İçli köfte

İçli köfte ya da oruk, bulgurun hamur hâline getirilerek içinin doldurulması suretiyle yapılan, Orta Doğu mutfağında bir yemektir.^[1]^[2]^[3]^[4]

Aslen Levant mutfağına ait olan bu yemeğe kibbe ve bazı yörelerde dolgulu köfte de deniliyor. İçli köfte, iki türlü hazırlanır. Bunlardan birincisi haşlama usulüdür. Bayram, söz, nişan, kına gecesi gibi özel günler ile misafir ağırlamada mutlaka sofradaki yerini alır. İkincisi ise kızartmadır. Türkiye'nin belli bölgelerinin geleneksel yemekleri arasında olan içli köfte, yapımı zor ve uzun olduğu için gündelik yemek olmaktan çıkıp özel gün yemeği sınıfına girmiştir.

İç harcı kıyma, soğan ve isteğe göre ceviz, maydanoz, biber salçası ve baharatlardan oluşuyor. Tereyağı veya kuyruk yağı içinde kavruluyor. Sonra hazırlanmış iç harcı dolapta soğuyana kadar dinleniyor. İnce köftelik bulgur, irmik, un, yumurta, biber salçası, baharatlar ve tuz karışımından hamur hazırlanıyor, ancak haşlanmış içli köfte yapımında ise irmik yerine yarma da kullanılıyor. Soğuk iç harcı kuru köfte şeklinde hazırlanır ve hamur doldurulur.

Ayran ile servis edilmesi yaygın bir uygulamadır. Türkiye'de Adana, Bitlis, Osmaniye, Sivas, Kayseri, Kahramanmaraş, Tunceli, Bingöl, Elâzığ, Malatya, Mardin, Diyarbakır, Hatay, Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman ve Yozgat yörelerinde yapılmaktadır. Haşlanmış köfteler eritilmiş tereyağı veya salçalı sos ile servis edilebilir.^[5]

Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Adana içli köfte[değiştir | kaynağı değiştir]

Adana içli köfte; esmer ince bulgur veya setik, irmik, beyaz un, dövülmüş yağsız dana eti, tuz, kimyon, karabiber, yumurta, su ve biber salçası ile hazırlanan hamurdan ceviz büyüklüğünde parçalar alınarak bunların oyulması, bu parçaların içinin yağsız erkek koyun eti kıyması, biber salçası, mor kuru soğan, karabiber, tuz, bitkisel margarin ve maydanoz ile hazırlanan bir iç malzeme ile doldurulması ve ağzı kapatılarak limonlu suda haşlanması suretiyle yapılan içli köftedir. Binlerce yıllık Adana mutfak kültürünün en bilinen yemeklerinden biridir. Bulgurlu dış hamurdan alınan parçaların oyulması ustalık isteyen bir işlemdir. Özel bir el hareketi ile elde defalarca döndürülerek elde edilen köfteler 5–6 cm genişliğinde, yaklaşık 60 g ağırlığında, altından ve üstünden basık küre şeklindedir. Dış hamur cidarının hem dağılmayacak kadar dayanıklı hem de incecik oluşu, yuvarlak basık küre şekli, dış hamurunda dövülmüş dana eti olması, iç harcında maydanoz kullanılması, yağsız erkek koyun eti ve yağ olarak bitkisel margarin tercih edilmesi, dış hamur ve iç harç malzemelerinin miktarlarının ayarlanması, köftenin doldurulması ve sonrasında ağzının kapatılması sürecinde gereken yöresel ustalık becerisi Adana içli köfteye ayırt edici özellik ve lezzet katmaktadır. Adana içli köfte Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[6]^[7]

