Hüsnü Zaim

Hüsnü Zaim
Arapça: حسني الزعيم
Hüsnü Zaim; Arapça: حسني الزعيم
9. Suriye Devlet Başkanı
	Görev süresi; 11 Nisan 1949 - 14 Ağustos 1949
Yerine geldiği	Şükri el-Kuvvetli
Yerine gelen	Sami el-Hinnavi (askerî yönetim, vekaleten)
23. Suriye Başbakanı
	Görev süresi; 17 Nisan 1949 - 26 Haziran 1949
Yerine geldiği	Halid el-Azm
Yerine gelen	Muhsin el-Barazi
Kişisel bilgiler
Doğum	11 Mayıs 1897; Halep, Halep Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	14 Ağustos 1949 (52 yaşında); Şam, Suriye
Mesleği	Devlet adamı, asker
Askerî hizmeti
Bağlılığı	Osmanlı İmparatorluğu; Fransız Suriye ve Lübnan Mandası; Suriye;
Branşı	Osmanlı ordusu; Fransız Kara Kuvvetleri; Suriye Kara Kuvvetleri
Hizmet yılları	1917-1949
Rütbesi	Tuğgeneral
Çatışma/savaşları	1948 Arap-İsrail Savaşı

Hüsnü Zaim (Arapça: حسني الزعيم, Ḥusnī az-Za'īm) (11 Mayıs 1897 - 14 Ağustos 1949), Kürt kökenli bir Suriye askeri subayı ve politikacısıydı. Hüsnü Zaim,^[1] Osmanlı Ordusunda bir subaydı. Fransa, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Suriye üzerindeki sömürge mandasını kurduktan sonra, Fransız Ordusunda subay oldu. 1946'da Suriye'nin bağımsızlığından sonra genelkurmay başkanlığına getirildi ve 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda Suriye Ordusunu, İsrail Ordusuna karşı savaşa sokması emredildi. Arap Birliği güçlerinin bu savaşta yenilmesi Suriye'yi ve ülkenin kaotik parlamenter demokrasisine olan güveni sarstı ve Zaim'in 1949'da iktidarı ele geçirmesine izin verdi. Ancak devlet başkanı olarak yönetimi kısa sürecekti: Birkaç ay içinde idam edildi.

1949 darbesi[değiştir | kaynağı değiştir]

30 Mart 1949'da Zaim kansız bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. Darbeyi ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatının (CIA) düzenlediğine dair "son derece tartışmalı" iddialar var.^[2] Şu anda mevcut olan kanıtların çoğu, bir darbe başlatma kararının yalnızca Zaim'e ait olduğunu, ancak Zaim'in operasyonun planlanmasında bir dereceye kadar Amerikan yardımından yararlandığını gösteriyor.^[3]

Demokratik yönetimi deviren darbeden dört gün sonra Suriye hükûmeti tartışmalı Trans-Arap Boru Hattı anlaşmasını onayladı.^[4]

Önceki Suriye Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli kısa bir süre hapsedildi, ardından Mısır'a sürgüne gönderildi. Zaim ayrıca, cumhuriyeti devirmek için komplo kurmakla suçladığı Münir el-Eclani gibi birçok siyasi lideri de hapse attı. Darbe, Amerikan büyükelçiliğinin gizli desteğiyle gerçekleştirildi ve muhtemelen Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi tarafından desteklendi, ancak Zaim'in kendisinin partiye üye olduğu bilinmiyor. Zaim'in ele geçirilmesine yardım eden subaylar arasında, ikisi de daha sonra ülkenin askeri liderleri olacak olan Edib Çiçekli ve Sami el-Hinnavi vardı.

Suriye tarihindeki ilk askeri darbe olan Zaim'in yönetimi ele geçirmesi, ülkenin kırılgan ve kusurlu demokratik yönetimini paramparça ettiği ve giderek şiddetlenen bir dizi askeri isyanı başlattığı için kalıcı etkilere sahip olacaktı. Ağustos ve Aralık 1949'da iki tane daha darbe gerçekleşti.

