Gary Lawrence Francione
Hayvan hakları kuramcısı, hukuk ve felsefe profesörü Francione, barınaktan evlat edindiği Mollie ve Katie ile birlikte
Doğum	1954, Mayıs
Meslek	Hukuk dalında Profesör, Rutgers Hukuk Okulu-Newark
Tanınma nedeni	Animals, Property and the Law, Rain Without Thunder, Animals as Persons, Animal Rights Debate: Abolition or Regulation, Hayvan Haklarına Giriş

Gary Lawrence Francione (d. Mayıs, 1954) hukuk alanında çalışan Amerikalı akademisyen. Francione, Newark'ta bulunan Rutgers Hukuk Okulu'nda seçkin profesör unvanını taşımaktadır.^[1]

Francione, hayvan hakları üzerine geliştirmiş olduğu Hayvan Haklarına Abolisyonist Yaklaşım kuramı ile tanınmıştır ve bir Amerikan hukuk okulunda hayvan hakları üzerine ilk defa ders veren kişidir.^[2] Çalışmaları genel olarak üç konu üzerine odaklanır. Bunlar, hayvanların mülk statüleri, hayvan refahı ile hayvan hakları arasındaki farklar ve bilişsel kapasiteler yerine yalnızca hissedebilirlik üzerine temellenen bir hayvan hakları kuramıdır.

Francione, çalışmalarında hayvan refahı düzenlemelerinin hem kuramsal hem de uygulama alanlarında geçersiz ve güvenilmez olduklarını öne sürerek, bu düzenlemelerin yalnızca toplumda hayvanları kullanmaya devam etmek konusunda bir iç rahatlamasına sebep olarak hayvanların mülk statüsünün sürdürülmesine hizmet edeceğini savunmaktadır.^[3] İnsan harici hayvanların yalnızca bir hakka ihtiyaç duyduklarını savunur ve bu hak mülk olarak görülmeme hakkıdır.^[4] Buna dayalı olarak hayvan hakları hareketinin temelinde etik veganlığın olması gerektiğini öne sürer.^[5] Francione, şiddetin her türlü biçimini reddetmekte ve hayvan hakları hareketinin geçmişteki barış hareketlerinin mantıksal devamı olduğunu savunmaktadır, hayvan hakları hareketi insanlarla insan harici hayvanlar arasında bulunan mevcut istismara dayalı ilişkinin sona erdirilmesini ve insan harici hayvanlara içkin değere sahip kişiler olarak muamele edilmesini savunur.^[6]

Hayvan Hakları Teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanların Mülk Statüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

1995 tarihli Animals, Property and the Law (Hayvanlar, Mülkiyet ve Hukuk) ismini taşıyan kitabında Francione, hayvanların taşımakta olduğu mülk statüsünden ötürü hayvanlara 'insani' muamelelerde bulunmayı gerektiren ya da gereksiz zararı önlemeyi amaçlayan yasaların hayvan çıkarları açısından dikkate değer bir koruma sağlayamayacağını öne sürmektedir. Hayvanlar, yalnızca mülk olarak görüldüklerinden, onlara muamele biçimimiz daima insanların ekonomik olarak sağlayacakları fayda kadar önemsenecektir. Bu yüzden yasalar da, ancak hayvanların insan amaçları için mülk olarak kullanılabilmelerini mümkün kılacak derecede bir koruma sağlayabilir. Yalnızca bir mülk değeri taşımakta olan hayvanların çıkarları ahlaki anlamda değer görmeyecektir. Bunun sonucunda, hayvanları korumayı amaçlayan yasaların insani olarak adlandırdığı muamele biçimleri insanlar söz konusu olduğunda işkence olarak adlandırabileceğimiz muamele biçimleridir.

Hayvan Hakları ve Hayvan Refahı Karşılaştırması[değiştir | kaynağı değiştir]

Francione, 1996 tarihli kitabı Rain Without Thunder: The Ideology of the Animal Rights Movement (Şimşeksiz Yağmur: Hayvan Hakları Hareketinin İdeolojisi) içerisinde hayvan istismarının ortadan kaldırılmasını savunan hayvan hakları hareketi ile hayvan istismarını düzenlemek ve daha insancıl bir hale getirmeyi amaçlayan hayvan refahı hareketi arasındaki kuramsal ve pratik önemli farkları ortaya koymaktadır. Francione'a göre bu farklar oldukça açıktır, abolisyonist görüş ne kadar 'insani' bir biçimde muamele edersek edelim hayvan kullanımlarımızı gerekçelendiremeyeceğimiz şeklindeyken, düzenlemeci görüş hayvan kullanımının belli kriterlere uyulduğu takdirde gerekçelendirilebilir olduğunu savunmakta ve 'kötü muamele biçimlerine' karşı çıkmaktadır.

Francione, hayvan hakları görüşünü kuramsal olarak destekleyen ancak hayvan refahı düzenlemelerini hayvan haklarının kademeli olarak tanınmasının temel yolu olarak gören görüşü 'yeni refahçılık' olarak isimlendirir. Francione, hayvanların ekonomik meta statüsünü taşıdığı müddetçe yalnızca dışsal bir değere (ekonomik değere) sahip olabilecekleri ve bu statünün kendisini ortadan kaldırmadığımız müddetçe gerçekleştirilecek düzenlemelerin onların içkin değerini tanımaya hizmet edeceği fikrini destekleyecek herhangi bir veri olmadığını öne sürmektedir, aksine bu tarz düzenlemelerin hayvan istismarının daha 'insani' yolları olabileceği algısını yaratarak hayvan kullanımının konu hakkında içi rahatlayacak olan toplum tarafından sürdürülmesine ve hayvansal ürünlerin tüketiminde artışa sebep olacağını savunur.

