). 40 (2). 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.

[FOOTNOTEWalsh200942-1] Walsh 2009, s. 42.

[FOOTNOTEWalsh200942-43-2] Walsh 2009, s. 42-43.

[FOOTNOTEWalsh200943-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Walsh 2009, s. 43.

[Radikal-4] Taşpınar, Suat (4 Kasım 2007). "Denizden gelen casus". Radikal. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2017.

[FOOTNOTEWalsh200944-5] Walsh 2009, s. 44.

[doyle-6] Doyle, Leonard (13 Kasım 2007). "US embarrassed as Putin honours spy who came in from the cornfields". The Independent (İngilizce). 21 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.

[Soldatov-7] Soldatov, Andrei. "The Soviet Atomic Spy Who Asked for a U.S. Pension" (İngilizce). The Daily Beast. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017.

[Broad-8] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Broad, William J. (12 Kasım 2007). "A Spy's Path: Iowa to A-Bomb to Kremlin Honor". The New York Times (İngilizce). 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2017.

[FOOTNOTEWalsh200945-9] Walsh 2009, s. 45.

[10] Chervonnaya, Svetlana. "Koval, George Abramovich (1913–2006)" (İngilizce). 18 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2017.

[Peslyak-11] Peslyak, Alexander (31 Ağustos 2009). "Russia: building a nuclear deterrent for the sake of peace (60th anniversary of the first Soviet atomic test)" (İngilizce). RIA Novosti. 10 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.

[12] Righter, Rosemary (31 Temmuz 2002). "The nuclear guinea pigs". 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.

[Theplace-13] Kjelstrup, Christian (11 Ağustos 2013). "Dette er stedet der Sovjet testet atombombene sine". Dagens Næringsliv. 14 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016.

[FOOTNOTEWalsh200946-14] Walsh 2009, s. 46.

[FOOTNOTEWalsh200947-15] Walsh 2009, s. 47.

[16] "Кафедра общей химической технологии (Kafedra obşey himitseskoy tehnologii)" (Rusça). Muctr.ru. 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2017.

[17] "Память народа :: Документ о награде :: Коваль Жорж Абрамович, Орден Отечественной войны II степени (Pamyat naroda :: Dokument o nagrade :: Koval Jorj Abramoviç, Orden Oteçestvennoy voynı II stepeni)" (Rusça). pamyat-naroda.ru. 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2017.

[18] "Надгробный памятник Ж. А. Ковалю на Даниловском кладбище Москвы (Nadgrobnıy pamyatnik J. A. Kovalyu na Danilovskom kladbişe Moskvı)" (Rusça). Warheroes.ru. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2017.

[19] "President Vladimir Putin handed over to the GRU (military intelligence) Museum the Gold Star medal and Hero of Russia certificate and document bestowed on Soviet intelligence officer George Koval" (İngilizce). Kremlin. 2 Kasım 2007. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.

[20] Moscow Kremlin (2 Kasım 2007). "President Vladimir Putin handed over to the GRU (military intelligence) Museum the Gold Star medal and Hero of Russia certificate and document bestowed on Soviet intelligence officer George Koval". Kremlin.ru (İngilizce). President of Russia. 3 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2017.

[21] Vadim, Stejn (5 Ağustos 2015). "Аллею героев в Биробиджане пополнят два новых пилона (Alleju geroev v Birobidzane popolnjat dva novyh pilona)" (Rusça). Dvnovosti.ru. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

