Azerbaycan Halk Cephesi Partisi Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası
Kısaltma	AHCP (AXCP)
Genel başkan	Ali Kerimli
Kurucu	Ebülfez Elçibey
Slogan(lar)	Halkın mukavemet ruhunun temsilcisi!
Kuruluş tarihi	16 Haziran 1989 (Hareket) 1 Eylül 1995 (Parti)
Bölünme	Azatlık Partisi (1995) AHP (1995) BKP (2003) BAHCP (2005) DİP (2005) KHCP (2006) Aydınlar Partisi (2009-2023) Millî Cephe Partisi (2020)
Ardılı	BAHCP (2005) KHCP (2006) Millî Cephe Partisi (2020)
İdeoloji	Muhafazakârlık[1] Milliyetçilik[1] Yolsuzlukla mücadele[1]
Siyasi pozisyon	Merkez sağ
Ulusal üyelik	Demokratik Kuvvetlerin Millî Şurası
Avrupa üyeliği	Avrupa Muhafazakârlar ve Reformcular Partisi
Millî Meclis	0 / 125

Azerbaycan Halk Cephesi Partisi veya kısaca AHCP (Azerice: Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası), Azerbaycan'daki muhalif siyasi parti. 1989'da 15 kurucu üye liderliğinde kuruldu. 1989-1992'li yıllarda Azerbaycan'da büyük güç ve söz sahibi olan siyasi kuruluş olmuştur. 1995'te partileşme sürecine girdi. 1995'te Partinin 1. (Kuruluş) Kurultayı düzenlendi ve parti resmen kuruldu. 1 Eylül 1995 tarihinde parti resmî kayıtlara alındı. Şu anda Demokratik Kuvvetlerin Millî Şurası'nin üyesidir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1989'da Sovyetler'e karşı başlayan Halk Harekâtı siyasi harekâta çevrilmeye başladı. Bunun üzerine gizli bir hareket kurulması planlandı.

16 Haziran 1989'da 15 kurucu üyeden ibaret Azerbaycan Halk Cephesi kuruldu. AHC siyasi partilerin, organizasyonların, teşkilatların birliği olarak nitelendirildi.

Kurucu Üyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

AHC(P)'nin 15 kurucu üyesi olmuştur.

Harekat dönemi (1989-1995)[değiştir | kaynağı değiştir]

1990 seçimlerine katılan AHC 360 üyeden ibaret Azerbaycan SSC Yüksek Sovyeti'ne 45 üye çıkarmayı başardı. Yüksek Sovyet'de dönemin iktidar partisi Azerbaycan Komünist Partisi ve cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov'a karşı direnen 45 milletvekili bağımsızlık için savaşmıştır

7 Mart 1991'de AHC meclis grubu (Demokratik Blok) üyeleri Bağımsızlık için önerge sürdüler. 350 milletvekilinden 43'ü buna "Evet" oyu kullandı. Sonralar bu 43 milletvekili İstiklalci Milletvekilleri olarak anıldı.

18 Ekim 1991'de yeniden ve yeni Bağımsızlık Önergesi oylamaya sürüldü. 258 "Evet" oyuyla onaylandı.

Bağımsız Azerbaycan için daha etkin parlamento şarttı. Bu yüzden Yüksek Sovyet'in 50 milletvekilinden ibaret Millî Şûra oluşturuldu. Millî Şûra'nın 25 üyesi Azerbaycan Komunist Partisi, iktidarı destekleyen milletvekillerinden seçildi ve onlar Komünist Blok, kısaca "KomBlok" üyeleri sayıldılar. Diğer 25 üye ise AHCP milletvekillerinden seçildi. Onlar "Demokratik Blok", kısaca "DemBlok" üyesi sayıldılar.

1992 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminde AHC adayı Ebulfez Elçibey %59 oy alarak cumhurbaşkanı seçildi.

Suret Hüseynov liderliğinde Gence Darbesi, güney illerde Talış Muğan Özerk Cumhuriyeti yaratmaya çalışan eski AHC kurucu üyesi Alikram Humbatov, Azerbaycan Halklarının Beraberlik Partisi başkanı Hilal Mammadov, kuzey illerde sözde bağımsız Talışistan kurmaya çalışan Sadval Lezgi terör teşkilatı, Lezgi Halk (Demokrat) Partisi, Nahçıvan'da güçlenen Haydar Aliyev hükûmeti AHC hükûmetinin zayıflamasına sebep oldu. Aynı zamanda AHC hükûmeti üyelerinin yolsuzluğa bulaşmaları, tecrübesizlikleri ve başka iç problemler AHC hükûmetinin tabanda destek kaybetmesine sebep oldu.

