Evo Morales
Bolivya Devlet Başkanı
Görev süresi 22 Ocak 2006 - 10 Kasım 2019
Başkan Yardımcısı	Álvaro García Linera
Yerine geldiği	Eduardo Rodríguez
Yerine gelen	Jeanine Áñez
Kişisel bilgiler
Doğum	Juan Evo Morales Ayma 26 Ekim 1959 (64 yaşında) Isallavi, Oruro, Bolivya
Partisi	Sosyalizm Hareketi
Çocuk(lar)	2
Yaşadığı yer	La Paz, Bolivya
Dini	Roma Katoliği
İmzası

Juan Evo Morales Ayma (d. 26 Ekim 1959, Isallavi, Oruro), eski Bolivya devlet başkanı, Movimiento al Socialismo (Sosyalizme Doğru Hareket) lideridir. Aymara asıllı Morales, 2006-2019 yılları arasında Bolivya Devlet Başkanlığı görevini yürütmüştür. Morales ve hükûmeti, fakirlik oranlarını düşürmeyi ve Amerika Birleşik Devletleri ve çok uluslu şirketlerin ülkedeki etkisini azaltmayı hedefleyen solcu politikaları ile karakterize edilir.

Morales, Bolivya'da yoksulluğu önemli ölçüde azalttığı ve okuryazarlık oranında artışa neden olduğundan ötürü pek çok uluslararası alanda ödül almıştır. Destekçileri Morales'in anti-emperyalizm, çevrecilik ve yerli halkların desteklenmesi konularında önde gelen bir kişi olduğunu savunurlar. Buna rağmen bazı solcu, yerli hakları savunucusu ve çevreci gruplar tarafından eleştirilmiş, kendisine karşı olanlar tarafından ise aşırı radikal ve otoriter olduğu ve Koka ağacı yetiştirmeye izin vererek yasadışı kokain üretimine katkı sağladığı iddia edilmiştir.

Morales'in destekçileri, onu yerli hakları, anti-emperyalizm ve çevreciliğin savunucusu olarak övdü ve ekonomik büyümeyi ve yoksulluğun azaltılmasını denetlemekle övgü aldı. Eleştirmenler, politikalarının çevreci ve yerli hakları söylemini yansıtmakta başarısız olduğunu savundu. koka savunmasının yasadışı kokain üretimine katkıda bulunduğunu ve ülke içi protesto çağrılarının fitne ve terörizmi temsil ettiğini söyledi.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Evo Morales, Oruro departmanına bağlı Isallavi köyünde dünyaya geldi. Evo'nun kökenleri Güney Amerika Kızılderilileri olan yerli Aymara halkına dayanmaktadır.^[1] İlköğretimi bitirdikten sonra bir tarım okuluna gitti, ancak son senesini tamamlamadı.^[2] Daha sonra eğitimini devam ettirmesi için ailesi tarafından Orura'ya yollandı, ancak mezuniyet belgesini alamadı.^[2]

1980'li yıllarda Cochabamba vilayetine bağlı Chapare bölgesine göç etti. Burada koka yetiştiriciliğinin yanı sıra, bu alanda etkin olan sendikalarda siyasi çalışmalara başladı. ABD'nin yürüttüğü, o zamanın Bolivya hükûmetinin de desteklediği Uyuşturucuyla Savaş programı kapsamında kokain üretiminde kullanılan Koka ağacı yetiştiriciliğini ülkede bitirmek isteyen politikalara karşı yapılan protestolarda öne çıktı.^[3] 1988 yılında Cochabamba Tropikal Bölgesi Federasyonu Genel Sekreteri oldu.

Siyasi hayat[değiştir | kaynağı değiştir]

1997 yılında milletvekili seçildi. Koka yetiştiricilerinin protestosunda bazı askerlerin hayatını kaybetmesinden sorumlu olmakla suçlandı ve 24 Ocak 2002 tarihinde parlamentodan kovuldu.

30 Haziran 2002 tarihinde yapılan devlet başkanlığı seçimine katıldı ve yüzde 1,6 oy oranı farkıyla seçimi kaybetti. Ancak seçimi kazanan Gonzalo Sánchez de Lozada karşıtı gösterilerde öncü oldu ve Lozada'nın 17 Ekim 2003 tarihinde görevi bırakmasında etkili oldu.

