Gyros

Gyros
Gyros
	Yunanistan'da pide içinde et, soğan, domates, marul, patates kızartması ve caciki bulunan gyros
Alternatif isim	Gyro
Ülke(ler)	Yunanistan
Türü	Ana yemek
Tipi	Et sandviç ya da dürüm
Servis türü	Sıcak
Ana malzemeler	Et: domuz, tavuk, dana eti, ya da kuzu ve koyun

Gyros dikey bir döner şişinde pişirilen ve domates, soğan, patates kızartması ve caciki gibi malzemelerle birlikte sarılmış veya pide ekmeğine doldurulmuş olarak servis edilen Yunan kökenli bir yemektir.^[2] Yunanistan'da normalde domuz eti^[3] veya bazen tavukla yapılırken, diğer ülkelerde dana eti ve kuzu eti de kullanılmaktadır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Dikey şişe geçirilmiş et yığınını pişirmek ve pişirirken dilimlemek, 19. yüzyılda Bursa'da^[4] Osmanlı İmparatorluğu'nda geliştirildi ve döner kebap olarak adlandırıldı. Anadolu ve Ortadoğu'dan gelen göçmenler sayesinde^[3], muhtemelen Yunanistan ile Türkiye arasındaki nüfus mübadelesinin de katkısıyla^[5] II. Dünya Savaşı'ndan sonra Atina'da kuzu döner kebabı bulunuyordu.^[4]^[6] Normalde domuz eti ile yapılan ve daha sonra gyros olarak bilinen caciki ile servis edilen farklı bir Yunan varyasyonu geliştirildi.^[7]

1970'e gelindiğinde, gyros dürümler, Chicago ve New York City'nin yanı sıra Atina'da zaten popüler bir fast food idi.^[8]^[9]^[10] O sıralarda, dikey et lokantaları ABD, Chicago'daki Gyros Inc.^[8] tarafından seri üretime başlanmasına rağmen, et yığınları hala el yapımıydı. Amerika Birleşik Devletleri'ne ilk seri üretilen gyrosları tanıttığını iddia eden birkaç kişi var.^[10]

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

Adı Yunanca: γύρος'dan geliyor (Yunanca: gyros, 'daire' veya 'dönmek') ve Türkçe: döner kelimesinin bir karşılığıdır. Türkçe: dönmek, ayrıca "dönüş" anlamına gelir.^[11] Başlangıçta, Yunanistan'da Yunanca: ντονέρ (telaffuzu [doˈner]) olarak adlandırıldı.^[7] Yunanca: ντονέρ kelimesi 1970'lerin ortalarında Yunanistan'ın Türk olmakla eleştirmesine sebebiyet verdi.^[12] Gyro veya gyros kelimesi Amerikan İngilizcesinde en az 1970'e kadar^[8] ve Yunanca: γύρος ile birlikte zaten kullanılıyordu. Yunanca sözcük, sonunda yemeğin Yunan versiyonu için döner kebabın yerini aldı.^[7] 1976 tarihli Taxi Driver filminde kısaca görülebilen New York City'deki Syntagma Meydanı gibi ABD'deki bazı Yunan restoranları, 1970'lerde aynı yemeğe atıfta bulunmak için hem döner hem de gyros sözcüklerini kullanmaya devam etti.^[13]

Atina ve Yunanistan'ın güneydeki diğer bölgelerinde, başka yerlerde souvlaki adı verilen şiş et yemeği kalamaki olarak bilinirken, souvlaki genellikle gyros, kalamaki ve benzeri yemekler için kullanılan bir terimdir.^[14]

Yunancada "gyros" yalın tekil bir isimdir, ancak son 's' genellikle İngilizcede çoğul olarak yorumlanır,^[15] tekil sözcük oluşum "gyro"ya yol açar.^[16] Yunanca okunuşu [ˈʝiɾos], ancak bazı İngilizce konuşanlar /ˈdʒaɪroʊ/ yazım telaffuzunu üretiyorlar.

Hazırlanışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunanistan'da gyros normalde domuz eti ile yapılır, ancak diğer ülkelerde başka etler kullanılır.^[7] Tavuk yaygındır ve kuzu veya sığır eti daha nadir bulunabilir. Tipik Amerikan seri üretim gyroları, kuzu ile karıştırılmış ince kıyılmış sığır eti ile yapılır.^[10]

El yapımı gyrolar için et, yuvarlak, ince, yassı dilimler halinde kesilir, daha sonra şiş üzerine istiflenir ve baharatlanır. Yağ kırpıntıları genellikle serpiştirilir. Baharatlar kimyon, keklik otu, kekik, biberiye ve diğerlerini içerebilir.^{[kaynak belirtilmeli]} Ters çevrilmiş bir koni şeklindeki et parçaları, bir ısı kaynağının veya ızgaranın önünde yavaşça dönen uzun dikey bir döner et şişine yerleştirilir. Pişerken, alt kısımlar üst kısımlardan akan sular ile yağlanır. Etin dışı bittiğinde ince, gevrek talaşlar halinde dikey olarak dilimlenir.^[7]^[17]

Kavurma hızı, ısının yoğunluğunu, ısı ile et arasındaki mesafeyi ve dönüş hızını değiştirerek ayarlanabilir, böylece aşçının değişen tüketim oranlarına uyum sağlamasına izin verilir.