Bunun üzerine cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisi'nin başkanı Haydar Aliyev'i Bakü'ye davet ederek başbakanlık görevini ona teklif ediyor. Zorlaşan politik durumda iç savaşı önlemek sebebiyle Elçibey Nahçıvan'ın Keleki köyüne kaçıyor. Hükûmeti Haydar Aliyev devralıyor. 1993 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminde Haydar Aliyev %98 oy alarak cumhurbaşkanı seçildi.

Elçibey dönemi (1995-2000)[değiştir | kaynağı değiştir]

1995'te Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası halk oylamasıyla kabul edildi. Aynı zamanda 1995'te genel seçimlere katılmak için harekât partileşme sürecine girdi. 1995'te partinin I (Kuruluş) Kurultayı gerçekleşti. Bakü'ye dönen Ebulfez Elçibey parti genel başkanı seçildi.

1995 Azerbaycan genel seçimlerinde 346,092 (%9,7) oy alan parti 3 milletvekili çıkarmayı başardı. 4 Şubat 1996 ara genel seçimlerinde 1 milletvekili daha çıkaran AHCP 1996-2000'li yıllarda AMİP ile beraber ana muhalefet partisi oldu.

Ali Kerimli dönemi (2000-)[değiştir | kaynağı değiştir]

2000 Azerbaycan genel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Elçibey'in vefatı üzerine parti 2 kola Ali Kerimli önderliğinde reformcular ve Mirmahmut Miralioğlu önderliğinde klasikler bölündü. 1995-2000'li yıllarda partinin içine sızdığı iddia edilen Yurtçular olarak bilinen, eski Yurt Birliği mensupları Ali Kerimli ve taraftarları parti yönetimine geçmeyi başardı.

2000'de partinin 3. Kurultayı gerçekleşti ve Parti Genel Başkanı Ali Kerimli seçildi. 2000 Azerbaycan genel seçimleri öncesi parti içinde aday listesi üzerinde tartışmalar sürmüş ve sonuçta reformcular kanadının listesi onaylanmıştır. Buna rağmen klasikler kanadının üyeleri de seçimlerde aday oldu. Seçimlerde 313,059 (%10,95) oy alan AHCP'den reformcular kanadından 4 aday nispi temsille, klasikler kanadından 1 aday liste usulü çoğunluk sistemiyle milletvekili seçildi.

Seçimlerden sonra klasikler reformcu AHCP yönetimiyle tamamen bağlarını kopararak klasikler kanadı olarak AHCP adı üzerine iddialarını sürdürmüştür. Klasikler reformcular kanadının kurultayını tanımayarak 28-29 Ekim 2000 tarihinde 3. (6.) Olağan Kurultayı düzenlemiş ve Mirmahmut Fettayev (Miralioğlu) partinin genel başkan seçildi. Parti genel başkanlığına süren iddialar 2006 tarihine kadar devam etti. 2006 tarihinde klasikler kanadının mensupları AHCP'den istifa ederek Klasik Halk Cephesi Partisini kurdular. KHCP 2007 tarihinde devlet kaydına alındı.

Azerbayan'ın 2. cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey'in yardımcısı olmuş Fazıl Mustafa da önceleri AHCP'nin reformcular, sonralar ise klasikler kanadında temsil edildi. Klasikler kanadında Parti Meclis Başkanı olan Fazıl Mustafa 2003 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçiminden önce partiden istifa etti ve Büyük Kuruluş Partisi'ni kurdu. KHCP resmen kurulmadığı için BKP'nin öncülü AHCP'dir.

Bütünleşme[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölünen AHCP ve KHCP'nin birleşmesi için 2000'li yıllarda ilk adımlar atılmaya başladı. Önce "reformcu" AHCP birleşmeye onay verdi. Lakin KHCP ılımlı yanaşmadı. Daha sonra tam tersi yaşandı. Lakin 19 Ağustos 2002'de Bütünleşme Kurultayı düzenlendi. Bu kurultaya iki cepheden de üyeler katıldı. Birleşme gerçekleşti ve yeni, birleşmiş AHCP kuruldu, genel başkanı ise Kudret Hasanguliyev seçildi.