Devlet başkanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Lozada'nın yerine geçen Carlos Mesa'yı 18 Aralık 2005 tarihinde gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçiminde yüzde 25,15 oy oranı farkıyla yendi ve yüzde 53,74 oranla başkan seçildi. Bu şekilde Bolivya tarihinin ilk Kızılderili kökenli başkanı olan Morales, aynı zamanda 1966 yılından beri en yüksek oy oranına ulaşan aday ve 1982 yılında sona eren askeri hükûmetten sonra, ülkenin en belirgin seçim zaferini elde eden lider oldu.

Morales, 2009 yılındaki seçimleri yüzde 64, 2014 yılındaki seçimleri de yüzde 60 oy oranıyla kazanarak ikinci ve üçüncü kez başkan seçildi.

2019 seçimleri ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Evo Morales, 20 Ekim 2019 tarihinde yapılan seçimlerde %46,83 oy oranı ile en çok oy alan aday oldu. Bu sonuç, en yakın rakibi olan ve oyların %36.7'sini almış Mesa'dan yaklaşık %10 daha fazla olduğu için ikinci bir seçime gidilmeyeceği açıklandı ve 24 Ekim günü Morales kendini kazanan ilan etti.^[4]

Sonuçların %83'ünün açıklanmasından sonra 24 saat boyunca açıklamanın durdurulması ve açıklama durdurulmadan önce rakibi ile benzer oy oranlarına sahip Morales'in daha sonra rakibinin yaklaşık %10 önüne geçmesi, seçimin meşruluğu konusunda tartışmalara yol açtı.^[5] Bu durum pek çok protestonun ülke geneline yayılması ile sonuçlandı. Muhalefet partileri ve protestocular seçimlerin yenilenmesi gerektiğini belirterek ikinci bir seçim çağrısında bulundular. Seçimin yenilenmesi önerisi, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Brezilya, Arjantin ve Kolombiya tarafından deteklenirken,^[6] Meksika, Venezuela, Küba, Filistin ve Nikaragua gibi bazı ülkelerce karşı çıkıldı.^{[7][8][9][10][11][12][13]}

Birleşmiş Milletler, oy sayımının Kuzey ve Güney Amerika'da yer alan her bağımsız ülkenin üyesi olduğu Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) tarafından denetlenmesini ve seçimin meşru olup olmadığının belirlenmesini önerdi.^[14] Morales, herhangi bir usulsüzlük ile karşılaşıldığı takdirde yeni seçimlerin yapılacağını söyledi ve yabancı heyetlerin oy sayımını incelemesine izin verdi.^[15] 9 Kasım 2019 günü OAS, Bolivya seçim sonuçlarının "belirgin bir şekilde manipüle edildiğini" açıkladı..^[16][17] Organizasyon, verilerle oynandığını, sahte imza ve belge kullanımlarına rastlandığını, bilgisayar sistemlerinin manipüle edildiğini ve Morales'in istatistiksel olarak rakibinin %10 önüne geçmesinin çok zor olduğunu belirtti. Center for Economic and Policy Research ise istatistiksel olarak %10 oranının mümkün olduğunu savundu.

10 Kasım günü Morales yeni seçimlerin gerçekleştirileceğini açıkladı.^[18] Birkaç saat sonra ise^[19] Morales ve eş başkanı Álvaro García Linera, polisin, ordunun ve politik müttefiklerinin desteğini kaybetmeleri sonucunda istifa ettiklerini duyurdu.^[20] 12 Kasım 2019'da Meksika'ya giden^[21] Morales, ay sonunda Interpol'ün kendisi hakkında arama kararı çıkarması^[22] üzerine 7 Aralık 2019'da Küba'ya gitti.^[23]

