Kürt kültürü

Kürt kültürü, Kürtler tarafından uygulanan farklı kültürel özellikleri ifade eder. Kürt kültürü, modern Kürtleri ve toplumlarını şekillendiren eski halkların mirası niteliğindedir.

Kürtler, Orta Doğu'nun kuzeyinde, kimi kaynaklarca "Kürdistan" olarak anılan bölgedeki Zagros Dağları ve Toros Dağları boyunca batı Asya'da yaşayan halktır. Günümüzde ise Kuzeydoğu Kürdistan Bölgesel Yönetimi olarak Irak'ın kuzeyinde, İran'ın kuzey-batısında, Suriye'nin kuzey doğusunda ve Türkiye'nin doğu br güneydoğusunda yoğun olarak yaşamaktadırlar. Bu bölgelere ek olarak, eski Sovyetler Birliği'ndeki Kürtleri temsilen güney-batı Ermenistan'da ve Azerbaycan'da, bununla birlikte Lübnan'ın bazı bölgelerinde de Kürt nüfus yaşar. Kürtler, bağımsız bir devleti veya evrensel olarak tanınan birleşik bir siyasi varlığı olmayan en büyük etnik gruplardan birisidir.

Kürtler[değiştir | kaynağı değiştir]

Klasik Antik Çağ'ın Karduya'lıları gibi, Kürtlerin öncül popülasyonlarına ilişkin çeşitli hipotezler vardır.^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6] Kürtlerin siyasi gelecekleri hakkında birçok tartışma bulunmaktadır. Bu tarihsel tartışma, özellikle İkinci Körfez Savaşı'ndan sonra Irak'taki Kürtlerin varlığındaki değişikliklerden ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile hız kazanmıştır. Kürtler arasında akrabalık ve aile bağları çok önemlidir. Bazı yerlerde berdel adı verilen ve aile üyelerinin yer değiştirdiği bir evlilik geleneği mevcuttur.^[7] Ayrıca Kürtler dini farklılığa sahip öbür Kürt grupları veya çevre milletler ile evlenmemek için "Kirvelik" adı verilen bir geleneğe sahiptir. Bu gelenek, genellikle Müslüman Kürtler ile Yezîdî Kürtler arasında geçerlidir. Müslüman Kürtler ile Yezîdî Kürtler kirvelik bağıyla bağlanarak hem ilişkilerinden olmaz hem de dinleri gereğince yabancı bir dine ait aileler ile aile bağı oluşturmamış olurlardı.^[8]

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürtçe (کوردی, Kurdî) Hint-Avrupa dil ailesinin İran şubesinin Kuzey-Batı bölümünün bir parçasıdır. Kürdistan coğrafyasında çoğunluk itibarıyla konuşulan lehçe Sorani ve Kurmancî lehçeleridir. Bununla beraber Kuzey Kürdistan'da konşulan Zazaca ve Güney Kürdistan'da konuşulan Lurî, Kelhorî ve Goranî lehçeleri de mevcuttur. Bölgede konuşulan diğer diller ise Arapça, Türkçe, Farsçadan oluşmaktadır.^[9] Kürdistan coğrafyası dahilinde 30 milyondan fazla Kürtçe konuşan kişi bulunmaktadır. Günümüzde Kürtçe dili üç ana alfabeye ayrılmaktadır. Bunlar Latin alfabesi, Arap alfabesi ve Kiril alfabesidir.^[10] Kürtçenin üç ana lehçe vardır: Kurmancî, Soranî ^[11] ve Kelhorî .

Müzik[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürt müziği, Kürt kültürünün önemli bir parçasıdır ve geleneksel olarak Dengbêjler tarafından Kürt tarihi hakkındaki hikâyeleri aktarmak için kullanılmıştır. Thekurdishproject.org'a göre 'Deng' kelimesi ses anlamına gelir ve 'bej' şarkı söylemek 'anlamına gelir.' ^[12] Hasan Zîrek ve Ahmet Kaya gibi 20. yüzyılın pek çok popüler Kürt müzisyeni Türkçe veya Farsça ve Kürtçe seslendirdi. Batı Kürt müziği, içinde konuşulduğu dilin dışında daha fazla Anadolu, Türk, Yunan veya Balkan sesine sahipken, Güney Kürt müziği Arap müzik tarzlarından, Doğu Kürt müziği ise Fars tarzlarından, Ermeni ve Kafkas tarzlarından daha çok Kuzey-Doğu'dan etkilenmektedir.^[13]

Yemek kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürt mutfağı, Kürt kültürünün temel bir parçası olarak kabul edilir. "Pel" adı verilen (üzüm yaprakları ile içi doldurulmuş pirinç), Kutilk (ince pirinç püresi tabakasında baharatlı kıyma), Ser û pî (kelle paça), Ur û Rovî (bumbar), Parêv (kapalı bir kuyuda pişirilen kuzu eti) Kürt yemekleri arasında geleneksel ve en sevilenleridir.^[14] Kuzu ve tavuk yüzyıllardır Kürt mutfağında başlıca ürünü olmuştur. Sebzeler, pilav ve süt ürünleri de geleneksel Kürt yemeklerinin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır.^[15] Aynı zamanda çay, Kürtlerin günlük yaşantısının temelini oluşturmaktadır. Genellikle günde 2-3 kez, genellikle sosyal bir aktivite sırasında içilir. Ayrıca Kürtlerin uluslararası ün kazanmış ürünü de Çeqilmast veya Dêw olarak adlandırdıkları yoğurt bazlı içecek olan ayrandır.^[16]