Yeni AHCP lideri Kudret Hasanguliyev 2003 ara genel seçimlerine katıldı ve AHCP'den milletvekili seçildi.

Lakin Adliye Bakanlığı yeni AHCP'ni değil, Ali Kerimli'nin lideri olduğu AHCP'ni tanıdı. AHCP ve KHCP'den tepkiler gelmeye başlayınca birleşmiş AHCP ismini değişti. 4 Nisan 2004'te Kurultay düzenlendi.Bütün Azerbaycan Halk Cephesi Partisi adını alan parti başkanı Kudret Hasanguliyev seçildi. Şu anda parti mecliste 1 milletvekili ile temsil edilmektedir.

2005 Azerbaycan genel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

2005 Azerbaycan genel seçimleri öncesi parti milletvekilleri Asım Mollazade, Alimammad Nuriyev, Cemil Hasanlı partiden istifa ettiler.

Asım Mollazade 5 Haziran 2005'te yeni parti kurdu. Parti Azerbaycan Demokratik Islahatlar Siyasi Partisi adlandı ve Asım Mollazade parti genel başkanı seçildi.

Cemil Hasanlı ise seçimlere istifası onaylanmadığı için AHCP adayı olarak katıldı ve milletvekili seçildi. Milletvekili seçildikten sonra istifasının kabul edilmesi üzerine Hasanlı bağımsız milletvekili oldu.

AHCP ise seçimlere Azerbaycan Demokrat Partisi, Azerbaycan Liberal Partisi ve Müsavat Partisi ile bir araya gelerek Azatlık İttifakını kurdu. Seçimlere AHCP üyelerinden 39 kişi aday olarak katıldı. Seçim sonuçları Merkezi Seçim Komisyonu tarafından açıklandığında Azatlık İttifakından 7 ortak aday milletvekili seçildi; 3'ü Müsavat, 3'ü AHCP, 1'i bağımsız aday.Sırasıyla 8 sayılı Binegedi Birinci seçim çevresinden ortak aday, Müsavat Partisi üyesi Arzu Sametbeyli, 18 sayılı Nerimanov-Nizami seçim çevresinden ortak aday, AHCP üyesi Cemil Hasanlı, 31 sayılı Surahanı İkinci seçim çevresinden ortak aday, AHCP genel başkanı Ali Kerimli, 34 sayılı Hatai İkinci seçim bölgesinden ortak aday, Müsavat Partisi üyesi Nesib Nesibli, 41 sayılı Sumgayıt Birinci seçim bölgesinden ortak aday, Müsavat üyesi İkram İsrafil, 63 sayılı Sabirabad Birinci seçim çevresinden ortak aday, bağımsız siyasetçi Penah Hüseyn, 69 sayılı Celilabad-Bilesuvar-Masallı seçim çevresinden ortak aday, AHCP Yüksek Meclis Başkanı Gulamhüseyn Alibeyli,^[2][3]

Genel durumda Millî Meclis'te Müsavat'ın 5, AHCP'nin 3 üyesi milletvekili olacaktı. Seçimlere şaibe karıştı iddiasıyla AHCP yönetimi, başta Ali Kerimli ve Gulamhüseyn Alibeyli seçim sonuçlarını protesto etti. MSK tarafından 4 seçim bölgesinde seçim sonuçları iptal edilmişti. İtirazlar üzerine Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi 125 seçim çevresinden 6'sında seçim sonuçlarını iptal etti. Aralarında 31 sayılı Surahanı İkinci ve 69 sayılı Celilabad-Bilesuvar-Masallı seçim çevreleri de olduğu için Azatlık İttifakı milletvekili sayısı 5'e indi.^[4] Müsavat Partisi Millî Meclis'e gitmeye karar verse de, AHCP Millî Meclis'i protesto etti. Penah Hüseyn ve Cemil Hasanlı da Millî Meclis'e gitmeye karar verdi. Partisinden Yaz 2005 tarihinde istifa eden Cemil Hasanlı'nın istifası seçimler sonrası kabul edildi.

Aydınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

2008'de AHCP'nin 2005 Azerbaycan genel seçimlerinde milletvekili seçilmiş ama, milletvekilliğinden istifa etmiş üyesi Gulamhüseyn Alibeyli partiden istifa etti. Alibeyli ve takım arkadaşları yeni Aydınlar Partisi'ni kurdular.