Sığınma[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık 2019'da Morales Meksika'dan Arjantin'e taşındı ve kendisine siyasi sığınma hakkı verildi.^[24] Aynı ayın ilerleyen saatlerinde, Bolivyalı savcılar tarafından Morales için isyan ve terörizm iddiasıyla tutuklama emri çıkarıldı. Geçici hükûmet, Morales'in görevden ayrılmadan önce ve sonra ülkede şiddetli çatışmaları teşvik ettiğini iddia etti.^[25][26] Şubat 2020'de Morales, 2020 Bolivya genel seçimlerinde Çokuluslu Yasama Meclisi'ne aday olacağını duyurdu.^[27] Ancak 20 Şubat'ta ulusal seçim mahkemesi, Morales'in Senato'ya aday olamayacağına karar verdi.^[28] Eylül 2020'de İnsan Hakları İzleme Örgütü, Morales'in terör eylemleri gerçekleştirdiğine dair hiçbir kanıt bulamadığını bildirdi ve kendisine yöneltilen suçlamaları siyasi saik olarak nitelendirdi.^[29] Ekim 2020'de La Paz'daki bir mahkeme Morales'in haklarının ihlal edildiğini ve adli prosedürlerin ihlal edildiğini tespit ettiğinde suçlamalar düştü ve tutuklama emri reddedildi.^[30]

Bolivya'ya dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Morales 9 Kasım 2020'de Bolivya'ya geri döndü ve Arjantin-Bolivya sınırındaki La Quiaca sınır kasabasından sınır kasabası Villazón'a Arjantin-Bolivya sınırındaki Horacio Guzmán Uluslararası Köprüsü'nden Arjantin devlet başkanı Alberto Fernández eşlik ederek La Quiaca Nehri'ni geçerek Bolivya'ya döndü. 11 ay sürgünden sonra ve yeni Bolivya Devlet Başkanı Luis Arce'nin göreve başlamasından bir gün sonra ülkesine dönmüştür.^[31]

Faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İç politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Morales, 1 Mayıs 2006 tarihinde, ülkedeki yabancı şirketlerin kontrolü altındaki, doğalgaz ve petrol alanlarını devletleştirdiğini açıkladı ve sırada orman, maden ve diğer doğal kaynakların devletleştirilmesinin olduğunu belirtti. Bu kamulaştırma politikasıyla 13 yılda ülke ekonomisine 37 milyar ABD Dolarından fazla katkı sağlayan Morales, böylelikle neoliberalizm karşıtı bir ekonomi programı başlattı ve 1951-2005 yılları arasında yüzde 2,8 olan büyüme oranını 2006'dan itibaren yaklaşık yüzde 5 seviyesine taşıdı.^[32] Sonuç olarak Bolivya'da gayri safi yurt içi hasıla 9,5 milyar ABD Dolarından 40,8 milyar ABD Doları seviyesine çıktı.^[32]

Kamu yatırımlarının artmasıyla birlikte 13 yılda 3 milyon kişi yoksulluktan kurtuldu ve fakirlik oranı yüzde 65'ten yüzde 30'a düştü.^[33] Halka temel sağlık ve eğitim hizmetleri sunuldu, eğitim seferberliği başlatıldı ve ülke kısa sürede UNESCO tarafından "Okuma-Yazma Bilmezlikten Azade Topraklar" ilan edildi.

Morales aynı zamanda ülkede yenilenebilir enerji alanında da çalışmalar yaptı ve 2016 yılında Bolivya GSYH’sine oranla yenilenebilir enerjiye en çok yatırım yapan ülke unvanını aldı.

Dış politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkanlığı döneminde uluslararası politikada anti-Amerikan bir çizgi izleyen Morales; kendinden önceki hükûmetin ABD ile imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşması'nı iptal etti ve bunun yerine Hugo Chavez'in fikir babası olduğu "ALBA"ya (Latin Amerika için Bolivarcı Alternatif) katıldı. Bolivya bu tarihten sonra ALBA'nın yanı sıra UNASUR ve CELAC gibi örgütler aracılığıyla Latin Amerika ve Karayipler’in bütünleşmesini destekledi.^[32]

Başkanlık görevini devralmasının ilk ayında Küba'nın başkenti Havana'yı ziyaret etti, ABD karşıtlığıyla tanınan Küba Devlet Başkanı Fidel Castro ve Venezuela Devlet Başkanı Hugo Chavez ile uzun toplantılar yapmaktan çekinmedi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 21. yüzyıl sosyalizmi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Evo Morales yoksulluğu Latin Amerika’dan silme çağrısı yaptı - Prensa Latina Türkçe 22 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir siyasetçi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.