Francione'un felsefesinin merkezi temalarından biri, abolisyonist bir anlamda gerçekleşebilecek kademeli dönüşümün temel şeklinin veganlık olmasıdır. Francione, uzun zamandır hayvan hakları hareketinin şiddeti reddeden bir hareket olmasını savunur. Abolisyonist ve vegan bir hayvan hakları hareketinin dönüşümü sağlayacağını öne sürer.

Hissedebilirliğin Önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

2000 yılında yayınlanan Hayvan Haklarına Giriş: Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi?^[7] başlıklı kitabında, Francione abolisyonu amaçlayan bir kuramın etik topluluğa dahil olma kriteri olarak hissedebilirliğin ötesinde bir bilişsel kapasiteyi kriter olarak öne sürmemesi gerektiğini savunur. Etik topluluğa üye olmak, başka kişilerin mülkü olmama hukuk-öncesi hakkının tanınmasını getirmektedir. Francione, hayvanların insanların kaynağı olarak kullanımlarına son vermek için reflektif kendilik algısı, dil kullanımı yeteneği, tercihsel otonomi gibi bir takım bilişsel kapasitelerin aranmasına karşı çıkar. Francione, bir mülk ile mülk sahibi arasındaki herhangi bir anlaşmazlıkta mülkün herhangi bir çıkarının önemsenmesinin hukuki olarak mümkün olmadığını göstererek, eşit gözetim ilkesinin gerçek anlamda işleyebilmesi için hayvanların mülk statülerinin kaldırılmasını savunur.

Bu tartışmanın bir parçası olarak, Francione, insan harici hayvanlarla olan ilişkimizi bir ahlaki şizofreni olarak adlandırır. Bir taraftan, pek çoğumuz hayvanları önemsediğimizi öne süreriz. Francione, pek çoğumuzun bazı hayvanları dostu olarak gördüğünü, hatta kimilerimizin onları ailemizin bir üyesi olarak kabul ettiğini, onların kişi olduklarından -yani içkin ahlaki değer taşıdıklarından- bir an bile şüphe etmiyor olduğumuzu hatırlatır. Öbür yandan ise, hayvanlar mülk olduklarından, onlara atfettiğimiz değer ya da onlar üzerinden kazandığımız ekonomik kâr ya da diğer faydalar haricinde hiçbir değer taşımayan varlıklar olarak görülmeyi sürdürürler. Francione, eğer hayvanlar ahlaki olarak önem taşıyorsa ve birer eşya değillerse, onları mülk olarak göremeyeceğimizi savunur.

Hayvan Hakları Hareketi[değiştir | kaynağı değiştir]

Francione PETA gibi hayvan refahı kuruluşlarının savundukları fikirlere karşı çıkmaktadır.^[8] Bu tarz kuruluşların istismarda düzenlemeleri, hayvan refahını ve mutlu et ürünlerini savunduklarını öne sürer. Francione'a göre, odaklanılması gereken hayvanların acılarını azaltmak değildir, zira bu yaklaşım tüketicilerin daha insani olduğunu düşündükleri hayvansal ürünleri daha rahat bir şekilde tüketmelerine sebebiyet verir ve hayvanların mülk statülerinin devamını sağlar.

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Advocate for Animals! An Abolitionist Vegan Handbook, Exempla Press, 2017. ISBN 978-0-9967192-7-8
• (Anna E. Charlton ile birlikte) Animal Rights: The abolitionist Approach. Exempla Press, 2015. ISBN 978-0-9967192-3-0
• (Anna E. Charlton ile birlikte) "Eat Like You Care: An Examination of the Morality of Eating Animals". Exempla Press, 2013. ISBN 978-1-492-38651-3. (Türkçe çevirisi: İnsan Neden Vegan Olur?: Hayvan Kullanımı Tartışmasına Bir Giriş, Metropolis Yayıncılık, 2016)
• The Animal Rights Debate: Abolition or Regulation. Columbia University Press, 2010. ISBN 978-0-231-14955-6
• Animals As Persons: Essays on the Abolition of Animal Exploitation. Columbia University Press, 2008. ISBN 978-0-231-13950-2
• Introduction to Animal Rights: Your Child or the Dog?. Philadelphia: Temple University Press, 2000. ISBN 1-56639-692-1 (Türkçe çevirisi: Hayvan Haklarına Giriş: Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi?, İletişim Yayınları, 2008)
• Rain without Thunder: The Ideology of the Animal Rights Movement. Philadelphia: Temple University Press, 1996. ISBN 1-56639-461-9
• Animals, Property and the Law. Philadelphia: Temple University Press, 1995, ISBN 1-56639-284-5
• (Anna E. Charlton ile birlikte) Vivisection and Dissection in the Classroom: A Guide to Conscientious Objection. Jenkintown, Pa. : American Anti-Vivisection Society, 1992.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hayvan Haklarına Giriş, İletişim Yayınları, 2008
• Animal Rights: Abolitionist Approach Web Sitesi9 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gary L. Francione'un Türkçe Makaleleri15 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hayvan Hakları: Abolisyonist Yaklaşım Broşürü13 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Francione ile yapılan bir röportaj (Türkçe Altyazılı)

Vikisöz'de Gary L. Francione ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]