Macaristan coğrafyası
Kıta	Avrupa
Bölge	Orta Avrupa'nın güneydoğu bölgesi
Koordinatlar	47°00′K 20°00′D / 47.000°K 20.000°D / 47.000; 20.000
Yüzölçüm	dünyada 37. sırada 108. 93,030 km2 (35,920 mi2) km² Kara : 99,26 % Su : 0,74 %
Kıyılar	0 km (0 mi; kara ile çevrili) km
Sınırlar	2,009 km (1,248 mi) km
En yüksek nokta	Kékes 1,014 m
En alçak nokta	Tisza Nehri 78 m
En uzun nehir	Tisza Nehri 597 km (Macar bölümü)
En büyük göl	Balaton Gölü 592 km2

Macaristan (Macarca : Magyarország), Orta Avrupa'nın güneydoğu bölgesinde,^[1] Balkanlar'a sınırı vardır.^[2] Denize ise kıyısı olmayan bir ülkedir. Karpat Havzası'nda yer alan 93.030 kilometrekarelik bir alana sahiptir ve yaklaşık kuzeyden güneye 250 km ve doğudan batıya 524  km'dir. Kuzeyde Slovakya, kuzeydoğuda Ukrayna, doğu ve güneydoğuda Romanya, güneyde Sırbistan, güneybatıda Hırvatistan, batı ve güneybatıda Slovenya ve batıda Avusturya ile paylaşılan 2.106 km sınırı vardır.

Macaristan'ın modern sınırları ilk olarak I. Dünya Savaşı'ndan sonra, 1920'deki Trianon Antlaşması hükümlerine göre oluşmuştur; eski Macaristan Krallığı olan toprakların %71'inden fazlasını, nüfusunun %58,5'ini ve Macar nüfusunun %32'sini kaybetmiştir. Ülke, 1938'den 1941'e kadar bazı sınır revizyonları sağlamıştır: 1938'de Birinci Viyana Ödülü, Çekoslovakya'dan toprakları geri verdi; 1939'da Macaristan , Karpato-Ukrayna'yı işgal etti. 1940 yılında İkinci Viyana Ödülü, Kuzey Transilvanya'yı geri verdi ve sonunda Macaristan, Yugoslavya'nın işgali sırasında Baçka ve Međimurje bölgelerini işgal etti. Ancak Macaristan, II. Dünya Savaşı'ndaki yenilgiyle bu toprakları yeniden kaybetti. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Trianon sınırları, Çekoslovakya'nın yararına olacak küçük bir revizyonla yeniden düzenlendi.

Ülkenin büyük bir kısmında rakım 200 m'nin altındadır. Macaristan'da orta derecede yüksek dağ sıraları olmasına rağmen, 300 m veya daha fazla yüksekliğe ulaşanlar ülkenin %2'sinden azını kaplar. Ülkenin en yüksek noktası Budapeşte'nin kuzeydoğusundaki Mátra Dağları'ndaki Kékes'tir (1.014 m). En alçak nokta deniz seviyesinden 77,6 m yükseklikte olup Macaristan'ın güneyinde, Segedin yakınında yer almaktadır.

Ülkedeki başlıca nehirler Tuna ve Tisa'dır. Tuna Nehri Macaristan'da 418 kilometre boyunca ulaşıma elverişlidir. Tisza Nehri 444 kilometre boyunca ulaşıma elverişlidir. Daha az önemli nehirler arasında Hırvatistan sınırındaki Drava, Rába, Szamos, Sió ve Slovakya sınırındaki Ipoly yer alır. Macaristan'da üç büyük göl bulunmaktadır. En büyüğü olan Balaton Gölü 78 km uzunlukta ve 3 ile 14 kilometre arası genişliktedir, 600 kilometrekarelik bir alana sahiptir.^[3] Macarlar buna genellikle Macar Denizi adını verirler. Orta Avrupa'nın en büyük tatlı su gölü ve önemli bir rekreasyon alanıdır. Sığ suları yaz aylarında iyi yüzme imkanı sunarken, kışın donmuş yüzeyi kış sporları için mükemmel fırsatlar sunar. Daha küçük su kütleleri, Fejér İlçesindeki Velence Gölü (26 kilometrekare) ve Fertő Gölü (Neusiedl Gölü - Macaristan'da yaklaşık 82 kilometrekare) ve yapay Tisza Gölü'dür .

