Azerbaycan Millî İstiklâl Partisi

Azerbaycan Millî İstiklal Partisi
*Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası*
Azerbaycan Millî İstiklal Partisi; Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası
Kısaltma	AMİP
Genel başkan	Arzuhan Alizade
Kurucu	İtibar Mammadov
Lider	İtibar Mammadov
Kuruluş tarihi	4 Temmuz 1992 (kuruluş) ; 17 Temmuz 1992 (resmî kayıt)
Birleşme	İlerici Halk Partisi (2003)
Bölünme	Azerbaycan Namına İttifak Partisi (1993) ; Azerbaycan Demokratik İstiklâl Partisi (1993); Büyük Azerbaycan Partisi (2005) ; Vatandaş ve Kalkınma Partisi (2005);
Önceli	Azerbaycan Halk Cephesi Partisi
İdeoloji	Muhafazakar
Siyasi pozisyon	Merkez sağ
Uluslararası üyelik	Uluslararası Demokrat Birliği
Resmî renkler	Turkuaz-Beyaz
Millî Meclis	0 / 125
İnternet sitesi
	www.amip.az
	Azerbaycan

Azerbaycan Millî İstiklal Partisi veya kısaca AMİP, bağımsız Azerbaycan tarihinde ilk resmî kayda alınan (17 Temmuz 1992) siyasi parti. Parti dönemin Azerbaycan Halk Cephesi kurucusu İtibar Mammadov liderliğinde kurulmuştur. 1992-1993 ve 1995-2000'li yıllarda ana muhalefet partisi olmuştur.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İtibar Mammadov dönemi (1992-2004)[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Temmuz 1992’de AHCP’nin yürüttüğü siyasete karşı gelen bir grup siyasetçi AHC kurucusu İtibar Mammadov liderliğinde AMİP’i kurdu. AMİP dönemin en güçlü muhalefet partilerinden birine çevrildi. 17 Temmuz 1992’de parti resmî kayıtlara alındı.

Hükûmette temsil krizi[değiştir | kaynağı değiştir]

1993’te Ebulfez Elçibey’in Keleki’ye gitmesi, Haydar Aliyev’in yönetimi ele alması AMİP’de kaos oluşturdu. Haydar Aliyev AMİP’e koalisyon hükûmet teklif etti. Lakin AMİP’cilerde koalisyon konusunda ortak karar alınamadı. Nazim İmanov, Fuat Ağayev, İsa Mammadov, Bahtiyar Necefov koalisyon hükûmete karşı oldular. Buna rağmen Vagif Kerimov, Gabil Hüseynli, Mübariz Kurbanlı, Gündüz Celilov, Vilayet Guliyev, Eldar Salayev ve Elçin Efendiyev ise koalisyon hükûmete evet dediler. Tartışmalara rağmen koalisyon hükûmet kurulmadı.

Evet’ciler istifa ederek Eylül 1993’te yeni Azerbaycan Demokratik İstiklal Partisi’ni kurdular. 1993-1995’te ADİP genel başkanı Gabil Hüseynli olsa da, Haydar Aliyev’in Gabil Hüseynli’yi 1993’te devlet müşaviri atamasıyla 1995’te Hüseynli ADİP’ten istifa etti.Parti 1995 Azerbaycan genel seçimlerine katılarak 2 milletvekili çıkarsı. Lakin bu milletvekilleri 1999’da istifa ederek YAP’a geçtiler. ADİP parçalandı ve devlet kaydı feshedildi. Şu anda parçalanmış ADİP’e Vagif Kerimov genel başkanlık etmektedir.

1995 Azerbaycan genel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Parçalanmalara rağmen seçimlere katılan AMİP 331,865 (%9,3) oy alarak 3 milletvekili çıkardı ve ana muhalefet partisi olmayı başardı. Tekrar seçimlerde de 1 milletvekili çıkaran parti milletvekili transferleri de yapmıştır.

1998 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimi[değiştir | kaynağı değiştir]

1998 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminde başta Ebulfez Elçibey, Müsavat Partisi, AHCP olmak üzere boykot kararı alındı. Kimi iddialar göre ana muhalefetin seçimlerde olmamasından yararlanarak seçimlere katılan İtibar Mammadov muhalefetin tek ve en güçlü adayı olmak istiyordu. İtibar Mammadov seçimleri 389.662 (%11.8) oyla 2. sırada tamamladı.