Urfa içli köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Urfa içli köftesi / Şanlıurfa içli köftesi; bulgurlu dış harcın içine önceden hazırlanan kıyma etli iç harç doldurulduktan sonra kızartılması suretiyle üretilen yöresel bir lezzettir. Yapımı el becerisi ve ustalık gerektirmektedir. Şanlıurfa’da içli köftenin çiğ köfteden türediği rivayet edilir. Şanlıurfa’da yoğrulan etli çiğ köftenin hemen tüketilmesi gerekmektedir. Ancak rivayete göre Ramazan ayında yanlışlıkla iftardan uzun süre önce hazırlanan çiğ köftenin kullanılmasıyla bu yemek oluşmuş ve Şanlıurfa mutfağına yayılmıştır. Urfa İçli Köftesi Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[8]^[9]

Harput köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Arefe köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İrok[değiştir | kaynağı değiştir]

Mardin'de kızartılarak yapılan içli köftedir. Mardin Irok 25.09.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[10]

İkbebet[değiştir | kaynağı değiştir]

Mardin'de haşlanarak yapılan içli köftedir. Mardin İkbebet 23.12.2009 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[11]

Kitel Raha[değiştir | kaynağı değiştir]

Mardin'de Süryaniler tarafından yapılan içli köftedir.^[12]

Diyarbakır İçli Köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Diyarbakır İçli Köftesi üretiminde ince bulgur, kuzu eti, biber salçası ve dövme ufağı (simindirik) kullanılır.Diyarbakır İçli Köftesi 20.08.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[13]

Gaziantep İçli Köftesi / Antep İçli Köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gaziantep İçli Köftesi / Antep İçli Köftesi 12.07.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[14]

Emirdağ Dolgulu Köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Afyonkarahisar Emirdağ Dolgulu Köftesinin dış kaplaması kıyma (orta yağlı dana/koyun kıyması), bulgur (düğür), kuru soğan, yumurta, tuz, karabiber, kırmızı toz biber, su, pul biber (isteğe bağlı), maydanoz (isteğe bağlı) ile hazırlanır. İç harcı ise kuyruk yağı, tuz, karabiber, kırmızı toz biber, pul biber (isteğe bağlı), kuru soğan, maydanoz (isteğe bağlı) ile hazırlanır. Suda haşlanır. Yuvarlak şekilli köftedir. Emirdağ Dolgulu Köftesi 26.05.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[15]

Malatya İçli Köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Malatya İçli Köftesi 10.08.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[16]

Kübbülmişviyye[değiştir | kaynağı değiştir]

Kilis'te yapılan bir çeşit içli köftedir.^[17] Kübbülmişviyye 16.02.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumuna tescillenmesi ve coğrafi işaret alması için başvuru yapılmıştır.^[18] Kübbülmişviyye 08.12.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[19]

Sini köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sac köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay oruğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay Oruğu 18.04.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[20]

Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi 06.12.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.^[21]

Bulgur köftesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kıbrıs Türk mutfağındandır. Malzemeleri; bulgur, kıyma, soğan, maydanoz ve çeşitli baharatlardır.^[22]