Macaristan'ın üç büyük coğrafi bölgesi vardır (bunlar yedi küçük bölgeye ayrılmıştır): Tuna Nehri'nin doğusunda yer alan Büyük Alföld; Tuna Nehri'nin batısında uzanan ve Alpler'in Avusturya eteklerine kadar uzanan dağlık bir bölge olan Transtuna; ve Büyük Macar Ovası'nın kuzey sınırının ötesinde dağlık ve engebeli bir ülke olan Kuzey Macar Dağları.

Toprak kalitesi büyük farklılıklar gösterse de ülkenin en önemli doğal kaynağı verimli topraklardır. Ülkenin toplam topraklarının yaklaşık %70'i tarıma uygundur; bu kısmın %72'si ekilebilir arazidir. Macaristan, endüstriyel gelişme için gerekli olan geniş yerli enerji ve hammadde kaynaklarından yoksundur.

Ovalar ve tepeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Alföld veya Küçük Macar Ovası yaklaşık 8.000 km ² bir ovadır (tektonik havza). Kuzeybatı Macaristan, güneybatı Slovakya ve doğu Avusturya'da, Raab Nehri'nin aşağı yatağı boyunca, yüksek kaliteli verimli topraklara sahiptir.

Transtuna bölgesi, Tuna Nehri, Drava Nehri ve ülkenin Slovenya ve Hırvatistan ile olan sınırının geri kalanıyla sınırlanan ülkenin batı kesiminde yer almaktadır. Tuna Nehri'nin güneyinde ve batısında yer alır. Fertő Gölü ve Balaton Gölü'nü içerir. Bölge çoğunlukla inişli çıkışlı tepelerden oluşuyor. Transtuna öncelikle gelişen mahsuller, hayvancılık ve bağcılığın bulunduğu bir tarım alanıdır. Hırvatistan sınırına yakın Zala ilçesinde maden yatakları ve petrol bulunmaktadır.

Büyük Alföld, Tisza Nehri havzasını ve kollarını içerir. Ülke topraklarının yarısından fazlasını kapsar. Her tarafı dağlarla çevrili olan bu bölge, verimli topraklar, kumlu alanlar, çorak alanlar ve bataklık alanlar da dahil olmak üzere çok farklı arazilere sahiptir. Macarlar Büyük Ova'da en az bir bin yıldır yaşamaktadırlar. Burada, Macar folklorunun çoğunun ilişkilendirildiği, uzun ve işlenmemiş bir alan olan puszta bulunur (bu tür alanların hala var olan en ünlüsü Hortobágy Millî Parkı'dır). Daha önceki yüzyıllarda Büyük Ova sık sık yaşanan sel nedeniyle tarıma uygun değildir. Bunun yerine devasa sığır ve at sürülerinin eviydi. 19. yüzyılın son yarısında hükûmet, nehir yollarını kontrol etmeye ve Büyük Ova'daki iç drenajı hızlandırmaya yönelik programlara girişmiştir. Tekrarlayan sel tehlikesinin büyük ölçüde ortadan kaldırılmasıyla, arazinin büyük bir kısmı ekime açılmış ve hayvancılık, bölgenin ekonomisine önemli bir katkı sağlamaktan çıkmıştır.

Dağlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin çoğunluğunun yüksekliği 300 m'nin altında olmasına rağmen, Macaristan'da orta derecede yüksek dağ sıraları bulunmaktadır. Batıdan doğuya dört coğrafi bölgeye göre sınıflandırılabilirler: Alpokalja, Transtuna Dağları, Mecsek ve Kuzey Macaristan Dağları . Alpokalja (kelimenin tam anlamıyla Alplerin etekleri ) Avusturya sınırı boyunca yer alır; en yüksek noktası 882 metre yükseklikteki Írott-kő'dur. Transtuna Dağları, Balaton Gölü'nün batı kısmından, Kuzey Macaristan Dağları ile buluştuğu Budapeşte yakınlarındaki Tuna Kıvrımı'na kadar uzanır. En yüksek zirvesi 757 m yüksekliğindeki Pilis'tir. Mecsek, Pécs'in kuzeyinde yer alan en güneydeki Macar dağ silsilesidir. En yüksek noktası 682 metre ile Zengő'dir .