2000 Azerbaycan genel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçimlerde 112,727 (%3,89) oy alarak 1 milletvekili çıkarmayı başaran AMİP Ocak 2001 Azerbaycan ara genel seçimlerine önce katılma kararı aldı. Seçimlere çok az kala AMİP milletvekili adaylarını geri çağırarak seçimi boykot etme kararı aldı. Buna rağmen seçimlerde 1 AMİP üyesi Hidayet Gulamov milletvekili seçildi. Seçimlerden sonra AMİP milletvekilleri istifa etmediği için partilerinden ihraç edildiler.

2003 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimi[değiştir | kaynağı değiştir]

2003 tarihinde, seçimlerden önce resmî devlet kaydı olmayan İlerici Halk Partisi AMİP’e birleşmiştir.^[1] 2003 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminde Bizim Azerbaycan İttifakı’na katılmayı redd eden AMİP, AHCP genel başkanı Ali Kerimli’yle anlaştı. Ali Kerimli AMİP adayı İtibar Mammadov lehine adaylığını geri çekti. AMİP ve AHCP seçime Galebe (Zafer) İttifakı kurarak katıldılar. Seçimde 62.401 (%2.53) oy alan İtibar Mammadov 4. oldu. Seçim gecesinden itibaren AHCP AMİP’ten desteğini çekerek Bizim Azerbaycan İttifakı adayı İsa Gamber’in kazandığını iddia etti. Seçim hezimetinden sonra İtibar Mammadov AMİP genel başkanlığından istifa etti.

Ali Aliyev dönemi (2005-2006)[değiştir | kaynağı değiştir]

7 Şubat 2005 tarihinde düzenlenen 8. Kurultayda Ali Aliyev genel başkan seçildi. İtibar Mammadov'un liderlik makamı fesh edildi. AMİP Azerbaycan Sosyal Demokrat Partisi, Azerbaycan Milli Hareket Partisi ve bağımsız adaylarla Yeni Siyaset İttifakını (YeS) kurarak seçimlere katıldı. Seçimlerde YeS adayı Vahid Ahmedov ve Ali Mesimli milletvekili seçilse de, daha sonra ittifakla ilişkilerini kestiler.

2005 Azerbaycan genel seçimlerinden sonra AMİP’in Azerbaycan Cumhuriyeti Merkezi Seçim Komisyonu’ndaki temsilcisi, şimdiki genel başkan Arzuhan Alizade’nin seçim protokollerine onay imzası atması partinin 2005’te genel başkanı seçilen Ali Aliyev’in itirazına sebep oldu. Olağanüstü Toplantı gerçekleştiren Ali Aliyev, Mammadov ve Alizade taraftarı Siyasi Şûra üyelerini ihraç etti. Bunun üzerine 22 Ocak 2005’te hem Ali Aliyev, hem İtibar Mammadov kurultay düzenledi. Aliyev kendini genel başkan ilan etse de, Mammadov taraftarları 22 Ocak 2006 tarihinde 2. Olağanüstü Kurultay düzenleyerek Ayaz Rüstemov’u geçici genel başkan seçtiler.

25 Mayıs 2006'da düzenlenen 9. Kurultayda Ayaz Rüstemov genel başkan seçildi. 2007'de Ayaz Rüstemov'un istifa etmesi nedeniyle geçici olarak Fuat Muhtarov genel başkan seçildi.

Sonraki dönem (2006-)[değiştir | kaynağı değiştir]

10 Temmuz 2010 tarihinde partinin 10. Kurultayı düzenlendi. Kurultayda eski YAP, daha sonra Azerbaycan Demokrat Partisi milletvekili olmuş Yusuf Bağırzade AMİP genel başkanı seçildi. 27 Ekim 2015 tarihinde Yusuf Bağırzade görevinden istifa ederek siyasetten gitti. Bu tarihten 2020 tarihine kadar Arzuhan Alizade geçici genel başkan görevini üstlendi.

16 Ağustos 2020 tarihinde çevrimiçi düzenlenen 11. Kurultayda Arzuhan Alizade genel başkan seçildi.

İdeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti Muhafazakâr ideolojiyi savunuyor. Siyasi yelpazede merkez sağ konumundadır.

Yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel başkanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

#	Genel Başkan	Görev Başlangıcı	Görev Bitişi
1	İtibar Mammadov	4 Temmuz 1992	2004
-	Ali Aliyev	2004	7 Şubat 2005
2	Ali Aliyev	7 Şubat 2005	22 Ocak 2006
-	Ayaz Rüstemov	22 Ocak 2006	27 Haziran 2006
3	Ayaz Rüstemov	27 Haziran 2006	25 Aralık 2007
-	Fuat Muhtarov	25 Aralık 2007	10 Temmuz 2010
4	Yusuf Bağırzade	10 Temmuz 2010	27 Ekim 2015
-	Arzuhan Alizade	27 Ekim 2015	16 Ağustos 2020
5	Arzuhan Alizade	16 Ağustos 2020	Görevde

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

#	Adı	Görevi
1	Reşat Bayramov	Merkezi Şûra Başkanı
2	Afsettin Nabiyev	Genel Başkan Yardımcısı
3	Elşen Mustafayev	Genel Başkan Yardımcı
4	Ceyran Ansar	Genel Başkan Müşaviri
5	Oktay Sadıkov	Genel Başkan Müşaviri
6	Eldar Hüseynov	Genel Başkan Müşaviri

Kurultaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ad	Tarih	Seçilen Başkan	Aday
1. (Kuruluş) Kurultay	3-4 Temmuz 1992	İtibar Mammadov	İtibar Mammadov
2. Kurultay	4-5 Eylül 1993
3. Kurultay
4. Kurultay
5. Kurultay
6. Kurultay
7. Kurultay
8.(Olağanüstü) Kurultay	7 Şubat 2005^[2]	Ali Aliyev	Ali Aliyev Ali Alakberov Sevil Hamidova
2. Olağanüstü Kurultay	22 Ocak 2006	Ayaz Rüstemov	Ayaz Rüstemov
9. Kurultay	25 Mayıs 2006^[2]	Ayaz Rüstemov	Ayaz Rüstemov Ali Alakberov
10. Kurultay	10 Temmuz 2010^[3]	Yusuf Bağırzade	Yusuf Bağırzade (Tek aday)
11. Kurultay	16 Ağustos 2020^[4]	Arzuhan Alizade	Arzuhan Alizade (Tek aday)
12. (Olağanüstü) Kurultay	25 Kasım 2023^[5]	Tüzük Kurultayı

Seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçim	Genel Başkan	Oy			Sandalye		Meclis	Sıra
Seçim	Genel Başkan	#	%	± Y	#	±	Meclis	Sıra
1995	İtibar Mammadov	331,865	%9,3	—	3 / 125	-	Ana Muhalefet	3.
2000	İtibar Mammadov	112,727	%3,89	5,44	1 / 125	2	Muhalefet	2.
2005	Ali Aliyev				0 / 125	1	Kazanamadı	-
2010		23,141	%0,97		0 / 125	-	Kazanamadı	-
2015	Arzuhan Alizade	10,526	%0,37	0.6	0 / 125	-	Kazanamadı	-
2020	Arzuhan Alizade	3,777	%0,15	0.22	0 / 125	-	Kazanamadı	-

Ara genel seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçim	Genel Başkan	Oy		Sandalye	Diğer
Seçim	Genel Başkan	#	%	Sandalye	Diğer
1995	İtibar Mammadov			1 / 10
Ocak 2001	İtibar Mammadov			1 / 11
2006	Ayaz Rüstemov			0 / 10

Yerel seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçim	Genel Başkan	Oy			Belediye üyesi	Kaynak
Seçim	Genel Başkan	#	%	± Y	Belediye üyesi	Kaynak
1999	İtibar Mammadov
2004	Ali Aliyev
2009	Fuat Muhtarov				15 / 15.591	^[b]^[6]
2014	Yusuf Bağırzade
2019	Arzuhan Alizade

Ara Yerel Seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçim	Genel Başkan	Oy		Belediye üyesi	Kaynak
Seçim	Genel Başkan	#	%	Belediye üyesi	Kaynak
2006	Ayaz Rüstemov			8 / 1.901

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Resmî olarak devlet kaydı olmayan siyasi parti
^ Merkezî Seçim Komisyonu'nun açıkladığı verilere göre Azerbaycan Millî İstiklâl Partisi tarafından aday gösterilmeyen 15 kişi belediye üyesi seçilmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ [email protected], modern az. ""Siyasi qardaşlaşma"nın tarixi: hansı partiyalar bir-biri ilə birləşib?". modern.az. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ ^a ^b "Ayaz Rüstəmov AMİP-in sədri seçilib". Trend.Az (Azerice). 27 Haziran 2006. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ "AMİP-ə yeni sədr seçildi". Milli.Az (Azerice). 10 Temmuz 2010. 2 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ "AMİP-ə yeni sədr seçildi - FOTO". Pravda.az. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ "AMİP qurultayının vaxtını AÇIQLADI". bakivaxti (Azerice). 1 Ocak 1970. 23 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.

