Helenleştirme

Helenleştirme ya da Yunanlaştırma, Antik Yunanistan kültürü ya da Helen uygarlığının ve daha dar bir anlamıyla, dilinin, özellikle Makedonya'nın Büyük İskender'i zamanında, Yunanistan tarafından fethedilmiş yunan olmayan insanları asimile etmesidir. Helenleştirmenin sonucu, Yunan kökeninin ögelerinin yerel ögelerle çeşitli biçimler ve derecelerde karışmış durumuydu. Çağdaş zamanlarda Helenleştirme, çağdaş Yunan kültürü ve Yunanistan'ın budunsal ve kültürel benzeştirmesinin benimsetilmesiyle bağdaştırıldı.^[1]^[2]

Batı Trakya'nın Helenleştirilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Batı Trakya Türkleri veya Rumeli Türkleri (Yunanca: Τούρκοι της Δυτικής Θράκης) ilk olarak Osmanlı döneminde Balkanlara yerleşmiş olup sonra Balkanlarda Osmanlı'ya isyan edip bağımsızlık kazanmış olan Bulgaristan^[3] ve Yunanistan devletleri tarafından;^[4] önce 1.Balkan Savaşı'nda Bulgaristan^[5] (günümüzde hala Rumeli Türklerinin çoğu Bulgaristan'dadır, 588.318 Türk^[6]), sonra 2. Balkan Savaş'ında Yunanistan tarafından bir kısmı ele geçirilerek^[5] Trakya'nın 3'e bölünmesine neden olunmuştur.

Günümüzde Hem Bulgaristan Türkleri hem de Yunanistan Türkleri ağır asimilasyonlara maruz kalmıştır.^[7] Ağır asimilasyon uygulamalarından bazıları; Türk okullarının kapatılması, Türk mezarlarına saldırılar, Türkleri vatandaşlıktan atmaya çalışmak, 2020'de kimliği belirsiz kişi ya da kişilerin İskeçe Müftüsü Ahmet Mete'nin oturduğu apartmanın asansörüne "En iyi Türk, ölü Türktür" yazılması, Gümülcine olayları (400 Türk dükkânı yağmalandı), Türk konsolosluklarına binalarına derneklerine camilerine molotof bombası veya taş atılması vb.^[8]^[9]

Batı Trakya'da kalan Türk azınlığı günümüz Yunanlar tarafından Müslüman Yunan olarak adlandırıldı, aslında Türk olmadıkları fakat Osmanlı'nın onları asimile etmiş olduğu için Türkçe konuştukları ve Müslüman oldukları propagandasını yaymışlardır. Aynı zamanda Türkiye'nin Batı Trakya Türklerine aslında önem vermediği ve Batı Trakya Yunanistan'a göre önemli bir konumda olduğu için Türkiye'nin Batı Trakyalıları kendi tarafına bu yüzden çekmek istediği söylenmiştir^[10]^[11]^[12]

Bu propaganda başarılı olmuş, Batı Trakya'da ki Türk gençliğinin bir kısmı ne kadar dinlerini değiştirmemiş olsalarda kendilerinin Yunan olduğuna inanarak Türkçeyi konuşmamaya başlamıştır. ancak Türkiye-Yunanistan nüfus mübâdelesi'nde hem Yunan tarafından hem de Türk tarafından Müslüman ve Türk olarak adlandırılırlar. Aşağıdaki tabloda Yunanistan'daki Türk nüfusu gösterilmiştir.^[13]

Batı Trakya'daki Türk nüfusu bu kadar fazla olmasına rağmen gençlik Türkçeyi boşverip Yunanca'ya yöneldiği için ve kendilerinin Yunan olduğuna inandıkları için (veya Türkçeyi "köylü dili" olarak görüp, Yunanca'yı "modern ve medeni dil" olarak gördükleri için) Türkçe oranı Türk oranına göre çok daha azdır. Aşağıdaki tabloda Türkçe konuşan oran çizgili olarak (Yarı Yunanca yarı Türkçe veya Türkçenin çoğunluk olup olmadığının bilinmemesi) gösterilmiştir.^[14]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

