Makemake

136472 Makemake
	Hubble Uzay Teleskobu tarafından elde edilen Makemake ve uydusunun görüntüsü
Keşif
Keşfeden	Michael E. Brown; Chad Trujillo; David Rabinowitz;
Keşif tarihi	31 Mart 2005
Adlandırmalar
MPC belirtmesi	(136472) Makemake
Adın kaynağı	Makemake
Alternatif adlandırma	2005 FY9
Küçük gezegen kategorisi	Cüce gezegen; TNO; cubewano; dağınık-yakın
Sıfatlar	Makemakean
Sembol
Yörünge özellikleri
	Dönem 31 Mayıs 2020; (JD 2458900.5)
İlk önkeşif tarihi	29 Ocak 1955
Günöte	52,756 AU (7,8922 Tm)
Günberi	38,104 AU (5,7003 Tm)
Yarı büyük eksen	45,430 AU (6,7962 Tm)
Dış merkezlik	0,16126
Yörünge periyodu	306,21 y (111.845 g)
Ortalama yörünge hızı	4,419 km/s
Ortalama ayrıklık	165,514°
Eğiklik	28,9835°
Çıkış düğümü boylamı	79,620°
Günberi zamanı	17 Kasım 2186
Perihelyon açısı	294,834°
Bilinen doğal uydusu	1
Fiziksel özellikler
Tayf tipi	B−V=0,83, V−R=0,5
Görünür büyüklük	17,0 (karşı konum)
Mutlak parlaklık (H)	-0,12; 0,049±0,020
Boyutlar	(1434+48; -18) × öngörülen (1420+18; -24 km)
Ortalama yarıçap	715+19; -11 km;
Basıklık	0,0098
Yüzey alanı	6,42×106 km2
Hacim	1,53×109 km3
Kütle	≈ 3,1×1021 kg
Ortalama yoğunluk	≈ 1,7 g/cm3 (Ortiz vd. 2012 yarıçapını kullanarak); ≈ 2,1 g/cm3 (Brown 2013 yarıçapını kullanarak)
Ekvatoral yerçekimi	< 0,57 m/s2
Ekvatoral kurtulma hızı	< 0,91 km/s
Yıldız dönme süresi	22,8266±0,0001 sa
Geometrik albedo	0,82±0,02 geometric; 0,74±0,06 Bond
Sıcaklık	32–36 K (tek-yüzey modeli); 40–44 K (iki-yüzey modeli)
	Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Makemake (küçük gezegen tanımı: 136472 Makemake; sembolü: )^[16] Güneş Sistemi'ndeki bilinen dördüncü büyük cüce gezegen ve Klasik Kuiper kuşağı cismi popülasyonundaki ikinci büyük Kuiper kuşağı cismidir. Makemake'nin çapı kabaca Plüton'un dörtte üçü kadardır. S/2015 (136472) 1 adında bir uydusu vardır. Bu gezegenin ortalama 30 K (-243.2 °C) olan aşırı düşük sıcaklığı bize yüzeyi hakkında bazı detaylar vermektedir. Tahminlere göre yüzeyi; metan, etan ve olasılıkla nitrojen buzulları ile kaplıdır.