Kuzey Macaristan Dağları Budapeşte'nin kuzeyinde yer alır ve Slovakya sınırının güneyinde kuzeydoğu yönünde uzanır. Çoğunlukla ormanlık olan yüksek sırtlar zengin kömür ve demir yataklarına sahiptir. Mineraller bölgenin önemli bir kaynağıdır ve uzun süredir bölgedeki şehirlerin sanayisinin temelini oluşturmaktadır. Ünlü Tokaji şarabının üretildiği bağcılık da önemlidir. En yüksek zirvesi Mátra sıradağlarında bulunan Kékes'tir .

En yüksek bağımsız zirveler[değiştir | kaynağı değiştir]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Macaristan'da kışların soğuk, yazların ise sıcak karasal bir iklim hakimdir. Yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 10 °C (50 °F) derecedir, yaz aylarında 27 ila 35 °C (81 ila 95 °F) ve kışın 0 ila -15 °C (32 ila 5 °F) arasında değişmektedir, uç noktalar yazın yaklaşık 42 °C (108 °F), kışın -35 °C (-31 °F) kadardır. Yıllık ortalama yağış miktarı yaklaşık 600 mm (23,6 in) dir. Yağışın dağılımı ve sıklığı tahmin edilemez. Ülkenin batı kısmı genellikle yaz aylarında şiddetli kuraklıkların yaşanabileceği doğu kısmına göre daha fazla yağış almaktadır. Büyük Ova'daki hava koşulları sıcak yazlar, soğuk kışlar ve az yağış nedeniyle özellikle sert olabilir.

1980'lere gelindiğinde kırsal kesimde hem tarımda kullanılan herbisitler hem de endüstriyel kirleticilerden kaynaklanan kirliliğin etkileri görülmeye başlandı. En dikkat çekici olanı, ülkenin su kaynaklarının kademeli olarak kirlenmesi ve balıkların ve yaban hayatının tehlikeye girmesiydi. Çevreye yönelik bu rahatsız edici tehditlere ilişkin endişeler artsa da, henüz bu konuda büyük bir adım atılmamıştır.

Nehirler ve göller[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarım[değiştir | kaynağı değiştir]

Macaristan ovaları ve engebeli bölgeleriyle tarıma oldukça elverişlidir.

Ekilebilir arazi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hiç şüphesiz Macaristan'ın en önemli doğal kaynaklarından biri ekilebilir arazilerdir. Bu konuda Dünyada öne çıkan Macaristan'ın yaklaşık %48,57'si ekilebilir arazidir. Verimli toprağın büyük çoğunluğu iyi kalitededir.

En önemli tarım bölgeleri Küçük Macar Ovası (ortalama olarak en kaliteli verimli toprağa sahiptir), Transtuna ve Büyük Macaristan Ovasıdır. Sonuncusu ülkenin yarısından fazlasını kapsar (52.000 km ²), toprak kalitesi ise son derece değişkenlik gösterirken; Bölgede puszta (bozkır) adı verilen küçük, çimenlik bir yarı çöl bile bulunmaktadır. Puszta'da koyun ve sığır yetiştiriciliği görülür.

Macaristan'ın en önemli tarım ürünleri arasında mısır, buğday, arpa, yulaf, ayçiçeği, haşhaş, patates, darı, şeker pancarı, keten ve diğer birçok bitki bulunmaktadır. Amaranthus gibi yeni doğallaştırılmış bitkiler de vardır. Haşhaş tohumu geleneksel Macar mutfağının bir parçasıdır.

Ülke, çoğunlukla kırmızı bibere dönüştürülen yüksek kaliteli biber üretimiyle tanınır. Elma, armut, şeftali, üzüm, kayısı, karpuz, kavun vb.nin birçok alt türü de dahil olmak üzere yetiştirilen çok sayıda meyve mevcuttur.