"Hellenleştirmek" anlamına gelen bir fiilin bilinen ilk kullanımı, Yunanca (ἑλληνίζειν) ve Amphilochian Argives'in dillerine göre Ambraciotlar tarafından Helenleştirildiğini yazan Thucydides (MÖ 5. yüzyıl) zaten dilden daha fazlasına atıfta bulunuluyor.^[15] Genellikle eşanlamlı olarak kullanılan benzer Helenizm kelimesi, 2 Makkabi^[16] (c. 124 BC) (c. 124 M.Ö.) ve Resullerin İşleri Kitabında^[17] (MS 80-90) açıkça çok daha fazlasını ifade etmek için kullanılır. bunun ne anlama geldiği tartışılsa da.^[15]

Tarihî kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Klasik dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Helenistik dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Makedonya Kralı Büyük İskender'in MÖ 334-323 yıllarının askerî fetihleriyle kurulan Helenistik Makedonya İmparatorluğu Haritası.

Helenistik dönemde Büyük İskender'in ölümünün ardından, Balkanlar, Karadeniz, Güneydoğu Akdeniz, Anadolu, Ortadoğu Doğu ve Orta Asya boyunca birçok halk ve önemli miktarda Asuri, Yahudi, Mısırlı, Pers, Ermeni ve birtakım diğer etnik gruplar Helenleşti. Bactria'da (Afganistan'ın kuzeyinde) yaşayan İranlı bir etnik grup olan Baktriyalılar, Greko-Bakteriyel Krallık zamanında Helenleşmişlerdi ve Hint alt kıtasının (modern Pakistan) kuzeybatı bölgelerindeki Hint-Yunan Krallığı döneminde çeşitli kabileler Helenize olmuştu. Değişik derecede Helenleşme yaşayan diğer kabileler arasında Jireček Hattının güneyindeki Trakyalılar, Dardiyanlar, Paeonians ve İliryalılar ve hatta Getae vardı.

Helenistik dönemde Helenleşme, sınırlamaları vardı. Örneğin, Suriye'nin Yunan kültürünün etkilediği alanlar çoğunlukla Yunancanın yaygın şekilde konuşulan Seleukos kentsel merkezlerini içeriyordu. Öte yandan, kırsal kesimlerin çoğu Süryanice konuştuğu ve yerli geleneklerini sürdürdükleri için etkilenmedi.

Orta Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Helenleşme, Orta Çağ Bizans İmparatorluğu ve Konstantin'in Konstantinopolis'in (Helenleşmiş Doğu Roma İmparatorluğu) kuruluşunu da ifade edebilir. Üstelik MS 7. yüzyılda İmparator Herakleios (610-641 arası hükümdar) döneminden sonra Yunan kültürünün ve Yunan dilinin önceliğine atıfta bulunmaktadır.

Osmanlı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Helenleşme, Yunan kültürünün ve Rum Ortodoks Kilisesinin Balkanlar'daki diğer Hristiyan Ortodoks nüfusları arasında daha yüksek statüsü vardı.

Modern kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

1909'da Yunan hükûmeti tarafından atanan bir komisyon, Yunanistan'daki köylerin üçte birinin genellikle Yunanca olmadıkları için adlarının değişmesi gerektiğini bildirdi. Bununla birlikte, kuzey Yunanistan'ın bazı kesimlerinde nüfus, Yunanca konuşmuyor ve eski toponym'lerin çoğu, yaşayanlarının çeşitli etnik ve dil kökenlerini yansıtıyordu.

Çağdaş Yunanistan'da toprak isimlerinin değiştirilmesi süreci, Yunanlaşmanın bir süreci olarak tanımlanmıştır. Modern bir kullanım, modern Yunan devletinde ikamet eden dilsel azınlıkların kültürel uyumlaştırılması ve eğitimi "(Yunanistan Cumhuriyeti), yani modern Yunanistan'da azınlık gruplarının Helenleşme eğilimi" izleyen politikalar ile bağlantılıdır. Hellenisation (ya da Helenleşme) terimi, Yunan Makedonya ilinde Makedon dili kullanımına karşı Yunan muhalefeti bağlamında da kullanılmaktadır.

1870'te Yunan hükûmeti, altı yıl önce Yunanistan'a eklenen İyon Adaları'ndaki tüm İtalyan okullarını kaldırdı. Orta Çağ'dan bu yana Corfu'da ikamet eden Corfiot İtalyanlar topluluğunun azalmasına yol açtı; 1940'lara gelindiğinde yalnızca dört yüz Corfiot İtalyan kaldı.