Rejim[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaim'in kadınlara oy hakkı tanıyarak ve İslami örtünme uygulamasından vazgeçmelerini önererek laik politikaları ve kadınların özgürlüğüne yönelik önerileri, Müslüman dini liderler arasında bir telaş yarattı (Kadınlara oy hakkı ancak Haşim el-Etâsî'nin üçüncü sivil yönetimi sırasında sağlandı. Etâsî, askeri yönetimin sadık bir rakibiydi). Vergileri yükseltmek işadamlarını mağdur etti. Arap milliyetçileri, onun İsrail ile imzaladığı ateşkesin yanı sıra Trans-Arap Boru Hattı'nı inşa etmek için ABD petrol şirketleriyle yaptığı anlaşmalar için öfkeliydi. Ateşkes hattında ve İsrail'in Tabariye Gölü'nün yarısında sınır değişiklikleri karşılığında İsrail'e 300.000 Filistinli mülteciyi Suriye'ye yerleştirmeyi teklif eden bir barış teklifi yaptı.^[5] Mültecilerin yerleştirilmesi, Suriye ekonomisi için yeterli dış yardım şartına bağlandı. Teklif, Tel Aviv tarafından çok yavaş yanıtlandı ve ciddiye alınmadı.^[6]

Halk desteğinden yoksun olan Zaim, meslektaşları Çiçekli ve el-Hinnavi tarafından sadece dört buçuk ay sonra devrildi. El-Hinnavi askeri cunta lideri olarak iktidara geldiğinde, Hüsnü Zaim hızla Şam'daki Mezzeh Hapishanesi'ne götürüldü ve Başbakan Muhsin el-Barazi ile birlikte idam edildi.

Sosyal[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaim, fesin Osmanlı İmparatorluğu döneminden kalma modası geçmiş şapkalar olduğunu iddia ederek, fes giymeyi kaldırmak için çok çalıştı. Kadınların Suriye'de oy kullanma ve kamu görevine aday olma hakkını desteklediği için itibar görüyor. Yasa 1920'den beri Suriye Parlamentosunda tartışılıyordu ve Zaim dışında hiçbir lider onu desteklemeye cesaret edemedi.

Suriye'deki 137 günlük yönetimi boyunca Hüsnü Zaim, hiç kimseyi idam etmedi. Bununla birlikte, kendisine itaat etmeyenleri cezalandırmak için yaratıcı yolları vardı. Ekmeğin kalitesi kabul edilemez seviyelere düştüğünde Zaim, tüm fırıncılara ayaklarından kan gelene kadar çakılların üzerinde yalın ayak yürümelerini emretti.^[7]

Aile[değiştir | kaynağı değiştir]

Hüsnü Zaim'in eşi Nuran, 1949 yılının Nisan-Ağustos ayları arasında Suriye'nin first lady'siydi. Evlilik, 1947'de Hüsnü Zaim devlet başkanı olmadan iki yıl önce gerçekleşti. Zaim, genç eşini memnun etmek için eşinin 11 yaşındaki kız kardeşi Keriman'dan Şam'da onlarla birlikte yaşamasını istedi. Ona da bir kız kardeş gibi davrandı ve onu Lycee Laique'e (şehirdeki en iyi hazırlık liselerinden biri) gönderdi. Bir diğer kardeş Orfan, onları sık sık ziyaret ederdi ve Abdülhamid Serrac adında bir gardiyanla oynama alışkanlığı edindi. (Serrac, Mısır ile 1958-1961 birlik yıllarında istihbarat bürosu başkanı ve içişleri bakanı olarak devlet başkanlığı ofisindeki güvenlik şefiydi)

