Donald Crisp
Shining Victory (1941) fragmanından
Doğum	George William Crisp 27 Temmuz 1882(1882-07-27) Londra, İngiltere
Ölüm	25 Mayıs 1974 (91 yaşında) Los Angeles, Kaliforniya, ABD
Meslek	Oyuncu yapımcı yönetmen senarist
Etkin yıllar	1908–1963

Donald William Crisp (27 Temmuz 1882 - 25 Mayıs 1974) bir İngiliz sinema oyuncusu ve yapımcı, yönetmen ve senaristtir. Kariyeri sessiz film döneminden 1960'lara kadar sürdü. How Green Was My Valley filmindeki performansıyla 1942'de En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü kazanmıştır.^[1]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Donald Crisp, 27 Temmuz 1882'de Londra'nın Bow semtinde George William Crisp ismiyle dünyaya geldi.^[2] Elizabeth (doğum soyadı Christy) ve bir işçi olan James Crisp'ten doğan dört erkek ve altı kız on çocuğun en küçüğüdür. Yerel okulda eğitim gördü ve 1901'de ailesiyle birlikte yaşarken bir atlı aracın şoförü olarak çalışıyordu.^[3]

Crisp, gençlik yılları hakkında ölümünden on yıllar sonra sahte olduğu kanıtlanan bir dizi iddiada bulundu. 1880'de İskoçya, Perthshire'daki Aberfeldy'de doğduğunu, hatta Hollywood'daki hayatı boyunca İskoç aksanı koruyacak kadar ileri gittiğini iddia etti.^[4] Aslında, İskoçya ile hiçbir bağlantısı yoktu, ancak 1996'da, Crisp'in sözde memleketi Aberfeldy'de İskoç komedyen Jimmy Logan tarafından onu anmak için bir plaka açıldı.^[5] Aynı şekilde, babasının bir sığır çiftçisi, bir taşra doktoru veya Kral VII. Edward için bir kraliyet doktoru olduğunu iddia etti. Ayrıca Eton ve Oxford'da eğitim gördüğünü^[6][7] ve Boer Savaşı'nda 10. Hussars'ta asker olarak görev yaptığını iddia etti.^[3][8]

Kariyer ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Temmuz 1906'da SS Carmania ile Amerika Birleşik Devletleri'ne seyahat ederken, Crisp'in gemideki bir konser sırasında şarkı söylemedeki yeteneği, opera organizatörü John C. Fisher'ın dikkatini çekti ve kendisine hemen şirketinde bir iş teklif etti. Crisp ilk yılını New York'ta Grand Opera'da ve ertesi yıl sahne yönetmeni olarak geçirdi. Crisp ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri ve Küba'da şirket ile turneye çıktığında tiyatroya ilgi duymaya başladı.^[9] 1910'a gelindiğinde, artık Donald adını kullanan Crisp (George'u ikinci isim olarak korudu) ünlü şovmen, besteci, oyun yazarı ve yönetmen George M. Cohan için sahne yöneticisi olarak çalışıyordu. Bu sırada film yönetmeni D.W. Griffith ile tanıştı ve arkadaş oldu. Griffith 1912'de Hollywood'da yeni iş imkanları için gittiğinde, Crisp ona eşlik etti.

Crisp, 1908'den 1930'a kadar düzinelerce filmi yönetmenin yanı sıra, çoğu küçük rollerde de olsa, neredeyse 100 sessiz filmde rol aldı. Dikkate değer bir istisna, Griffith'in 1915'te dönüm noktası filmi Bir Ulusun Doğuşu'nda General Ulysses S. Grant rolünü üstlenmesiydi. Diğeri, Griffith'in 1919 yapımı Broken Blossoms filmindeki, filmin kahraman Lucy Burrows'un acımasız ve istismarcı babası "Battling Burrows" rolüydü.^[10]

Yönetmenlik kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Crisp, birkaç yıl Griffith'in asistanı olarak çalıştı ve bu süre zarfında, filmlerini düzenlemede çapraz kesme gibi bir dizi erken tekniklerin ustası olan Griffith'ten çok şey öğrendi. Bu deneyim, Crisp'te de kendi başına bir yönetmen olma tutkusunu besledi. İlk yönetmenlik deneyimi 1914 filmi Little Country Mouse ile oldu. Birçok yönetmen (ve oyuncu) bir akım olarak kendilerini bu bir yılda bir düzine ya da daha fazla film çekerken bulacaktı. Sonraki on beş yıl boyunca Crisp, Buster Keaton ile The Navigator (1924) ve Douglas Fairbanks ile Don Q, Son of Zorro (1925) ile birlikte 70 civarında film çekti.^[11]

Daha sonra bir röportajta kendisine neden yönetmenliği bırakıp tam zamanlı olarak oyunculuğa geri döndüğü sorulduğunda, Crisp, yönetmenliğin son derece yorucu hale geldiğini, çünkü zorlanmasa da sık sık filmlerinde stüdyo şeflerinin akrabalarını işe alarak iyilik yapmaya çağırıldığını söyledi.^[12] Son yönetmenlik çalışması ise The Runaway Bride (1930) filmidir.^[10]

Askeri kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Griffith ve diğer yapımcılar için çalışmasının yanı sıra birçok oyunculuk rolü arasında Crisp, Birinci Dünya Savaşı sırasında (1914-1918) ordu istihbaratında görev yaptığı İngiltere'ye geri dönmeyi başardı. İkinci Dünya Savaşı sırasında (1939–1945), Crisp, oyunculuk kariyerinin zirvede olduğu bir zamanda görev çağrısına cevap verdi. Bu kez, albay rütbesine yükseldiği Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Rezervinde görev yaptı.^[7][13]