2010 Azerbaycan genel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

25 Eylül 2010 tarihinde düzenlenen AHCP Kurultayında AHCP ile Müsavat Partisinin birleşme kararı alındı. Daha sonra karşılıklı temaslar başlasa da birleşme gerçekleşmedi. Birleşme yerine iki siyasi partinin ortak bir ittifak kurması planlandı.^[5] Böylece 2010 Azerbaycan genel seçimlerinde AHCP Müsavat Partisiyle AHCP-Müsavat İttifakını kurdu. 28,719 (%1,2) oy alan parti milletvekili çıkarmayı başaramadı.

2013 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Cemil Hasanlı AHCP'nin de dahil olduğu Demokratik Kuvvetlerin Millî Şûrası'nın lideri, ortak ve tek adayı olarak 2013 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimine katıldı. Seçimi %5,53 oy alarak 2. sırada tamamladı.

İtimad Kurultayı[değiştir | kaynağı değiştir]

2015'te parti yönetimine ve Genel Başkan Ali Kerimli'ye itiraz eden parti içi muhalefet yeni kurultay girişimlerine başladı. Bunun üzerine İtimad Kurultayı Teşkilat Komitesi kuruldu. 27 Eylül 2015'te gerçekleşen AHCP kurultayına paralel olarak AHCP İKTK Olağanüstü Kurultay düzenlendi. 17 Ekim 2015'te AHCP İKTK tarafından düzenlenen Olağanüstü Kurultayda Parti Genel Başkanı Razi Nurullayev seçildi.

Uzunca bir süre Adliye Bakanlığı AHCP'nin Nurullayev kolunu tanımadı. Nurullayev ise 2018 Azerbaycan cumhurbaşkanlığı seçimine katılarak seçimleri sonuncu tamamladı. Daha sonra parti 2020 Azerbaycan genel seçimlerine katıldı. 1 milletvekili (Razi Nurullayev) çıkarmayı başardı. Yeni Azerbaycan Partisi hükûmetinin başlattığı yeni dialoglara katılan Razi Nurullayev ve partisi 29 Temmuz 2020'de çevrimiçi kurultay düzenledi. Parti kurultayda Millî Cephe Partisi adını aldı.

Bünyesinden çıkan siyasi partiler[değiştir | kaynağı değiştir]

İdeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti tarihsel olarak Ebulfez Elçibey'in Genel Başkanlığında milliyetçi, türkçü, muhafazakar eksendeydi.

Ali Kerimli Genel Başkanlığında parti daha çok liberal demokrasiyi, muhafazakar görüşü destekledi.

Siyasi yelpazede parti merkez sağ konumundadır.

Yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Başkan[değiştir | kaynağı değiştir] Ana madde: Azerbaycan Halk Cephesi Partisi genel başkanları listesi Genel Başkan Görev Başlangıcı Görev Bitişi 1. Ebulfez Elçibey 16 Haziran 1989 22 Ağustos 2000 2. Ali Kerimli 22 Ağustos 2000 Görevde

Başkanlık Kurulu[değiştir | kaynağı değiştir] Azerbaycan Halk Cephesi Partisi Yüksek Meclisi’nin Başkanlık Kurulu ((Azerice) Rəyasət Heyəti) 25 kişilik kadrodur. # Adı Görevi 1 Seymur Hezi Genel Başkan Yardımcısı 2 Asif Yusuflu BK üyesi 3 Mammad İbrahim BK üyesi 4 Agil Muharremov BK üyesi 5 Emil Selimov BK üyesi 6 Fuat Kahramanlı BK üyesi 7 Ayaz Muharremli BK üyesi 8 İlham Hüseyn BK üyesi 9 Sagif Kurbanov BK üyesi 10 Bahtiyar İmanov BK üyesi 11 Saadet Cihangir BK üyesi 12 Natig Adilov BK üyesi 13 İrade Aliyeva BK üyesi 14 Nureddin Mammadli BK üyesi 15 Alı Rıza BK üyesi 16 Vahid Muharremli BK üyesi 17 Solmaz Hüseynova BK üyesi

Kadın Kolları[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Ocak 2002'de AHCP 2. Genel Başkanı Ali Kerimli tarafından oluşturulan AHCP Kadın Kollarının orijinal ismi "AHCP Kadınlar Şurası"dır. AHCP Kadınlar Şurası mevcut başkanı Solmaz Hüseynova'dır.