Girit'in Helenleştirilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hominidler en az 130.000 yıl önce Girit'e yerleşti. Daha sonraki Neolitik ve Tunç Çağı dönemlerinde, Minoslar altında, Girit oldukça gelişmiş, okuryazar bir uygarlığa sahipti. İlk olarak yerli halk tarafından kullanılmış olan Girit daha sonra Yunan kolonizasyonu ve yayılmacılığına maruz kalarak yerli halkın Yunanca konuşması ve Yunan kültürünü benimsemesi istendi. Yunanlar Giritliler üzerindeki Yunan etkisini arttırmak için Yunanlar yerleştirmeye başladı.^[18]^[19]

Sonra Roma'nın Yunanları işgal etmesiyle (MÖ 69) Roma'nın eline geçti, Girit'e "Creticus" unvanı verildi. Gortyn adanın başkenti yapıldı ve Girit, Creta et Cyrenaica olarak adlandırılan Cyrenaica ile birlikte bir Roma eyaleti oldu. Arkeolojik kalıntılar, Roma egemenliği altındaki Girit'in refaha ve İmparatorluğun diğer bölgeleriyle artan bağlantıya tanık olduğunu gösteriyor. MS 2. yüzyılda Girit'teki en az üç şehir (Lyttos, Gortyn, Hierapytna), Girit Helenleştirilmiş olduğu için imparator Hadrian tarafından kurulan bir Yunan şehirleri birliği olan Panhellenion'a katıldı. Diocletian, İmparatorluğu yeniden böldüğünde, Girit, Cyrene ile birlikte Moesia piskoposluğuna ve daha sonra I. Konstantin tarafından Makedonya piskoposluğuna yerleştirildi.^[20]

Bizans döneminde Helen kültürü ve dili yine üstün olduğu^[21] için Giritten Giritlilerin kendilerine ait kültürleri tamamen yokedildi. Bazı kaynaklara göre hala Yunanca konuşan Giritliler Yunan yerine Yunanlar tarafından Helenleştirilmiş yerel halk/yerliler (İngilizce: natives) olarak tanımlanır.^[18]^[22]

Girit adası çeşitli antik Yunan kurumları, Roma İmparatorluğu, Girit Emirliği, Venedik Cumhuriyeti ve Osmanlı İmparatorluğu tarafından yönetilmiştir. Osmanlı döneminde ilk defa Giritlilere haklar tanınmıştır. Osmanlı tarafından hem Giritte Helenleşmiş yerli Giritliler için hem de Giritte kalan Türklere özel Girit hükümeti kurulmuştur.^[23] Osmanlı tarafından tüm Giritli sakinlerine verilen kısa bir bağımsızlık döneminden (1897-1913) sonra, Yunanistan Krallığı tarafından ilhak edildi ve tekrar Türklerle birlikte Helenleştirildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal edildi ve en sonunda Yunanistan'a tekrar bağlandı.^[24]Girit Türklerinin günümüzdeki sayısının 450.000 (tahmini nüfus) olduğu düşünülüyor, Türkiye'de 200.000 (1971) Giritli Türk vardır geri kalanları başta Mısır ve Libya başta olmak üzere yurt dışında yaşarlar. Girit bilinenin aksine Osmanlı tarafından fethedilince, direkt Türkler tarafından asimile etmek için oraya göç edilmemiş, Yunan kolonize döneminde Yunanca'nın zorunlu oluşu gibi Türkçe zorunlu kılınmamıştır. Türkler uzun bir süre içinde iş imkanı ve Girit'in doğa güzelliği gibi nedenlerden dolayı Girit'e yerleşmiştirler.^[25]^[26]

Girit Türklerinin Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile Türkiye'ye gelenleri ağırlıklı olarak Çukurova, Ayvalık, İzmir, Bodrum, Side, Mudanya, Adana ve Mersin'e yerleşmişlerdir. Ayvalık ve Alibey (Cunda) adasında hâlen nüfus çoğunluğunu teşkil eden Giritli Türkler arasında Giritli Türklere uygulanan Helenleştirme politikası yüzünden Yunanca'nın Girit şivesi de günümüze dek kullanılmaktadır.^[27]