Başlangıçta 2005 FY9 ve cüce gezenler grubuna dahil edildikten sonra verilen 136472 adlarıyla bilinen Makemake,^[17] 31 Mart 2005'te Michael E. Brown'un liderliğindeki bir takım tarafından keşfedilmiş ve ardından aynı yılın 29 Temmuz'unda kamuoyuna açıklanmıştır. Gezegen adını Rapanui tanrısı Makemake'den alır. Makemake Paskalya adasının Polenez yerlilerinin insanlığın yaratıcı ve doğurganlık tanrısıdır. Makemake'in keşif ekibinin lideri Michael E. Brown'un eşi bu ve Eris, 2003 El₆₁ gök cisimlerinin keşfi sıralarında hamile olduğu için, kaşifin aklına gök cisimine mitolojiden bir doğurganlık tanrısı / tanrıçası vermek gelmiş, araştırmaları sonucu bulduğu Makemake ismini Uluslararası Astronomi Birliği'ne önermiş, kurumun ilgili birimleri de yaptıkları değerlendirme sonucu önerilen ismi kabul etmiştir.^[17] 11 Haziran 2008'de IAU (Uluslararası Astronomi Birliği), Makemake'yi plütonsal statüsüne potansiyel adaylar listesine almıştır. Plütonsal terimi, Neptün'ün yörüngesinin ötesindeki cüce gezegenleri Plüton ve Eris'in yanında sayılabilir kılmaktadır. Makemake resmî olarak 2008'in Temmuz ayında plütonsal statüsüne yükseltilmiştir. Hubble Uzay Teleskopu'nun Wide Field Camera 3 kamerası ile Nisan 2015'te bir uydusu olduğu keşfedimiştir.

Yörünge ve sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Makemake Haumea'ya benzer bir yörüngede haraket eder. 29° gibi büyük bir Yörünge eğikliği vardır ve Dış merkezliği 0.16 civarındadır.^[18] ancak Makemake'nin yörüngesi hem Yarı büyük ekseni hem de Günberi ile güneşe Haumea'dan daha uzaktır. yörüngesini tamamlaması 306 yıl sürer.^[19] Günümüzde hem Makemake hem de Haumea ekliptikden uzakdır. Makemake Günöteye 2033'te ulaşacaktır. Haumea ise Günotesine 1992'de ulaşmıştır.

Makemake bir Klâsik Kuiper Kuşağı cismidir.^[20] Bu yörüngesinin Neptün'den stabil olmaya yetecek kadar uzak olduğu anlamına gelir.^[21] Neptün ile yörüngesinin 2:3 rezonansından dolayı çakışan Plütinodan farklı olarak, Klâsik Kuiper Kuşağı cisimlerinin günberisi güneşden daha üzaktır ve Neptün'ün Tedirginliğinden etkilenmez.^[22] Bu tür objelerin Yörünge eğikliği düşüktür (0.2'den küçük) ve Güneşin etrafında gezegenler ile aynı şekilde döner. ancak, Makemake Klâsik Kuiper Kuşağı cisimlerinin "Dinamik olarak sıcak" sınıfında yer alır, yani populasyonuna göre daha yüksek bir eğikliği vardır.^[23] Makemake, yüksek ihtimalle tesadüfen, Neptün ile 13:7 rezonansına yakındır.

Uydu[değiştir | kaynağı değiştir]