Gayle zengil[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Marks, Gil (17 Kasım 2010). Encyclopedia of Jewish Food. HMH. ISBN 978-0-544-18631-6 – Google Books vasıtasıyla.
^ Perry, Charles (2014). Davidson, Alan (Ed.). The Oxford Companion to Food. Oxford: Oxford University Press. ss. 244, 444-445. ISBN 978-0191040726.
^ Howell, Sally (2000). Arab Detroit: From Margin to Mainstream. Wayne State University Press. ISBN 9780814328125. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2021 – Google Books vasıtasıyla.
^ Helou, Anissa (4 Ekim 2018). Feast: Food of the Islamic World. Bloomsbury Publishing. ISBN 9781526605566. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2021 – Google Books vasıtasıyla.
^ owadmin (14 Nisan 2022). "İçli Köfte Tarifi – İçli Köfte Nasıl Yapılır - Ow.com.tr". 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022.
^ https://www.ci.gov.tr/cografi-isaretler/detay/1216^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ https://www.ci.gov.tr/Files/GeographicalSigns/d63781fb-bd94-49a0-b7fa-9701e2b9621e.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ https://www.ci.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38337^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mart 2021.
^ "Mardin Irok". Türk Patent ve Marka Kurumu.
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Aralık 2021.
^ "Coğrafi İşaret Platformu". Coğrafi İşaret Platformu. 25 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2022.
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022.
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
^ "https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kilis/neyenir/kubbulmusviyye#:~:text=K%C3%BCbb%C3%BClm%C3%BC%C5%9Fviyye%20Yap%C4%B1l%C4%B1%C5%9F%C4%B1%3A,gelinceye%20kadar%20yo%C4%9Frulmaya%20devam%20edilir". 2 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022. |başlık= dış bağlantı (yardım)
^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.
^ "Kübbülmişviyye". Türk Patent ve Marka Kurumu. 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.
^ "Hatay Oruğu". Türk Patent ve Marka Kurumu. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022.
^ "Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
^ "GASTRONOMİ TURİZMİ VE KIBRIS SOKAK LEZZETLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA". Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi Cilt: 2, Sayı: Ek.1, Bahar: 637-651, 2018 e-ISSN: 2602-3008.

Yiyecek ya da içecek ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[Marks_2010:Kibbeh-1] Marks, Gil (17 Kasım 2010). Encyclopedia of Jewish Food. HMH. ISBN 978-0-544-18631-6 – Google Books vasıtasıyla.

[Davidson-p444-445-2] Perry, Charles (2014). Davidson, Alan (Ed.). The Oxford Companion to Food. Oxford: Oxford University Press. ss. 244, 444-445. ISBN 978-0191040726.

[3] Howell, Sally (2000). Arab Detroit: From Margin to Mainstream. Wayne State University Press. ISBN 9780814328125. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2021 – Google Books vasıtasıyla.

[4] Helou, Anissa (4 Ekim 2018). Feast: Food of the Islamic World. Bloomsbury Publishing. ISBN 9781526605566. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2021 – Google Books vasıtasıyla.

[5] wadmin (14 Nisan 2022). "İçli Köfte Tarifi – İçli Köfte Nasıl Yapılır - Ow.com.tr". 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022.

[6] ttps://www.ci.gov.tr/cografi-isaretler/detay/1216^{[ölü/kırık bağlantı]}

[7] ttps://www.ci.gov.tr/Files/GeographicalSigns/d63781fb-bd94-49a0-b7fa-9701e2b9621e.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]}

[8] ttps://www.ci.gov.tr/cografi-isaretler/detay/38337^{[ölü/kırık bağlantı]}

[9] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mart 2021.

[10] "Mardin Irok". Türk Patent ve Marka Kurumu.

[11] "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.

[12] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Aralık 2021.

[13] "Coğrafi İşaret Platformu". Coğrafi İşaret Platformu. 25 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2022.

[14] "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022.

[15] "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022.

[16] "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.

[17] "https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kilis/neyenir/kubbulmusviyye#:~:text=K%C3%BCbb%C3%BClm%C3%BC%C5%9Fviyye%20Yap%C4%B1l%C4%B1%C5%9F%C4%B1%3A,gelinceye%20kadar%20yo%C4%9Frulmaya%20devam%20edilir". 2 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022. |başlık= dış bağlantı (yardım)

[18] "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.

[19] "Kübbülmişviyye". Türk Patent ve Marka Kurumu. 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.

[20] "Hatay Oruğu". Türk Patent ve Marka Kurumu. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022.

[21] "Polat İçli Köftesi / Polat Köftesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.

[22] "GASTRONOMİ TURİZMİ VE KIBRIS SOKAK LEZZETLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA". Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi Cilt: 2, Sayı: Ek.1, Bahar: 637-651, 2018 e-ISSN: 2602-3008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

İçli köfte nedir?, İçli köfte anlamı nedir?, İçli köfte ne demektir?