Gençlik Kolları[değiştir | kaynağı değiştir]

Partinin Gençlik Kolları olan "AHCP Gençler Komitesi" Azerbaycan Halk Cephesi Partisi 1. Genel Başkanı Ebulfez Elçibey tarafından 27 Temmuz 1995 tarihinde kurulmuştur. Gençler Komitesinin ilk başkanı Oktay Gülalıyev olmuştur. AHCP Gençlik Komitesi mevcut başkanı Emil Selimov'dur.

Kurultaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan[değiştir | kaynağı değiştir] Seçim Genel Başkan Oy Sandalye Meclis Sıra # % ± Y # ± 1990 Ebulfez Elçibey 45 / 360 — Ana Muhalefet 2. 1995 346,092 %9,7 3 / 125 (3 nispi) 42 [b] Ana Muhalefet 2. 2000 Ali Kerimli 313,059 %10,95 1.25 5 / 125 (4 nispi, 1 liste usulü) 2 Ana Muhalefet 2. 2005 1 / 125 4 Muhalefet [c] 2010 28,719 %1.2 0 / 125 Kaybetti — 2015 Katılmadı 2020

Nahçıvan[değiştir | kaynağı değiştir] Seçim Genel Başkan Oy Sandalye Meclis Sıra # % ± Y # ± 1995 Ebulfez Elçibey — 1995 2000 Ali Kerimli 1 / 45 — Ana Muhalefet 2. 2005 2 / 45 1 Ana Muhalefet 2. 2010 1 / 45 [d] 1 Ana Muhalefet 2. 2015 Katılmadı 2020 Katılmadı.[e]

Ara genel seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçim	Genel Başkan	Oy		Sandalye	Diğer
		#	%
1995	Ebulfez Elçibey			0 / 20
4 Şubat 1996				1 / 15
Ocak 2001	Ali Kerimli			1 / 11
2003	Kudret Hasanguliyev[f]			1 / 3

Yerel seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

AHCP Yerel Seçimleri önemsiz seçim saymıştır. Seçimlerin şaibeli olacağını ve olduğunu iddia ederek seçimlere katılmadı. AHCP aynı zamanda belediyelerin hiçbir yetkisi olmadığını, formalite icabı oluşturulduğu için önemsiz olduğunu iddia etmiştir. Lakin 2006 Azerbaycan ara yerel seçimlerinde klasikler kolundan parti adayları seçimlere katılmıştır.

2009 Azerbaycan yerel seçimlerini Azerbaycan Halk Cephesi Partisi boykot etse de 1 parti üyesi seçimlere katılarak belediye üyesi seçilmiştir.^[7]

Seçim	Genel Başkan	Oy		Belediye üyesi
		#	%
2006	Ali Kerimli			4 / 1.901

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Müsavat Partisi eski parti olmasına rağmen 1992'de partinin yeniden kuruluşunu yapan kurucu üyeler AHC üyeleri olmuştur.
2. ^ Bağımsız Azerbaycan Parlamentosu 125, Azerbaycan SSC Parlamentosu 360 milletvekilinden oluşmuştur
3. ^ Merkezi Seçim Komisyonu tarafından milletvekili seçildiği ilan edilen Ali Kerimli ve Gulamhüseyn Alibeylinin lider olduğu seçim çevrelerinin sonuçları Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından feshedildi. AHCP milletvekili Cemil Hasanlı ise Yaz 2005’te AHCP’den istifa etmesine rağmen AHCP üyesi olarak seçilmiştir. İstifası seçildikten sonra onaylandı.
4. ^ Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti milletvekillerinden Ahad Caferli'ni AHCP üyesi olarak ilan etse de, daha sonralar AHCP milletvekilinin AHCP'ye değil, bölünmüş parti olan KHCP'ye üye olduğunu ilan etti
5. ^ Parti üyesi olan 1 aday seçimlere katılmıştır.Bu aday tek muhalif aday olmuştur.
6. ^ Birleşmiş AHCP kanadı olarak seçimlere katıldı.

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ebulfez Elçibey

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ ^{a b c} Nordsieck, Wolfram (2010). "Azerbaijan". Parties and Elections in Europe. Archived from the original on 25 Ağustos 2010. KB1 bakım: Uygun olmayan url (link)
2. ^ "Liderler hakkında". 19 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2007. 
3. ^ "Liderler listesi". 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2007. 
4. ^ "Genel Sonuçlar". 19 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2007. 
5. ^ "Birleşme". 2010. 3 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021. 
6. ^ "Əli Kərimli yenə AXCP sədri seçildi". VOA (Azerice). 24 Haziran 2023. 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023. 
7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2021.