Makemake'nin bilinen tek bir uydusu vardır. S/2015 (136472) 1 ve takma adı MK2'dir. Cüce gezegenden 21,000 km uzakta görülmüştür. çapı 175 km olarak tahmin edilmektedir.^[24]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ (a−b)/a ve Brown'dan alınan boyutlar kullanılarak hesaplanmıştır^[10]
^ ^a ^b Bir yassı küremsi varsayılarak Brown'dan alınan boyutlar ile hesaplanmıştır^[10]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "MPEC 2009-P26 :Distant Minor Planets (2009 AUG. 17.0 TT)". IAU Minor Planet Center. 7 Ağustos 2009. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2009.
^ Bulletin of the Auckland Institute and Museum, no. 3-5 (1953)
^ Parker, A. H.; Buie, M. W.; Grundy, W. M.; Noll, K. S. (25 Nisan 2016). "Discovery of a Makemakean Moon". The Astrophysical Journal. 825 (1): L9. arXiv:1604.07461 $2. Bibcode:2016ApJ...825L...9P. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L9.
^ ^a ^b "JPL Small-Body Database Browser: 136472 Makemake (2005 FY₉)". NASA Jet Propulsion Laboratory (2019-05-12 last obs). 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2020.
^ "Horizons Batch for 136472 Makemake (2005 FY9) on 2186-Nov-17" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.
^ Snodgrass, C.; Carry, B.; Dumas, C.; Hainaut, O. (Şubat 2010). "Characterisation of candidate members of (136108) Haumea's family". Astronomy and Astrophysics. 511: A72. arXiv:0912.3171 $2. Bibcode:2010A&A...511A..72S. doi:10.1051/0004-6361/200913031.
^ "AstDys (136472) Makemake Ephemerides". Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2019.
^ "Asteroid 136472 Makemake (2005 FY9)". HORIZONS Web-Interface. JPL Solar System Dynamics. 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2015.
^ ^a ^b ^c T. A. Hromakina; I. N. Belskaya; Yu. N. Krugly; V. G. Shevchenko; J. L. Ortiz; P. Santos-Sanz; R. Duffard; N. Morales; A. Thirouin; R. Ya. Inasaridze; V. R. Ayvazian; V. T. Zhuzhunadze; D. Perna; V. V. Rumyantsev; I. V. Reva; A. V. Serebryanskiy; A. V. Sergeyev; I. E. Molotov; V. A. Voropaev; S. F. Velichko (9 Nisan 2019). "Long-term photometric monitoring of the dwarf planet (136472) Makemake". Astronomy & Astrophysics. 625: A46. arXiv:1904.03679 $2. Bibcode:2019A&A...625A..46H. doi:10.1051/0004-6361/201935274.
^ ^a ^b ^c ^d ^e M.E. Brown (2013). "On the size, shape, and density of dwarf planet Makemake". The Astrophysical Journal Letters. 767 (1): L7(5pp). arXiv:1304.1041v1 $2. Bibcode:2013ApJ...767L...7B. doi:10.1088/2041-8205/767/1/L7.
^ "surface ellipsoid 717x717x710 – Wolfram-Alpha". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2019.
^ "volume ellipsoid 717x717x710 – Wolfram-Alpha". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2019.
^ ^a ^b Parker et al. (2018) The Mass, Density, and Figure of the Kuiper Belt Dwarf Planet Makemake
^ Verbiscer, Anne J.; Helfenstein, Paul; Porter, Simon B.; Benecchi, Susan D.; Kavelaars, J. J.; Lauer, Tod R. (Nisan 2022). "The Diverse Shapes of Dwarf Planet and Large KBO Phase Curves Observed from New Horizons". The Planetary Science Journal. 3 (4): 31. Bibcode:2022PSJ.....3...95V. doi:10.3847/PSJ/ac63a6. 95.
^ Ortiz, J. L.; Sicardy, B.; Braga-Ribas, F.; Alvarez-Candal, A.; Lellouch, E.; Duffard, R.; Pinilla-Alonso, N.; Ivanov, V. D.; Littlefair, S. P.; Camargo, J. I. B.; Assafin, M.; Unda-Sanzana, E.; Jehin, E.; Morales, N.; Tancredi, G.; Gil-Hutton, R.; De La Cueva, I.; Colque, J. P.; Da Silva Neto, D. N.; Manfroid, J.; Thirouin, A.; Gutiérrez, P. J.; Lecacheux, J.; Gillon, M.; Maury, A.; Colas, F.; Licandro, J.; Mueller, T.; Jacques, C.; Weaver, D. (2012). "Albedo and atmospheric constraints of dwarf planet Makemake from a stellar occultation". Nature. 491 (7425): 566-569. Bibcode:2012Natur.491..566O. doi:10.1038/nature11597. hdl:2268/142198. PMID 23172214. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2019. (ESO 21 November 2012 press release: Dwarf Planet Makemake Lacks Atmosphere 18 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ JPL/NASA (22 Nisan 2015). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2022.
^ ^a ^b "Fourth dwarf planet named Makemake | Press Releases | IAU" (İngilizce). Uluslararası Astronomi Birliği. 30 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2018.
^ "AstDyS". newton.spacedys.com. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
^ "Small-Body Database Lookup". ssd.jpl.nasa.gov. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
^ "MPEC 2009-P26 : DISTANT MINOR PLANETS (2009 AUG. 17.0 TT)". minorplanetcenter.net. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
^ "Classical KB Objects". web.archive.org. 5 Ağustos 2008. 5 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
^ Levison, Harold F.; Morbidelli, Alessandro (1 Kasım 2003). "The formation of the Kuiper belt by the outward transport of bodies during Neptune's migration". Nature. 426: 419-421. doi:10.1038/nature02120. ISSN 0028-0836. 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
^ Ana sayfa 3 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkçe Vikipedi
^ Parker, Alex H.; Buie, Marc W.; Grundy, Will M.; Noll, Keith S. (1 Temmuz 2016). "Discovery of a Makemakean Moon". The Astrophysical Journal. 825: L9. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L9. ISSN 0004-637X. 20 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