İlk Anadolu'ya göç dalgası ve Helenleşme etkisi 19. yüzyıl sonlarında, adanın üzerindeki Osmanlı hâkimiyetinin zayıflaması ve Yunanların ada üzerindeki etkisinin artmasıyla Anadolu'ya göç etmeyi tercih edenler, özellikle de adada 1897'de patlak veren adayı Helenleştirmek için yapılan "Toplu Katliam"lardan (İngiliz gazeteci-yazar Henry Noel Brailsford'a ait; "Wholescale Massacre") Anadolu'ya kaçabilen Türklerdir.^[28] (Türklere yönelik katliamların en büyüğü ve kanlısı 1866 yılının 16 Ağustos’unda Selino Kasabası’nda oldu.)^[28]

İkinci göç dalgası veya Helenleştirme politikası Girit'in Yunanistan tarafından ilhak edilmesi ile adadan ayrılmak durumunda kalanlardır. Üçüncü Helenleştirme politikası veye son göç dalgası ise, kalan Türklerin Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile Yunanistan'ın kalan Türkleri Türkiye'ye gönderilmesi yüzünden olmuştur.^[26]

Günümüzde eskiden (1821 civarı, alttaki etnik tablosunda gösterildiği gibi) Türklerin ve Yunanların (veya Helenleşmiş Girit Yerlileri) yarı yarıya kaldığı Girit adası, politikası yüzünden Helenleşmiş Türkler (Türk kökenli Yunanlar) sayılmazsa tamamen Helenleşmiştir.^[29]

Girit'teki Türk Nüfus Oranı
Yıl!^[30]! 1821	1832	1858	1881	1900	1910	1920	1928
Türk	%47	%43	%22	%26	%11	%8	%7	%0

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Bizans Rumları
Bizans kültürü
Yunanistan Kültürü
Dehellenization
Yunan milliyetçiliği
Yunan Ortodoks Kilisesi
Helenistik Yahudilik
Helenistik felsefe ve Hristiyanlık
Yunanistan'ın Tarihi
Koine Yunanca, [[Yeni Ahit'in] dili]
Philhellenism, özellikle 19. yüzyılın ortalarından
Türkleştirme

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Zacharia, Katerina (2008). Hellenisms: Culture, Identity, and Ethnicity from Antiquity to Modernity. Ashgate Publishing, Limited. ISBN 978-0-7546-6525-0. 17 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.
^ Koliopoulos, John S. (2002). Greece: The Modern Sequel: From 1831 to the Present. Veremis, Thanos M. New York University Press. ISBN 0-8147-4767-1. 22 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.
^ "22 Eylül Bulgaristan'ın Bağımsızlık günü". bnr.bg. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Yunanistan nasıl bağımsız oldu, 200 yıl önce neler yaşandı?". BBC News Türkçe. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ ^a ^b "1. ve 2. Balkan Savaşları nedenleri ve sonuçları nelerdir? 2. Balkan Savaşı'ndan sonra hangi savaş yapıldı?". Sabah. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Bulgaristan'da kaç Türk yaşıyor?". Milliyet. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "'Turks of Greek Dodecanese face strong assimilation'". www.aa.com.tr. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ BTTDD. "http://www.bttdd.org.tr/". www.bttdd.org.tr. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022. |başlık= dış bağlantı (yardım)
^ "Batı Trakya Türklerinin hak arama mücadelesi: 29 Ocak". www.aa.com.tr. 29 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Türkiye'den Yunanistan'ın Batı Trakya'daki okullarda dini vecibeleri kısıtlayan kararına tepki". www.aa.com.tr. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Dışişlerinden 'Batı Trakya Türklerine' destek mesajı". www.aa.com.tr. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Yunanistan Türk kimliğini inkar ediyor". Anadolu Ajansı. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "T.C. Dışişleri Bakanlığı'ndan". T.C. Dışişleri Bakanlığı. 29 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Ethnic Groups of Greece". WorldAtlas (İngilizce). 14 Ağustos 2019. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ ^a ^b Hornblower 2014, s. 359
^ 2 Maccabees 4:13
^ Acts 6:1,Acts 9:29
^ ^a ^b "Greek Colonization". World History Encyclopedia (İngilizce). 24 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "The Greeks Colonize the Mediterranean". PBS LearningMedia (İngilizce). 6 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Crete | History & Geography | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "History of Crete island, Greece | Greeka". Greekacom (İngilizce). 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "History of Crete: a quick guide about the largest island in Greece". Enjoy-Crete (İngilizce). 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Local Autonomy and the Tanzimat | Elektra Kostopoulou" (İngilizce). 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "⭐ Travel Guide for Island Crete ⛵, Greece❗ - History". www.cretanbeaches.com (İngilizce). 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Lozan Mubadilleri » Girit ve Giritli Türkler". 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ ^a ^b "Girit üzerine bazı notlar..." Milliyet. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ "Lozan Mubadilleri » Giritli Türkler". 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ ^a ^b TÜRENÇ, Tufan. "Girit'in hüzünlü öyküsü". Hürriyet. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ Şafak, Yeni (12 Ağustos 2020). "Çalıntı ada Girit: Ada hukuki olarak Türk toprağı". Yeni Şafak. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
^ Macrakis, p. 51