Kurt yemek kültüründe buğday ve bulgurun önemi büyüktür. Bulgut zaten buğdayin oğütülmüş hali olup bu ikiliden birçok yemek yapılır. Bu ikili ayran ve katıkla tereyağıyla birlikte adeta enerji deposu işlevi görür. Keskek,Mastewe,Lapa,Zerfet Cawzer ve bunlardan yapilan ayran çorbaları belli başlı yemeklerdir.Mevsime gore kuru veya taze bazı bitkiler özellikle pancar türleri de bu yemeklerin bazılarına katılınca ortaya essiz bir tat ve harmoni ortaya çıkar.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürtler yaşadıkları ülkeye bağlı olarak farklı dinlere sahipler ya da bu dine kültürel ve etnik bağları ile bağlıdırlar. Kürtler arasında en yaygın din, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde yaşayan Kürtlerin % 98'i tarafından kabul edilen Sünni İslam'dır. Türkiye Kürtleri açısından yaklaşık 15-22 milyon Kürt nüfusunun %30'u Alevidir ve % 68'i Sünni İslam'ı takip ederken,^[17] kesin sayısı belli olmamakla beraber herhangi bir mezhebe bağlı olmayan Müslüman Kürtler de mevcuttur.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Diyarbakır Dengbej evi
Geleneksel Nevruz Bayramlarında, Kürtler.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kürt sineması

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Revue des études arméniennes, böl.21, 1988-1989, s.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.
^ N. Maxoudian, "Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC", Journal of the Royal Central Asian Society, Vol. 39, Issue 2, April 1952, s. 156–63.
^ A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, bök. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz.s. 371)
^ Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Böl. 7, 1871.
^ Grässe, J. G. Th. (1909) [1861]. Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (Almanca) (2nd bas.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238.
^ Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
^ Akbayram, S., et al. "The frequency of consanguineous marriage in eastern Turkey." Genetic Counseling 20.3 (2009): 207.
^ "Sinane Kiriv hikayesi". 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
^ Mehrdad R. Izady (1992). The Kurds (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 0844817279.
^ Colbert C. Held; John Thomas Cummings (3 Aralık 2013). Middle East Patterns (İngilizce). Hachette UK. ISBN 9780813348780. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
^ "A Modern History of the Kurds: Third Edition" (İngilizce). I.B.Tauris. 14 Mayıs 2004. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
^ "Kurdish Culture". thekurdishproject.org. The Kurdish Project. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016.
^ Mehrdad R. Izady (1992). The Kurds (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 0844817279. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
^ "Shfta - Kurdish meat patties". www.adventuressheart.com. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
^ "Learn About Kurdish Food | The Kurdish Project". The Kurdish Project (İngilizce). 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
^ "Kurdistan's cuisine". 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
^ "Religion of the Kurds" (PDF). 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Paris Kürt Enstitüsü Başkanı Kendal Nezan tarafından kısa bir Kürt Tarihi Araştırması25 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Gulan 11 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kürdistan kültürünü tanıtan, İngiltere'de kayıtlı bir yardım derneğidir.

[1] Revue des études arméniennes, böl.21, 1988-1989, s.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.

[2] N. Maxoudian, "Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC", Journal of the Royal Central Asian Society, Vol. 39, Issue 2, April 1952, s. 156–63.

[3] A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, bök. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz.s. 371)

[4] Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Böl. 7, 1871.

[5] Grässe, J. G. Th. (1909) [1861]. Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (Almanca) (2nd bas.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238.

[6] Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07

[7] Akbayram, S., et al. "The frequency of consanguineous marriage in eastern Turkey." Genetic Counseling 20.3 (2009): 207.

[8] "Sinane Kiriv hikayesi". 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.

[:0-9] Mehrdad R. Izady (1992). The Kurds (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 0844817279.

[10] Colbert C. Held; John Thomas Cummings (3 Aralık 2013). Middle East Patterns (İngilizce). Hachette UK. ISBN 9780813348780. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.

[11] "A Modern History of the Kurds: Third Edition" (İngilizce). I.B.Tauris. 14 Mayıs 2004. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.

[12] "Kurdish Culture". thekurdishproject.org. The Kurdish Project. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016.

[13] Mehrdad R. Izady (1992). The Kurds (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 0844817279. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.

[14] "Shfta - Kurdish meat patties". www.adventuressheart.com. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.

[15] "Learn About Kurdish Food | The Kurdish Project". The Kurdish Project (İngilizce). 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.

[16] "Kurdistan's cuisine". 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.

[17] "Religion of the Kurds" (PDF). 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Kürt kültürü nedir?, Kürt kültürü anlamı nedir?, Kürt kültürü ne demektir?