Tyrannosauridler Yaşadığı dönem aralığı: 80,6-66 myö Kampaniyen-Senozoyik[1]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Sue adlı Tyrannosaurus rex örneğinin (FMNH PR 2081) tamamlanmış bir kopyası, Field Museum of Natural History, Chicago, Illinois, ABD.
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Klad: Saurischia Klad: Theropoda Klad: †Eutyrannosauria Familya: †Tyrannosauridae Osborn, 1906
Tip tür
†Tyrannosaurus rex Osborn, 1905
Cinsler[2][3]
†Aublysodon †Deinodon †Raptorex? †Albertosaurinae †Albertosaurus †Gorgosaurus †Tyrannosaurinae †Dynamoterror †Lythronax †Nanuqsaurus †Teratophoneus †Alioramini †Alioramus †Qianzhousaurus †Daspletosaurini †Daspletosaurus †Thanatotheristes †Tyrannosaurini †Tarbosaurus †Tyrannosaurus †Zhuchengtyrannus

Tyrannosauridae (Grekçe: "zorba kertenkeleler"), Geç Kretase döneminde Asya ve Amerika da yaşamış teropod dinozorları kapsayan ve genellikle göreli olarak büyük boyutlara ulaşan bir Coelurosauria familyasıdır.^[2][4]

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Tyrannosauridae familyası, ilk defa 1906 yılında Henry Fairfield Osborn tarafından Tyrannosaurus tip cinsiyle tanımlandı. Tanımlanmasından bu yana familyaya birçok yeni tür atandı.

Bu devasa etobur dinozor grubu, 85 ila 65 milyon yıl önce Kretase'nin son dönemlerinde muhtemelen dünyaya hükmediyordu. Muz büyüklüğünde keskin dişleri, uzun arka bacakları, küçük boncuk gözleri ve küçük ön kolları olan kısa ama derin çeneler bir tyrannosauridi simgelemektedir. Tyrannosauridae; Albertosaurus, Gorgosaurus, Daspletosaurus, Tarbosaurus ve Tyrannosaurus rex gibi dinozorları içerir.^[4]

Diğer teropodlarla karşılaştırıldığında, tyrannosauridlerin daha büyük kafatasları, daha güçlü çeneleri, daha kalın dişleri, daha kalın bir boynu, daha kısa bir gövdesi ve çok küçük kolları vardı. Kafatası, kalçalar ve baş arasındaki omurganın neredeyse yarısı kadardı – kalın boyun, ağırlığını desteklemek ve taşımak için son derece güçlü kaslara sahip olmalıydı. Kollar tipik olarak bir insanınıkinden daha uzun değildi, ama çok kaslıydı. Bütün bunlar, tyrannosauridlerin kemik kıran, et parçalayan ağızları etrafında tasarlanmış yırtıcı hayvanlar olduğunu gösteriyor. 1990'dan beri ortaya çıkarılan iskeletler, şimdiye kadar keşfedilen en büyük Tyrannosaurus örneklerini içeriyor. Bunlar, tyrannosauridlerin cinsel farklılıklar gösterip göstermediği konusunda tartışmalara yol açtı – belki de erkeklerden daha büyük dişilerle.^[5]

Evrim[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk tyrannosauridler, bir insandan daha kısa ve daha hafif olan atalardan evrimleşmişlerdir. Buna rağmen, tyrannosauridler zamanla muazzam bir boyuta ulaştı – yetişkin bir Tyrannosaurus bir tenis kortunun genişliğinden daha uzun, bir fil kadar ağır ve birinci kat penceresinden bakabilecek kadar yüksek olabilir. Devasa bacaklar, kuşa benzer pençeli üç büyük parmakta ağırlığını taşıyordu. Tyrannosaurid kolları saçma bir şekilde kısaydı ama aynı zamanda güçlüydü ve korkunç iki pençeli ellerle son buluyordu. Bununla birlikte, baş silahları, en az bir timsahınki kadar güçlü bir ısırık verebilen devasa dişlerle donanmış harika çenelerdi.^[5]

Paleobiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ontojeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Kütle (kg)