Zaim'in tutuklanması sırasında ve gardiyanlar onu tutuklamaya geldiğinde Zaim giyindi ve hamile eşiyle vedalaştı. Eşine, "Rahatla, ilk bebeğimizi birlikte almak için yakında döneceğim." dedi. Niveen (kızı): "Annem ve teyzem bana oturdukları kanepenin kurşunlarla delik deşik olduğunu söylediler. Serrac bir saldırının geleceğini önceden biliyordu ve onlara zarar görmemeleri için yukarı çıkmalarını söyledi." dedi. Zaim ve başbakanı Muhsin el-Barazi'nin kurşuna dizilerek infaz edilmesine yol açan darbeden yaklaşık bir hafta önce Nuran'ın kuzenleri, istihbarat bilgilerini doğruladıklarını söyleyerek Sami el-Hinnavi'nin (1948 savaşından arkadaşı) onu öldürmeyi planladığını iletti. Zaim, Hinnavi'yi çağırdı ve doğrudan sordu: "Sami, kayınbiraderim bana beni öldürmek istediğini mi söylüyor?". Hinnavi, "İmkansız. Liderimi ve arkadaşımı nasıl öldürebilirim?" dedi. Devlet başkanı, 14 Ağustos'ta tutuklandıktan sonra, Nuran ve kız kardeşi bütün bir hafta boyunca ev hapsinde tutuldu. Niveen, "Eve yiyecek getirilmedi" dedi. Senegalli bir gardiyan pencereden kendi yemeğini geçirerek onlara yardım etmeye çalıştı.^[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Arabs in the Mirror: Images and Self-Images from Pre-Islamic to Modern Times, University of Texas Press, 2008, s. 152, ISBN 978-0292774452
^ America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. 2013. ss. 94, 101. ISBN 9780465019656.
^ America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. 2013. ss. 100-103, 107-108. ISBN 9780465019656.
^ Lords of the Desert. Simon & Schuster. 2018. s. 102. ISBN 9781471139796.
^ Jeffrey Sosland, Cooperating Rivals: The Riparian Politics of the Jordan River Basin, SUNY Press, 2007 p.32
^ Elmer Berger, Peace for Palestine: First Lost Opportunity,University Press of Florida, 1993 p.264 n.7
^ ^a ^b "Farah Sudki, The story of Nouran and Husni al-Za'im, Forward Magazine, November 2008". 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

ZBW'nin 20. Yüzyıl Basın Arşivleri'nde Hüsnü Zaim ile ilgili gazete kupürleri 24 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Önce gelen: Şükri el-Kuvvetli	Suriye Devlet Başkanı 1949 (4 ay, 3 gün)	Sonra gelen: Sami el-Hinnavi (askerî yönetim, vekaleten)

[1] Arabs in the Mirror: Images and Self-Images from Pre-Islamic to Modern Times, University of Texas Press, 2008, s. 152, ISBN 978-0292774452

[2] America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. 2013. ss. 94, 101. ISBN 9780465019656.

[3] America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. 2013. ss. 100-103, 107-108. ISBN 9780465019656.

[4] Lords of the Desert. Simon & Schuster. 2018. s. 102. ISBN 9781471139796.

[5] Jeffrey Sosland, Cooperating Rivals: The Riparian Politics of the Jordan River Basin, SUNY Press, 2007 p.32

[6] Elmer Berger, Peace for Palestine: First Lost Opportunity,University Press of Florida, 1993 p.264 n.7