Macaristan herhangi bir GDO'lu ürün yetiştirmemektedir, dolayısıyla bu ürünler çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri'nden ithal edilmektedir. Ancak ambalaj üzerinde işaret olmadan dağıtılamazlar.^[4]

Bağcılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Macaristan'da şarap üretiminin uzun bir geçmişi vardır. Avrupa'da "wine" (şarap) kelimesinin Latinceden gelmediği iki dil vardır; Yunanca ve Macarca. Macarca şarap, bor'dur .

Bağcılık, şarap yetiştiriciliğinin başlamasından sorumlu olan Roma döneminden beri günümüz Macaristan topraklarında kayıtlara geçmiştir. Gelen Macarlar uygulamayı devralmışlar ve o zamandan beri de sürdürmektedirler.

Bugün Macaristan'da Batı Avrupa şaraplarıyla karşılaştırılabilecek kadar kaliteli ve ucuz şaraplar üreten çok sayıda şarap bölgesi bulunmaktadır. Ülkenin şarap bölgelerinin çoğunluğu, Transtuna Dağları, Kuzey Macaristan Dağları, Villány Dağları vb. gibi dağlarda veya tepelerde yer almaktadır. Önemli olanlar arasında Eğri, Hajós, Somló, Sopron, Villány, Szekszárd ve Tokaj-Hegyalja bölgeleri bulunmaktadır.

Ormancılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke topraklarının %19'u ormanlar ile kaplıdır. Bunlar çoğunlukla Kuzey Macaristan ve Transtuna Dağları ve Alpokalja gibi dağlık alanlardır. Ormanlar göknar, kayın, meşe, söğüt, akasya, çınar v.b. ağaçlardan oluşur.

Siyasi coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Macaristan'ın mevcut ilçeleri büyük ölçüde ülkenin tarihi bölgelerine dayanmaktadır. İlçeler ilçelere (járás) bölünmüştür ve bunlar ayrıca belediyelere (település) bölünmüştür. Macaristan'da 19 ilçe, 174 ilçe + Budapeşte'de 23 ilçe ve 2.722 belediye bulunmaktadır.

• Toplam: 93.030 kilometre ²

Dünya ile ülke karşılaştırması: 108.

• Toprak: 92.340 kilometre ²
• Su: 690 km ² (toplam arazi alanının %0,74'ü)

Sınırlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kara sınırları: toplam: 2,009 km (1,248 mi) .
• Sınır ülkeleri ve uzunluğu: Avusturya</img> Avusturya : 366 km (227 mi), Slovakya</img> Slovakya : 679 km (422 mi), Ukrayna</img> Ukrayna : 103 km (64 mi), Romanya</img> Romanya : 443 km (275 mi), Sırbistan</img> Sırbistan : 151 km (94 mi), Hırvatistan</img> Hırvatistan : 329 km (204 mi) ve Slovenya</img> Slovenya : 102 km (63 mi)

Alan karşılaştırması[değiştir | kaynağı değiştir]

• Brezilya karşılaştırması: Santa Catarina'dan biraz daha küçük
• Çin karşılaştırmalı: Hubei'nin yaklaşık yarısı
• Hindistan karşılaştırması: Batı Bengal'den biraz daha büyük
• Rusya karşılaştırması: Altay Cumhuriyeti'nden biraz daha küçük
• Güney Afrika karşılaştırması: KwaZulu-Natal'dan biraz daha küçük
• Birleşik Krallık karşılaştırmalı: İskoçya'dan daha büyük
• Amerika Birleşik Devletleri karşılaştırmalı: Indiana'dan biraz daha küçük
• İsveç Norrbotten'dan biraz daha küçük

Kaynaklar ve arazi kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

• Doğal kaynaklar: boksit, kömür, doğalgaz, verimli topraklar, ekilebilir araziler
• Arazi kullanımı: ekilebilir arazi : %51; kalıcı mahsuller: %3,6; kalıcı meralar %12,4
• Macaristan ormanları ve ağaçlık alanlar: %19; diğer: %14 (1999 tahmini)
• Sulanan arazi: 2.060 km. ² (1993 tahmini)
• Önemli nehirler: Tuna (Duna ), Tisza, Drava (Dráva ), Körös, Mureș (Maros ), Mur (Mura )

Çevresel kaygılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğal tehlikeler: ara sıra su baskını

Millî parklar

Çevre - güncel konular: Macaristan'ın atık yönetimi, enerji verimliliği ve hava, toprak ve su kirliliği standartlarının AB'ye katılım için çevresel gerekliliklere yaklaştırılması büyük yatırımlar gerektirecektir.