6,000

5,000

4,000

3,000

2,000

1,000

5

10

15

20

25

30

Yaş (yıl)

      = Tyrannosaurus

      = Daspletosaurus

      = Gorgosaurus

      = Albertosaurus

Dört tyrannosauridin yaşlarına göre kütleleri hipotezi.^[6]

Tyrannosauridlerin en büyüğü olan Tyrannosaurus rex'in ağırlığı, yumurtadan çıktığında 20 kg iken 20 yıl içinde 6000 kg ağırlığa kadar ulaşırken dikkate değer değişiklikler geçirdi. Bu değişiklikler, T. rex'teki hareketin ontojenik değişikliklerini etkileyebilecek olan vücudun kütle merkezinin yanı sıra, ilgili morfolojik dönüşümler, en yüksek büyüme oranları ve aşırı büyük kas boyutlarının ölçeklenmesi hakkında ilginç sorular ortaya çıkarmaktadır.^[7]

Bu sorular, dört büyük, iyi korunmuş fosil örneğinin yanı sıra bir genç bireyin üç boyutlu olarak taranmış bilgisayar modellerini kullanarak ele alındı.Bazı sorunlar belirsizliğe yol açsada, yetişkin bir T. rex'in vücut kütlesinin 6000 ila 8000 kg civarında olduğu ve bilinen en büyük numunenin (“Sue”) muhtemelen 9500 kg olduğu sonucuna varıldı. Sonuçlar, T. rex'in gelişimi sırasında gövdesinin uzadığını ve ağırlaştığını, buna karşılık kolların orantılı olarak daha kısa ve daha hafif hale geldiğini göstermektedir.^[7] Benzer tyrannosauridlerde de aynı ontojeni görülebilir. Bu, aynı zamanda tyrannosauridlerin küçük ellere sahip olma nedenini de açıklamaktadır.

Azami hız[değiştir | kaynağı değiştir]

Jurassic Park adlı dinozor filminde bir Tyrannosaurus'un 50-60 mph hıza kadar ulaşabileceği söylenmişti. Ancak bu bilgi gerçekleri yansıtmaz. Manchester Üniversitesi'nin araştırması, T. rex'in 29 km/h (18 mph) maksimum koşu hızına sahip olduğunu gösteriyor. En hızlı dinozor olan, yaklaşık tavuk büyüklüğündeki Compsognathus ise 64 km/h (40 mph) hızla koşabiliyordu. Bu hıza yakın hızda koşabilen tek modern kuş devekuşudur.^[8] Birçok bilim insanı tyrannosauridlerin azami hızının 10 ila 20 mph arasında olduğunu düşünüyor. Tyrannosauridler diğer küçük teropodların yanında boyutları ve ağırlıkları nedeniyle oldukça yavaşlardı.^[4]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel olarak tyrannosauridler, Carnosauria'ya dahil edilmişti. Bu sınıflandırma şemasında Carnosaurlar, karada yürüyen en büyük etobur hayvanları temsil eder. Ancak son çalışmalar, tiranozorların aslında, çoğunlukla daha küçük dinozorlardan oluşan, Coelurosauria grubunda sınıflandırılması gerektiğini göstermiştir.^[4]

Filogeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Loewen vd. (2013) tarafından oluşturulmuş Tyrannosauroidea kladogramında Tyrannosauridlerin yeri.^[9]

İç sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Yine Loewen vd. (2013) tarafından oluşturulmuş Tyrannosauridae kladogramı.^[9]

Cinslerin zaman çizelgesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tyrannosaurus – en iyi bilinen tyrannosaurid
• Dinozorlar listesi
• Kuzey Amerika dinozorları listesi
• Dinozorların evrimi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitap[değiştir | kaynağı değiştir]

• Encyclopedia of dinosaurs & prehistoric life. DK Publishing in association with the American Museum of Natural History. 2008. ISBN 978-0-7566-3836-8. OCLC 181602635. 

Dış Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Wikimedia Commons'ta Tyrannosaurisae ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Vikitür'de Tyrannosauridae ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
• Tyrannosauridae Theropod Veritabanı'nda örnek listesi.