MPEC listing for Makemake
AstDys orbital elements
Orbital simulation from JPL (Java) / Ephemeris
Press release from WHT and TNG on Makemake's similarity to Pluto.
Makemake Sky Charts and Coordinates
Precovery image with the 1.06 m Kleť Observatory telescope on April 20, 2003
Makemake as seen on 2010-02-18 UT with the Keck 1
Makemake of the Outer Solar System APOD July 15, 2008
Simulation of Makemake (2005 FY₉)'s orbit

[flattening1-11] (a−b)/a ve Brown'dan alınan boyutlar kullanılarak hesaplanmıştır^[10]

[surface-vol-12] Bir yassı küremsi varsayılarak Brown'dan alınan boyutlar ile hesaplanmıştır^[10]

[MPEC2009-P26-1] "MPEC 2009-P26 :Distant Minor Planets (2009 AUG. 17.0 TT)". IAU Minor Planet Center. 7 Ağustos 2009. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2009.

[2] Bulletin of the Auckland Institute and Museum, no. 3-5 (1953)

[ParkerA2016-3] Parker, A. H.; Buie, M. W.; Grundy, W. M.; Noll, K. S. (25 Nisan 2016). "Discovery of a Makemakean Moon". The Astrophysical Journal. 825 (1): L9. arXiv:1604.07461 $2. Bibcode:2016ApJ...825L...9P. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L9.

[jpldata-4] "JPL Small-Body Database Browser: 136472 Makemake (2005 FY₉)". NASA Jet Propulsion Laboratory (2019-05-12 last obs). 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2020.

[Horizons2186-5] "Horizons Batch for 136472 Makemake (2005 FY9) on 2186-Nov-17" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.

[Snodgrass2009-6] Snodgrass, C.; Carry, B.; Dumas, C.; Hainaut, O. (Şubat 2010). "Characterisation of candidate members of (136108) Haumea's family". Astronomy and Astrophysics. 511: A72. arXiv:0912.3171 $2. Bibcode:2010A&A...511A..72S. doi:10.1051/0004-6361/200913031.

[AstDys-7] "AstDys (136472) Makemake Ephemerides". Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2019.

[Horizons-8] "Asteroid 136472 Makemake (2005 FY9)". HORIZONS Web-Interface. JPL Solar System Dynamics. 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2015.

[Hromakina2019-9] T. A. Hromakina; I. N. Belskaya; Yu. N. Krugly; V. G. Shevchenko; J. L. Ortiz; P. Santos-Sanz; R. Duffard; N. Morales; A. Thirouin; R. Ya. Inasaridze; V. R. Ayvazian; V. T. Zhuzhunadze; D. Perna; V. V. Rumyantsev; I. V. Reva; A. V. Serebryanskiy; A. V. Sergeyev; I. E. Molotov; V. A. Voropaev; S. F. Velichko (9 Nisan 2019). "Long-term photometric monitoring of the dwarf planet (136472) Makemake". Astronomy & Astrophysics. 625: A46. arXiv:1904.03679 $2. Bibcode:2019A&A...625A..46H. doi:10.1051/0004-6361/201935274.

