Deniz inekleri Yaşadığı dönem aralığı: 47,8-0 myö Orta Eosen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Karayip manatisi (Trichechus manatus)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Klad: Tethytheria Takım: Sirenia Illiger, 1811[1]
Familyalar
Dugonggiller (Dugongidae) Manatigiller (Trichechidae) † Prorastomidae † Protosirenidae
Dağılımı

Deniz inekleri (Latince: Sirenia), sadece suda yaşayabilen ve günümüzde 4 türü kalmış olan, otobur bir memeli takımı. Bu takım Afrotheria üst takımına aittir; bugün yaşayan hayvanların arasında en yakın akrabaları fillerdir.

Balinalar ve Yüzgeçayaklılardan sonra Deniz inekleri üçüncü büyük deniz memelisi grubudur. Yüzgeçayaklılarda olduğu gibi karada hareket etmeye uygun bir yapıya sahip değillerdir ve balinalar gibi fazla açıklarda yüzmez, daima kara yakınlarında veya nehir gibi tatlı sularda kalırlar.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz inekleri iri yapılı, silindirik (torpido şeklinde) bir vücuda sahiptir. Bugün yaşayan türlerin vücut ölçüleri 2,50 m büyüklüğe ve 250 – 1500 kg ağırlığa ulaşır. Hatta 18. yüzyılda keşfedilmesinden 27 yıl sonra insanlar tarafından soyu tüketilen Steller denizineği (Hydrodamalis gigas) 7,5 m büyüklüğe ulaşıyordu.

Ön ayakları birer yüzgeç şeklini almış, arka ayakları ise birleşip daha büyük, yassı bir yüzgeç olmuştur. Bu arka yüzgecin şekli Manatigiller ile Dugonggilleri birbirlerinden farklı kılan en mühim özelliktir. Dugongların kuyruğu hilal şeklinde iken Manatilerin kuyruğu yuvarlak veya kürek şeklindedir.

Yayılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün yaşayan deniz ineği türlerinin yaşam alanları birbirinden kopuktur. Hiçbir yerde iki farklı tür bir arada bulunmaz. Gugonggiller familyasının tek temsilcisi Dugong (Dugong dugon) sadece Hint Okyanusunda, Doğu Afrika'da, Kızıldenizde, Güneydoğu Asya kıyıları ve Avustralya'nın kuzey kıyılarında yaşar. Manatigiller türlerinden Karayip manatisi (Trichechus manatus) Meksika körfezi, özellikle Florida kıyıları ve ABD'nin diğer güneydoğu ve kuzeydoğu kıyılarında, Amazon manatisi (Trichechus inunguis) Güney Amerika'nın Amazonas bölgesinde ve Afrika manatisi (Trichechus senegalensis) Nijer ırmak sisteminde ve Batı Afrika'nın Senegal ile Angola'nın kuzeyi arasında kalan bazı ırmaklarda yaşarlar. Ama günümüzde nesilleri tükenme tehlikesindedir.

Bugün yaşayan türlere daima tropik iklimde rastlanırken soyu tükenmiş olan Steller denizineği Kuzey kutbuna yakın Bering denizinde yaşamaktaydı.

Yaşam şekli[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz ineklerinin yaşam şekilleri ve davranışları hakkında yeterince bilgi yoktur çünkü nesilleri tükenmiştir. Normalde yalnız veya küçük bir aile içinde yaşarlar. Nadir olarak yüzlerce Deniz ineğinin toplandığı da görülür. Yaklaşık iki yıl süren Anne-çocuk ilişkisi dışında hiçbir sosyal bağ yoktur. Deniz inekleri gece veya gündüz aktif olabilirler. Aralarında anlaşmaları ses yoluyla gerçekleşir.

Deniz inekleri daima yavaş yüzerek ve kendilerini akıntıya bırakarak hareket eder, her bir ila beş dakika arası hava almak için su yüzüne çıkarlar. 20 dakikaya kadar kesintisiz dalabilirler.

İnsanların dışında Deniz ineklerinin pek fazla düşmanları yoktur. Denizde Köpekbalıkları ve Orka; ırmaklarda ise timsah ve Güney Amerika'da Jaguar tek düşmanlarıdır.

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz inekleri otoburdur; deniz otu, yosun, diğer su bitkileri ve bazı suyun üstüne sarkan ağaç yaprakları ile beslenirler.

Manatilerin bir günde 90 kg bitkisel gıdaya ihtiyacı vardır ve bu yüzden günün 6-8 saatini yiyerek geçirir. Manatiler neredeyse sırf su yüzünde bulunan bitkiler ile beslenirken Dugonglar sadece suyun dibinde bulunan bitkiler ile beslenir.