Çevre - uluslararası anlaşmalar:

Taraf: Hava Kirliliği, Hava Kirliliği-Azot Oksitler, Hava Kirliliği-Kükürt 85, Hava Kirliliği-Uçucu Organik Bileşikler, Antarktika Anlaşması, Biyoçeşitlilik, İklim Değişikliği, Çölleşme, Nesli Tükenmekte Olan Türler, Çevresel Değişiklik, Tehlikeli Atıklar, Deniz Hukuku, Denizcilik Damping, Nükleer Test Yasağı, Ozon Tabakasının Korunması, Gemi Kirliliği, Sulak Alanlar

imzalandı ancak onaylanmadı: Hava Kirliliği-Kalıcı Organik Kirleticiler, Hava Kirliliği-Kükürt 94, Antarktika-Çevre Protokolü

Coğrafya - not: karayla çevrili; Batı Avrupa ve Balkan Yarımadası ile Ukrayna ve Akdeniz havzası arasındaki ana kara yollarının üzerinde stratejik konum

Uç noktalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yükseklik[değiştir | kaynağı değiştir]

• En yüksek nokta: Kékes, 1,014 m, 47°52′20.86″K 20°0′34.18″D / 47.8724611°K 20.0094944°D / 47.8724611; 20.0094944 (Kékestető (highest)), Gyöngyös (Heves (il))
• En alçak noktası: Gyálarét (Segedin Belediyesi), at 78 m, 46°12′19.3″K 20°6′33.1″D / 46.205361°K 20.109194°D / 46.205361; 20.109194 (Gyálarét (lowest)), Segedin (Csongrád-Csanád (il))

Enlem ve Boylam[değiştir | kaynağı değiştir]

• En batı yerleşimi: Felsőszölnök (Vas (il)), 46°52′14.12″K 16°9′35.03″D / 46.8705889°K 16.1597306°D / 46.8705889; 16.1597306 (Felsőszölnök (westernmost settlement))
• En doğu yerleşimi: Garbolc (Szabolcs-Szatmár-Bereg), 47°56′42.61″K 22°51′35.75″D / 47.9451694°K 22.8599306°D / 47.9451694; 22.8599306 (Garbolc (easternmost settlement))
• En kuzey yerleşimi: Hidvégardó (Borsod-Abaúj-Zemplén), 48°33′38.3″K 20°50′17.7″D / 48.560639°K 20.838250°D / 48.560639; 20.838250 (Hidvégardó (northernmost settlement))
• En güney yerleşimi: Kásád (Baranya (il)), 45°46′41″K 18°24′3″D / 45.77806°K 18.40083°D / 45.77806; 18.40083 (Kásád (southernmost settlement))

Merkez[değiştir | kaynağı değiştir]

• Coğrafi merkez: 47°10′48.31″K 19°30′13.45″D / 47.1800861°K 19.5037361°D / 47.1800861; 19.5037361 (Geographical centre of Hungary), Pusztavacs (Pest (il))

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Ünlü bir turistik yer:Ton balığı Bendi
• 
  İlçenin dağlık kısmı: Kuzey Macar Dağları'nda, daha avantajlıMátra'da
• 
  Büyük Alföld'deki eski kuyular
• 
  Transtuna'nın tipik kırsal bölgesi
• 
  Macaristan'ın en büyük gölü olanBalaton'abazen "Macar Denizi" denir.
• 
  Mecsek, Güney Macaristan
• 
  Lillafüredşelalesi
• 
  Villanyyakındabağcılık

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]