[Zacharia2008-1] Zacharia, Katerina (2008). Hellenisms: Culture, Identity, and Ethnicity from Antiquity to Modernity. Ashgate Publishing, Limited. ISBN 978-0-7546-6525-0. 17 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.

[Koliopoulos-Veremis-2] Koliopoulos, John S. (2002). Greece: The Modern Sequel: From 1831 to the Present. Veremis, Thanos M. New York University Press. ISBN 0-8147-4767-1. 22 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013.

[3] "22 Eylül Bulgaristan'ın Bağımsızlık günü". bnr.bg. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[4] "Yunanistan nasıl bağımsız oldu, 200 yıl önce neler yaşandı?". BBC News Türkçe. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[sabah.com.tr-5] "1. ve 2. Balkan Savaşları nedenleri ve sonuçları nelerdir? 2. Balkan Savaşı'ndan sonra hangi savaş yapıldı?". Sabah. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[6] "Bulgaristan'da kaç Türk yaşıyor?". Milliyet. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[7] "'Turks of Greek Dodecanese face strong assimilation'". www.aa.com.tr. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[8] BTTDD. "http://www.bttdd.org.tr/". www.bttdd.org.tr. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022. |başlık= dış bağlantı (yardım)

[9] "Batı Trakya Türklerinin hak arama mücadelesi: 29 Ocak". www.aa.com.tr. 29 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[10] "Türkiye'den Yunanistan'ın Batı Trakya'daki okullarda dini vecibeleri kısıtlayan kararına tepki". www.aa.com.tr. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[11] "Dışişlerinden 'Batı Trakya Türklerine' destek mesajı". www.aa.com.tr. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[12] "Yunanistan Türk kimliğini inkar ediyor". Anadolu Ajansı. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[13] "T.C. Dışişleri Bakanlığı'ndan". T.C. Dışişleri Bakanlığı. 29 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[14] "Ethnic Groups of Greece". WorldAtlas (İngilizce). 14 Ağustos 2019. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[oup359-15] Hornblower 2014, s. 359

[16] 2 Maccabees 4:13

[17] Acts 6:1,Acts 9:29

[worldhistory.org-18] "Greek Colonization". World History Encyclopedia (İngilizce). 24 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[19] "The Greeks Colonize the Mediterranean". PBS LearningMedia (İngilizce). 6 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[20] "Crete | History & Geography | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[21] "History of Crete island, Greece | Greeka". Greekacom (İngilizce). 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[22] "History of Crete: a quick guide about the largest island in Greece". Enjoy-Crete (İngilizce). 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[23] "Local Autonomy and the Tanzimat | Elektra Kostopoulou" (İngilizce). 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[24] "⭐ Travel Guide for Island Crete ⛵, Greece❗ - History". www.cretanbeaches.com (İngilizce). 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[25] "Lozan Mubadilleri » Girit ve Giritli Türkler". 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[milliyet.com.tr-26] "Girit üzerine bazı notlar..." Milliyet. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[27] "Lozan Mubadilleri » Giritli Türkler". 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[hurriyet.com.tr-28] TÜRENÇ, Tufan. "Girit'in hüzünlü öyküsü". Hürriyet. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[29] Şafak, Yeni (12 Ağustos 2020). "Çalıntı ada Girit: Ada hukuki olarak Türk toprağı". Yeni Şafak. 22 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.

[30] Macrakis, p. 51

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

Helenleştirme nedir?, Helenleştirme anlamı nedir?, Helenleştirme ne demektir?