Yunanistan'da, geleneksel olarak, yağlanmış, hafif ızgara bir pide parçasında, dilimlenmiş domates, doğranmış soğan, marul ve kızarmış patates ile sarılmış, üzerine caciki veya bazen kuzey Yunanistan'da ketçap ve/veya hardal ile servis edilir.^[18]^[19]^[20]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Gyro Sandwich History". What's Cooking America. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.
^ "Gyros | Traditional Meat Dish From Greece | TasteAtlas". www.tasteatlas.com. 8 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2022.
^ ^a ^b Simopoulos, Artemis P., (Ed.) (2000). Street foods. Basel: Karger. s. 6. ISBN 9783805569279. OCLC 41711932. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022. Birden fazla |editör1= ve |editör-soyadı= kullanıldı (yardım)
^ ^a ^b Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas, eds., Cambridge World History of Food, Cambridge, 2000. 0-521-40216-6
^ The Oxford Companion to Food. OUP Oxford. 21 Ağustos 2014. ISBN 978-0-19-104072-6. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.
^ "Sports Illustrated". Cilt 3. Time, Incorporated. 1955. s. 116. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Richard Hosking, (Ed.) (2010). Food and Language. Proceedings of the Oxford Symposium of Food and Cookery 2009. Birleşik Krallık: Prospect Books. ss. 203-204. ISBN 978-1-903018-79-8.
^ ^a ^b ^c Spit and Image. New York. New York Media, LLC. 7 Aralık 1970. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018 – Google Books vasıtasıyla.
^ "The Gyro, a Greek Sandwich, Selling Like Hot Dogs". The New York Times. 4 Eylül 1971. s. 23. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
^ ^a ^b ^c David Segal (14 Temmuz 2009). "The Gyro's History Unfolds". The New York Times. 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016.
^ Babiniotis, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας
^ Γιάκωβος Σ.
^ "(unknown title)". New York. 1971. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018. doner kebab, also known as a gyro, the by-now-familiar compressed seasoned lamb cooked on a vertical rotisserie, slices of which are served as a sandwich on Greek pita bread
^ Night+Day Athens. ASDavis Media Group. 2006. ISBN 9780976601302. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.
^ "GYRO | meaning in the Cambridge English Dictionary". dictionary.cambridge.org (İngilizce). 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.
^ "Greek 101". Houston Press. 9 Ocak 2009. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Food Cultures of the World Encyclopedia. ABC-CLIO. 2011. ISBN 9780313376269 – Google Books vasıtasıyla.
^ Street Food around the World: An Encyclopedia of Food and Culture. ABC-CLIO. 9 Eylül 2013. ISBN 9781598849554. 28 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.
^ "A guide to ordering "gyros" in Greece". Itinari. 26 Mayıs 2019. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.
^ "Great Street Food in Thessaloniki: A Round-the-Clock Guide". Greece Is. 4 Temmuz 2017. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikisözlük'te Gyros ile ilgili tanım bulabilirsiniz.

Şablon:Cuisine of Greece

[What's_Cooking-1] "Gyro Sandwich History". What's Cooking America. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022.

[2] "Gyros | Traditional Meat Dish From Greece | TasteAtlas". www.tasteatlas.com. 8 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2022.

[Simopoulos_&_Bhat_2000-3] Simopoulos, Artemis P., (Ed.) (2000). Street foods. Basel: Karger. s. 6. ISBN 9783805569279. OCLC 41711932. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022. Birden fazla |editör1= ve |editör-soyadı= kullanıldı (yardım)

[auto-4] Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas, eds., Cambridge World History of Food, Cambridge, 2000. 0-521-40216-6

[5] The Oxford Companion to Food. OUP Oxford. 21 Ağustos 2014. ISBN 978-0-19-104072-6. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.

[6] "Sports Illustrated". Cilt 3. Time, Incorporated. 1955. s. 116. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.

[kremezi-7] Richard Hosking, (Ed.) (2010). Food and Language. Proceedings of the Oxford Symposium of Food and Cookery 2009. Birleşik Krallık: Prospect Books. ss. 203-204. ISBN 978-1-903018-79-8.

[Glaser_&_Snyder_1970-8] Spit and Image. New York. New York Media, LLC. 7 Aralık 1970. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018 – Google Books vasıtasıyla.

[The_Food_Timeline:_history_notes--sandwiches-9] "The Gyro, a Greek Sandwich, Selling Like Hot Dogs". The New York Times. 4 Eylül 1971. s. 23. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.

[The_New_York_Times-10] David Segal (14 Temmuz 2009). "The Gyro's History Unfolds". The New York Times. 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016.

[11] Babiniotis, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας

[12] Γιάκωβος Σ.

[New_York_1971-13] "(unknown title)". New York. 1971. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018. doner kebab, also known as a gyro, the by-now-familiar compressed seasoned lamb cooked on a vertical rotisserie, slices of which are served as a sandwich on Greek pita bread

[14] Night+Day Athens. ASDavis Media Group. 2006. ISBN 9780976601302. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.

[15] "GYRO | meaning in the Cambridge English Dictionary". dictionary.cambridge.org (İngilizce). 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.

[16] "Greek 101". Houston Press. 9 Ocak 2009. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[Albala_2011-17] Food Cultures of the World Encyclopedia. ABC-CLIO. 2011. ISBN 9780313376269 – Google Books vasıtasıyla.

[Kraig_&_Taylor_Sen_2013-18] Street Food around the World: An Encyclopedia of Food and Culture. ABC-CLIO. 9 Eylül 2013. ISBN 9781598849554. 28 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla.

[19] "A guide to ordering "gyros" in Greece". Itinari. 26 Mayıs 2019. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.

[20] "Great Street Food in Thessaloniki: A Round-the-Clock Guide". Greece Is. 4 Temmuz 2017. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Gyros nedir?, Gyros anlamı nedir?, Gyros ne demektir?