[fw-magazine.com-7] "Farah Sudki, The story of Nouran and Husni al-Za'im, Forward Magazine, November 2008". 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Suriye devlet başkanları (liste)
Suriye Federasyonu (1922-1925)	Suriye Federasyonu Suphi Bereket
Suriye Devleti (1925-1930)	Suriye Devleti Suphi Bereket François Pierre-Alype^GDB Ahmed Nami Taceddin el-Hasani^GDB
Birinci Suriye Cumhuriyeti (1930-1950)	Birinci Suriye Cumhuriyeti Taceddin el-Hasani^GDB Léon Solomiac^GDB Mehmed Ali Bey el-Abid Haşim el-Etâsî Behiç el-Hatib Halid el-Azm^GDB Taceddin el-Hasani Cemil el-Ulşi^GDB Ata Bey el-Eyyubi Şükri el-Kuvvetli Hüsnü Zaim Sami el-Hınnavi Haşim el-Etâsî
İkinci Suriye Cumhuriyeti (1950-1958)	İkinci Suriye Cumhuriyeti Haşim el-Etâsî Edib Çiçekli^GDB Fevzi Selu Edib Çiçekli Me'mun el-Küzberi^GDB Haşim el-Etâsî Şükri el-Kuvvetli
Birleşik Arap Cumhuriyeti (1958-1961)	Birleşik Arap Cumhuriyeti Cemal Abdünnâsır
Suriye Arap Cumhuriyeti (1961-günümüz)	Suriye Me'mun el-Küzberi^GDB İzzet en-Nus^GDB Nazım el-Kudsi Lu'ay el-Etâsî Emin el-Hafız Nureddin el-Etâsî Ahmed el-Hatib^GDB Hafız Esad Abdülhalim Haddam^GDB Beşşar Esad
^GDB: Geçici Devlet Başkanı

g t d Suriye başbakanları (liste)
Suriye Krallığı (1920)	Suriye Krallığı Ali Rikabi Haşim el-Etâsî^* Alaeddin ed-Dürubi Cemil el-Ulşi
Fransız Suriye Mandası (1920-1946) İlk başbakan 1932'de	Fransız Suriye Mandası Suphi Bereket Taceddin el-Hasani* Ahmed Nami Taceddin el-Hasani Hakkı Bey el-Azm Taceddin el-Hasani Ata Bey el-Eyyubi Cemil Merdam Bey Lütfi el-Haffar Nasuhi el-Buhari boş, 1939-41 Halid el-Azm Hasan el-Hekim Hüsnü el-Barazi Cemil el-Ulşi Ata Bey el-Eyyubi Sadullah el-Cabiri Faris el-Huri Sadullah el-Cabiri
Suriye Cumhuriyeti (1946-1958)	Suriye Arap Cumhuriyeti Sadullah el-Cabiri Halid el-Azm^* Cemil Merdam Bey Halid el-Azm Hüsnü Zaim Muhsin el-Barazi Haşim el-Etâsî Nazım el-Kudsi Halid el-Azm Nazım el-Kudsi Halid el-Azm Hasan el-Hekim Zeki el-Hatib* Maaruf el-Devalibi Fevzi Selu Edib Çiçekli Sabri el-Aseli Said el-Gazi Faris el-Huri Sabri el-Aseli Said el-Gazi Sabri el-Aseli
Birleşik Arap Cumhuriyeti (1958-1961)	Birleşik Arap Cumhuriyeti Nureddin Kahala Abdülhamid es-Serrac
Suriye Arap Cumhuriyeti (1961-günümüz)	Suriye Arap Cumhuriyeti Me'mun el-Küzberi İzzet en-Nus Maaruf el-Devalibi Beşir el-Azma Halid el-Azm Selahaddin el-Bitar Sami el-Cundi* Selahaddin el-Bitar Emin el-Hafız Selahaddin el-Bitar Emin el-Hafız Yusuf Zuayyin Selahaddin el-Bitar Yusuf Zuayyin Nureddin el-Etâsî Hafız Esad Abdurrahman Huleyfâvî Mahmud el-Eyyubi Abdurrahman Huleyfâvî Muhammed Ali el-Halebi Abdurrauf el-Kasım Mahmud ez-Zubi Muhammed Mustafa Miru Muhammed Naci el-Utri Adil Sefer Riyad Ferid Hicab Ömer İbrahim Ğalavanci* Vail Nadir el-Halki İmad Hamis Hüseyin Arnus
^* Vekaleten

Hüsnü Zaim nedir?, Hüsnü Zaim anlamı nedir?, Hüsnü Zaim ne demektir?