[1] Resmî olarak devlet kaydı olmayan siyasi parti

[7] Merkezî Seçim Komisyonu'nun açıkladığı verilere göre Azerbaycan Millî İstiklâl Partisi tarafından aday gösterilmeyen 15 kişi belediye üyesi seçilmiştir.

[2] [email protected], modern az. ""Siyasi qardaşlaşma"nın tarixi: hansı partiyalar bir-biri ilə birləşib?". modern.az. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[az.trend.az-3] "Ayaz Rüstəmov AMİP-in sədri seçilib". Trend.Az (Azerice). 27 Haziran 2006. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[4] "AMİP-ə yeni sədr seçildi". Milli.Az (Azerice). 10 Temmuz 2010. 2 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[5] "AMİP-ə yeni sədr seçildi - FOTO". Pravda.az. 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[6] "AMİP qurultayının vaxtını AÇIQLADI". bakivaxti (Azerice). 1 Ocak 1970. 23 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.

[8] "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[b]

[6]

g t d Azerbaycan'daki siyasi partiler
Mecliste temsil edilen	Yeni Azerbaycan Partisi (69) Vatandaş Dayanışması Partisi (3) Ana Vatan Partisi (1) Azerbaycan Demokratik Maarifçilik Partisi (1) Bütün Azerbaycan Halk Cephesi Partisi (1) Büyük Kuruluş Partisi (1) Cumhuriyetçi Alternatif Partisi (1) Demokratik Islahatlar Partisi (1) Millî Cephe Partisi (1) Vahdet Partisi (1)
Diğer	Adalet Partisi Ak Partisi Azatlık Partisi Azerbaycan Demokrat Partisi Azerbaycan Halk Partisi Azerbaycan Halk Cephesi Partisi Azerbaycan Millî İstiklâl Partisi Azerbaycan Ümit Partisi Büyük Azerbaycan Partisi Gelecek Azerbaycan Partisi Hak Adalet Partisi Klasik Halk Cephesi Partisi Millî Diriliş Hareketi Partisi Muasır Müsavat Partisi Müsavat Partisi Yeni Zaman Partisi
Resmî kayıtsız	Azerbaycan Demokratik İstiklâl Partisi Azerbaycan Demokrasi ve Refah Partisi Azerbaycan Sosyalist Partisi
Kapatıldı	Aydınlar Partisi Azat Demokratlar Partisi Azerbaycan Azat Cumhuriyetçiler Partisi Azerbaycan Cumhuriyetçiler Partisi Azerbaycan Demokratik Girişimciler Partisi Azerbaycan Halk Demokratik Partisi Azerbaycan Köylü Partisi Azerbaycan Komünist Partisi Azerbaycan Millî Devletçilik Partisi Azerbaycan Liberal Partisi Azerbaycan Liberal Demokrat Partisi Azerbaycan Millî Demokrat Partisi Azerbaycan Millî Hareket Partisi Azerbaycan Mübarizleri Partisi Azerbaycan Namına İttifak Partisi Azerbaycan Sosyal Demokrat Partisi Azerbaycan Sosyal Refah Partisi Azerbaycan Tekâmül Partisi Azerbaycan Terakki Partisi Azerbaycan Vahit Komünist Partisi Azerbaycan Vatanseverler Partisi Azerbaycan Yurttaş Partisi Azerbaycan Yükseliş Partisi Azerbaycan İslam Partisi Bağımsız Azerbaycan Partisi Bağımsız Halk Partisi Bozkurt Partisi Cumhuriyet Halk Partisi Korkut Partisi Millî-Demokrat İdrak Partisi Millî Dayanışma Partisi Millî Kongre Partisi Millî Kurtuluş Partisi Millî Vahdet Partisi Sosyal Adalet Partisi Vahit Azerbaycan Millî Birlik Partisi Vahit Azerbaycan Partisi Vatandaş Birliği Partisi Vatandaş ve İnkişaf Partisi Yeni Yol Partisi
20. yüzyıl	Adalet Çiftçi Difai Ehrar Geyrat Halkçı Himmet İctimaiyyun-Amiyyun İttifak İttifaki-Müslimin İttihad Kafkasya İttihad ve Terakki Fırkası Mücahidin Müdafaa Müsavat Rusya'da müslümanlık Türk Ademi-Merkeziyyet Fırkası
Azerbaycan'ın devlet yapısı

Azerbaycan Millî İstiklal Partisi nedir?, Azerbaycan Millî İstiklal Partisi anlamı nedir?, Azerbaycan Millî İstiklal Partisi ne demektir?