Ne kadar oranda hayvansal gıda tükettikleri bilinmemektedir. Bitkisel gıda yerken istemeyerek arasında bulunan küçük hayvanları yutar ve böylece protein ihtiyaçlarını da giderirler. Bazı rivayetlere göre tutsak tutulan bireyler severek balık yemiştir. Hatta Jamaika'da balık ağlarına yaklaşıp içinden balık çıkardıkları anlatılır.

Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz ineklerinde ne belli bir çiftleşme zamanı ne de belli bir çiftleşme davranışı vardır. Dişi bir yıl içinde çok kez birden fazla erkek hayvan ile çiftleşir. Çiftleşme esnasında erkekler arasında herhangi bir rekabet de olmaz. 12-14 ay süren bir gebelikten sonra yavru suyun içinde doğar ve hemen su yüzüne çıkar. Doğduğu anda 10–30 kg ağırlığında olur. İlk 18 ay anne sütüyle beslenir ve sonra da yine birkaç ay annesinin yakınında kalır. 6-10 yıl arasında ergenleşir. Manatiler yaklaşık 40 yıl, Dugonglar ise 60 yıl kadar yaşar.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz ineklerinin ve Hortumluların eskiden karada yaşamış olan ortak bir ataları vardır. Bundan dolayı Hortumluların kardeş taksonunu oluştururlar. Birçok ortak özelliklerinden birisi de terlememeleridir.

Memeliler arasında dış sınıflandırmaları şu şekilde yapılır:

── Paenungulata
 ├── Kır sıçanımsılar (Hyracoidea)
 └── Tethytheria
   ├── Hortumlular (Proboscidea)
   └── Deniz inekleri (Sirenia)
 

Deniz inekleri iki familyaya bölünür:

• Dugonggiller (Dugongidae): Bugün yaşayan tek temsilcisi Dugong'dur (Dugong dugon). 250 yıl önceye kadar yaşamış olan diğer bir üyesi Steller denizineği (Hydrodamalis gigas) idi.
• Manatigiller (Trichechidae), üç türden oluşmaktadır Karibik manatisi (Trichechus manatus), Amazonas manatisi (Trichechus inunguis) ve Afrika manatisi (Trichechus senegalensis). Brasilya'nın Rio Aripuanã ırmağının kollarında diğer bir türe rastlanıldığı söylenmektedir. Bu cüce denizineği sadece 1,30 m büyüklüğünde olduğu söylenir. Ancak bu henüz bilimsel olarak kanıtlanmış ve kabul edilmiş değildir.^[2]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Deniz ineklerinin evrimi

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Martin S. Fischer: Sirenia, Seekühe. in: W. Westheide, R. Rieger: Spezielle Zoologie. Teil 2. Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, München 2004, ISBN 3-8274-0307-3
• Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, Baltimor 1999, ISBN 0-8018-5789-9
• J. Ripple, D. Perrine: Manatees and Dugongs of the world. Voyagour Press, Stillwater 1999. ISBN 0-89658-528-X
• Ann Forsten, Phillip M. Youngman: Hydrodamalis gigas.30 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in: Mammalian Species. The American Society of Mammalogists, New York 1982,165 (pdf). ISSN 0076-3519
• Sandra L. Husar: Trichechus senegalensis.1 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in: Mammalian Species. The American Society of Mammalogists, New York 1978,89 (PDF). ISSN 0076-3519
• Sandra L. Husar: Trichechus inunguis.28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in: Mammalian Species. The American Society of Mammalogists, New York 1977,72 (pdf). ISSN 0076-3519
• Sandra L. Husar: Trichechus manatus.21 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in: Mammalian Species. The American Society of Mammalogists, New York 1978,93 (pdf). ISSN 0076-3519
• Sandra L. Husar: Dugong dugon.20 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in: Mammalian Species. The American Society of Mammalogists, New York 1978,88 (pdf). ISSN 0076-3519

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Seekühe ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Sirenian International14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (englisch)
• Zerbrechliche Meeresriesen. Seekühe haben extrem brüchige Knochen12 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., wissenschaft.de, 21. März 2005
• „Sleek? Well, No. Complex? Yes, Indeed.“14 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. New York Times, 29. August 2006, mit Audio-Dia-Schau8 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2:37 Min.)
• „Die Seekuh ist zwar groß, fett und faul – aber nicht dumm“22 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Süddeutsche Zeitung, 29. August 2006, Kurzfassung des NYT-Artikels