[Brown2013-10] M.E. Brown (2013). "On the size, shape, and density of dwarf planet Makemake". The Astrophysical Journal Letters. 767 (1): L7(5pp). arXiv:1304.1041v1 $2. Bibcode:2013ApJ...767L...7B. doi:10.1088/2041-8205/767/1/L7.

[surfacecalc-13] "surface ellipsoid 717x717x710 – Wolfram-Alpha". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2019.

[volumecalc-14] "volume ellipsoid 717x717x710 – Wolfram-Alpha". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2019.

[Parker2018-15] Parker et al. (2018) The Mass, Density, and Figure of the Kuiper Belt Dwarf Planet Makemake

[Verbiscer2022-16] Verbiscer, Anne J.; Helfenstein, Paul; Porter, Simon B.; Benecchi, Susan D.; Kavelaars, J. J.; Lauer, Tod R. (Nisan 2022). "The Diverse Shapes of Dwarf Planet and Large KBO Phase Curves Observed from New Horizons". The Planetary Science Journal. 3 (4): 31. Bibcode:2022PSJ.....3...95V. doi:10.3847/PSJ/ac63a6. 95.

[Ortiz2012-17] Ortiz, J. L.; Sicardy, B.; Braga-Ribas, F.; Alvarez-Candal, A.; Lellouch, E.; Duffard, R.; Pinilla-Alonso, N.; Ivanov, V. D.; Littlefair, S. P.; Camargo, J. I. B.; Assafin, M.; Unda-Sanzana, E.; Jehin, E.; Morales, N.; Tancredi, G.; Gil-Hutton, R.; De La Cueva, I.; Colque, J. P.; Da Silva Neto, D. N.; Manfroid, J.; Thirouin, A.; Gutiérrez, P. J.; Lecacheux, J.; Gillon, M.; Maury, A.; Colas, F.; Licandro, J.; Mueller, T.; Jacques, C.; Weaver, D. (2012). "Albedo and atmospheric constraints of dwarf planet Makemake from a stellar occultation". Nature. 491 (7425): 566-569. Bibcode:2012Natur.491..566O. doi:10.1038/nature11597. hdl:2268/142198. PMID 23172214. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2019. (ESO 21 November 2012 press release: Dwarf Planet Makemake Lacks Atmosphere 18 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[18] JPL/NASA (22 Nisan 2015). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2022.

[iau-19] "Fourth dwarf planet named Makemake | Press Releases | IAU" (İngilizce). Uluslararası Astronomi Birliği. 30 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2018.

[20] "AstDyS". newton.spacedys.com. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

[21] "Small-Body Database Lookup". ssd.jpl.nasa.gov. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

[22] "MPEC 2009-P26 : DISTANT MINOR PLANETS (2009 AUG. 17.0 TT)". minorplanetcenter.net. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

[23] "Classical KB Objects". web.archive.org. 5 Ağustos 2008. 5 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

[24] Levison, Harold F.; Morbidelli, Alessandro (1 Kasım 2003). "The formation of the Kuiper belt by the outward transport of bodies during Neptune's migration". Nature. 426: 419-421. doi:10.1038/nature02120. ISSN 0028-0836. 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

[25] Ana sayfa 3 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkçe Vikipedi

[26] Parker, Alex H.; Buie, Marc W.; Grundy, Will M.; Noll, Keith S. (1 Temmuz 2016). "Discovery of a Makemakean Moon". The Astrophysical Journal. 825: L9. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L9. ISSN 0004-637X. 20 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[b]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

Makemake (cüce gezegen) nedir?, Makemake (cüce gezegen) anlamı nedir?, Makemake (cüce gezegen) ne demektir?