g t d Sovyet casuslar
ABD'deki casuslar	Solomon Adler · Aldrich Ames · Joel Barr · Marion Davis Berdecio · Felix Bloch (diplomat) · David Sheldon Boone · Christopher John Boyce · Thomas Patrick Cavanaugh · Whittaker Chambers · Lona Cohen · Morris Cohen · Judith Coplon · Jack Dunlap · Samuel Dickstein · Bela Gold · David Greenglass · Theodore Hall · James Hall III · Robert Hanssen · Alger Hiss · Edward Lee Howard · Robert Lee Johnson · George Koval · Clayton J. Lonetree · William Malisoff · Richard Miller · Carl Marzani · Harold James Nicholson · Isaiah Oggins · Ronald Pelton · William Perl · Victor Perlo · Earl Edwin Pitts · William Remington · Ethel ve Julius Rosenberg · Alfred Sarant · Saville Sax · John Scott · Morton Sobell · Jack Soble · Myra Soble · Robert Soblen · Robert Thompson · George Trofimoff · John Anthony Walker · Bill Weisband · Harry Dexter White · Maria Wicher · Flora Wovschin · Elizaveta Mukasei · Rudolf Abel · Stanislav Lunev · Aleksandr Orlov · John Abt · Elizabeth Bentley · Boris Bukov · Noel Field · Klaus Fuchs · Harold Glasser · Harry Gold · John Herrmann · Donald Hiss · Hede Massing · Boris Morros · J. Peters · William Ward Pigman · Lee Pressman · Vincent Reno · Aleksandr Ulanovski · Nadejda Ulanovskaya · Julian Wadleigh · Harold Ware · Nathaniel Weyl · Nathan Witt · Anatoli Yatskov · Reino Häyhänen · Karl Koecher · Andrew Daulton Lee · Jerry Whitworth
Birleşik Krallık'daki casuslar	Donald Maclean · Kim Philby · Guy Burgess · Anthony Blunt · John Cairncross · Michael Bettaney · George Blake · David Crook · Tom Driberg, Baron Bradwell · Raymond Fletcher · Bernard Floud · Klaus Fuchs · Ethel Gee · Harry Houghton · Konon Molody · Lona Cohen · Morris Cohen · James Klugmann · Guy Liddell · Melita Norwood · Alan Nunn May · John Peet · Geoffrey Prime · Goronwy Rees · Michael John Smith · John Alexander Symonds · John Vassall · Arthur Wynn · Litzi Friedmann · Percy Glading · Dave Springhall · Edith Tudor-Hart
Fransa'daki casuslar	Georges Beaufils · Pierre Bourdiol · Jean Cremet · Aleksandre Kojève · Georges Pâques · Pierre-Charles Path · Francis Temperville · André Ulmann
Japonya'daki casuslar	Hirohide Ishida · Hotsumi Ozaki · Ryūzō Sejima · Sanzō Nosaka · Yotoku Miyagi · Shiji Shoji · Şigeharu Asaeda · Seiichi Katsumata · Şigeru Ito · Ueda Takuzo · Atsushi Yamakawa · Koura Miura · Takuji Yamane
Kanada'daki casuslar	Elena Miller · Fred Rose · Gerda Munsinger · İgor Guzenko · Jeffrey Delisle · Sam Carr · Stephen Josef Ratkai · Hugh Hambleton
Diğer ülkeler	Aleksey Botyan · Alexander Gregory Barmine · Richard Sorge · Leopold Trepper · Yelena Rjevskaya · Rudolf Rößler · Ramón Mercader · Pavel Sudoplatov · Oleg Penkovskiy · Stig Bergling · Viktor Suvorov · Vera Harujaya · Dieter Gerhardt · Walter Krivitski · Kerttu Nuorteva · Vladimir Mikhayloviç Petrov · Fyodor Raskolnikov · Ignace Reiss · Vitaly Shlykov · Herman Simm · Stig Wennerström · Ruth von Mayenburg
Oluşumlar	Cambridge Beşlisi · Kızıl Orkestra (Kızıl Üçlü) · Portland Casus Halkası
Davalar	Mi-yanaga Casus Davası (Japonya)

g t d Manhattan Projesi
Zaman çizelgesi
Mekân ve tesisler	Ames Berkeley Chicago Dayton Hanford Inyokern Los Alamos Montreal New York Oak Ridge Salt Wells Pilot Tesisi Trinity Wendover Ağır su sahaları
Yöneticiler	Vannevar Bush Arthur Compton James Bryant Conant Priscilla Duffield Thomas Farrell Leslie Groves John Lansdale Ernest Lawrence James Marshall Franklin Matthias Dorothy McKibbin Kenneth Nichols Robert Oppenheimer Deak Parsons William Purnell Frank Spedding Charles Thomas Paul Tibbets Bud Uanna Harold Urey Stafford Warren Ed Westcott Roscoe Wilson
Bilim insanları	Luis Alvarez Robert Fox Bacher Hans Bethe Aage Bohr Niels Bohr Norris Bradbury James Chadwick John Cockcroft Charles Critchfield Harry Daghlian John Ray Dunning Enrico Fermi Richard Feynman Val Fitch James Franck Klaus Fuchs Maria Goeppert-Mayer George Kistiakovski George Koval Willard Libby Edwin McMillan Mark Oliphant George B. Pegram Norman Ramsey Isidor Isaac Rabi James Rainwater Bruno Rossi Glenn Seaborg Emilio Segrè Louis Slotin Henry DeWolf Smyth Leó Szilárd Edward Teller Stanislav Ulam John von Neumann John Wheeler Eugene Wigner Robert Wilson Leona Woods Chien-Shiung Wu
Operasyonlar	Alsos Görevi Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı Crossroads Harekâtı Peppermint Harekâtı Alberta Projesi Silverplate 509. Karma Grubu Enola Gay Bockscar The Great Artiste
Silahlar	Fat Man Little Boy Pumpkin Bombası Thin Man
İlgili konular	1946 Atom Enerjisi Yasası Bizmut fosfat süreci Britanya'nın katkısı Calutron Girls Chicago Pile-1 Şeytan çekirdeği Einstein-Szilárd mektubu Geçici Komite Los Alamos Primer Oppenheimer güvenlik duruşması Plütonyum Quebec Anlaşması RaLa Deneyi S-1 Yürütme Komitesi S-50 Projesi Smyth Raporu Uranyum X-10 Grafit Reaktörü
Manhattan Projesi

George Koval nedir?, George Koval anlamı nedir?, George Koval ne demektir?