Oyunculuğa dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Crisp, 1930'dan sonra yönetmenliği bıraktı ve kendini tamamen oyunculuğa adadı. Çok aranan bir karakter oyuncusu oldu. 1930'lar ve 1940'lar boyunca, Katharine Hepburn ile The Little Minister (1934) ve A Woman Rebels (1936), Charles Laughton ve Clark Gable ile Mutiny on the Bounty (1935), Bette Davis ve Henry Fonda ile That Certain Woman (1937) ve Jezebel (1938), Laurence Olivier ile Wuthering Heights (1939), Errol Flynn ile The Private Lives of Elizabeth and Essex (1939) ve The Sea Hawk (1940) ile Gregory Peck ile The Valley of Decision (1945) gibi dönemin en büyük yıldızlarından bazılarının yanında çok çeşitli rollerde yer aldı.^[10]

Çok yönlü bir yardımcı oyuncu olan Crisp, iyi veya kötü rollerde eşit derecede başarılı rollerde yer aldı. Aynı dönemde National Velvet ve Lassie Come Home gibi klasik filmlerde sevgi dolu baba figürleri ya da büyüleyici eski karakterleri canlandırırken, Lewis Allen'ın The Uninvited (1944) filminde işkence gören küstah büyükbaba Commander Beach rolünde başarılı bir performans sergiledi. Ancak şüphesiz Crisp'in en unutulmaz rolü, John Ford'un yönettiği How Green Was My Valleyde (1941) sessiz ama sevgi dolu baba rolüydü. Film, 1942'de Crisp'in En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü dalında Oscar kazanmasıyla, En İyi Film de dahil olmak üzere beş ödül kazanarak on Oscar Ödülü adaylığı aldı.^[10]

Hollywood'un güçlü karakteri[değiştir | kaynağı değiştir]

Crisp, film endüstrisi ve dışarıdaki ticari çıkarlar arasında aktif ve önemli bir bağlantıydı. Bir prodüksiyon ve stüdyo yöneticisi olmak da dahil olmak üzere iş, ordu ve eğlence alanlarındaki kapsamlı deneyimi, bu göreve oldukça katkıda bulundu. Uzun yıllar boyunca film endüstrisi için önde gelen işletme sermayesi kaynaklarından biri olan Bank of America için, çok değerli bir danışman oldu. Crisp, uzun yıllar boyunca bankanın danışma kurulunda görev yaptı ve başkan olarak bir görev yaptı. Bu rolde, yönetim kurulu ile iletişimi sağladı ve 1930'lar ve 1940'larda banka tarafından finanse edilen filmlerin çoğu, en önemli onaylarını Crisp'ten aldı.^[12]

Sonraki yıllar ve geleceğe miras[değiştir | kaynağı değiştir]

Crisp kariyerinin sonunda film endüstrisinin en zengin üyelerinden biri oldu. "Bir bankacı olmanın getirdiği ayıklık", önemli bağlantıları ve düşünce netliği, özellikle emlak piyasasında iyi yatırımlar yapmasına izin verdi. 1950'lerde ve 1960'ların başlarında filmlerde rol almaya devam etti. Bir oyuncu olarak yarım yüzyıldan fazla bir süre boyunca, kısa film ve uzun metrajlı 400'den fazla yapımda yer aldı. 500'den fazla filmi olan John Carradine, 2018'de yayınlanan bir Gilbert Gottfried podcastinde ondan daha fazla filmde yalnızca Donald Crisp'in yer aldığını açıkladı. Crisp'in son rolü, 1963 yapımı Spencer's Mountain filminde Henry Fonda ve Maureen O'Hara ile birlikte Büyükbaba Spencer oldu. Earl Hamner, Jr.'ın romanından uyarlanan bu film, 1970'lerin televizyon dizisi The Waltons'un temelini oluşturdu.^[10]

Crisp, oyunculuğu tamamen seksenli yaşlarda bıraktı, ancak finansal olarak gerekli olmasa da çalışmaya devam ediyordu. Üç kez evlendi. 1912'de aktris Helen Pease ile evlendi ve ertesi yıl onun ölümüne kadar birlikte kaldılar. 1917'de 1920'de boşandığı ve Marie Crisp olarak sessiz filmlerde rol alan Marie Stark ile evlendi. 1932'de, 1944'te boşandığı film senaristi Jane Murfin ile evlendi. 1974'te, 92. doğum gününden birkaç ay kısa bir süre önce, bir dizi felçten kaynaklanan komplikasyonlar nedeniyle öldü. Döneminin önde gelen karakter oyuncularından biri olmasının yanı sıra, arkasında elli yıldan fazla bir süredir tanıtımını yapmak için çalıştığı film endüstrisine kapsamlı bir katkı listesi bıraktı. Glendale, Kaliforniya'deki Forest Lawn Memorial Park Mezarlığı'na gömüldü.^[14][15]

1944'te Thomas Dewey için kampanya yürüten sadık bir Cumhuriyetçi Parti destekçisidir.^[16]

8 Şubat 1960'ta Crisp, 1628 Vine Street'te sinema sektörüne yaptığı katkılardan dolayı Hollywood Walk of Fame'de bir yıldız aldı.^[17][18]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Donald Crisp ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• IMDb'de [[imdbname:{{{id}}} | Donald Crisp]]
• IBDB'de Donald Crisp.
• Find a Grave'de Donald Crisp