Struthio camelus Yaşadığı dönem aralığı: 15-0 myö Orta miyosen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[2]
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Aves Takım: Struthioniformes Familya: Struthionidae Cins: Struthio Tür: S. camelus
İkili adlandırma
Struthio camelus Linnaeus, 1758[1]

Struthio camelus veya deve kuşu, Struthio cinsine bağlı Afrika'ya özgü uçamayan bir kuş türüdür.^[3][4] Uzun boynu ve bacakları, yaklaşık 55 km/sa (34 mph)^[5] hızla koşması en belirgin ayırt edici özelliğidir. Koşarken kısa sürede 70 km/sa (40 mph),^[6] hıza erişebilen tür karadaki en hızlı kuştur.^[7] Tür aynı zamanda yaşayan en büyük kuş ve yaşayan en büyük dinozordur.^[8] Yaşayan kuşlar arasında en büyük yumurtayı yumurtlar (soyları tükenen Madagaskar'da bulunan Aepyornis maximus ve Yeni Zelanda'da bulunan Dinornis robustus en büyük yumurtayı yumurtlayan türlerdi).

Tehlike hissetiklerinde uzaklaşabilir veya güçlü bacakları ile ciddi zarar verecek şekilde tekme atabilirler.^[9] Bacakları sadece öne doğru tekme atabilir.^[10] Tekme şiddeti 225 kgf. bulabilir.^[11]

Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşayan en iri ve ağır kuştur. Erkekler yaklaşık olarak 2,1-2,75 m (6 ft 11 in-9 ft 0 in) uzunluğunda ve 100-130 kilogram (220-290 lb) ağırlığındadır. Dişiler 1,75-1,9 m (5 ft 9 in-6 ft 3 in) uzunluğunda ve 90-120 kilogram (200-260 lb) ağırlığındadır.^[12] Nadir de olsa erkek 156,8 kg (346 lb) ağırlığa erişebilirken, Güney Afrika'daki türlerin bazıları yaklaşık 59,5-81,3 kilogram (131-179 lb) ağırlığındadır.^[13]

Yeni doğanlarda açık kahverenk üstüne koyu kahverenkli noktalar bulunur.^[14]

Üç ay sonrasında tüyleri olgunlaşmaya başlar ve ikinci yılda erişkin tüyler oluşur. Dört veya beşinci aylarında yetişkin boyutlarının yarısına erişir. Bir yıl sonrasında ise boyları yetişkin boyuna ulaşırken, ağırlıkları 18 ay sonrasında ebeveynlerinin ağırlığına erişir.^[12]

Baş ve boyun kısmı tüysüz duracak kadar ince tüylere sahiptir.^[14][15] Yetişkin erkeklerin tüyleri genel olarak siyah, kanatları ve kuyrukları beyazdır. Dişiler ve genç erkekler grimsi kahverengi ve beyaz renktedir. Dişilerin boyun ve kalçaları pembemsi gri, erkeklerin ise gri veya pembedir.^[14]

Uzun bacak ve boyundan dolayı başları yerden 2,8 m (9 ft 2 in) yüksekliğe erişebilirken, 50 mm (2 in) çapındaki gözleriyle^[16] omurgalılar arasındaki en büyük göze sahip olmaları, kendilerini avlayacak yırtıcıları çok uzak mesafeden görmelerini sağlar. Göz kapakları gözlerinin üzerinden gelecek güneşe karşı gölgelik görevi görür.^{[17] [18]} Kafası ve gagası 12-14,3 cm (4+3⁄4-5+3⁄4 in) aralığında olduğundan genel boyutlarına oranla küçük kalır.^[6]

Güçlü bacakları tüysüzdür, tarsustan itibaren kalın deri pullarıyla kaplanmaya başlar. Bu pullar erkeklerde pembe, dişilerde ise siyahtır.^[19] Her bir ayakta sadece iki parmak bulunur (çoğu kuşta dörder tanedir). İç tarafta ve diğerinden daha büyük olan parmaktaki tırnak, toynağı andırır. Dıştaki parmakta tırnak yoktur.^[20] Parmak sayısındaki azlık, koşmaya yardımcı olmak amacıyla oluşmuş bir adaptasyondur. Tarsus uzunluğu 39-53 cm (15+1⁄2-21 in) arasındadır ve yaşayan kuşlar arasında en büyüğüdür.^[6]

Struthio camelus, 70 km/sa (40 mph) hızın üzerine çıkabilir ve tek adımda 3-5 m (10-15 ft) mesafe alabilir.^[21] Kanat aralığı yaklaşık iki metre (6+1⁄2 ft), kanat uzunluğu ise yaklaşık 90 cm (35 in) ile uçan en büyük kuşların boyutlarına yakındır.^[6]

Tüylerinde, uçabilen kuşların harici tüylerini bir arada tutan kancalardan yoktur. Bu nedenle yumuşak ve pofuduktur, sadece yalıtım amaçlı kullanılır. Kuyruklarında 50 – 60 tüy bulunur. Kanatlarında 16 birincil tüy, dört kanat eklemi ve 20 – 23 ikincil tüy bulunur.^[19] Sternum düzdür, uçabilen kuşlarda kanat kaslarının bağlandığı omurga bulunmaz.^[22] Gagası düz, geniş ve ucu yuvarlaktır.^[15] Diğer bütün Struthionidae türleri gibi kursağı^[23] ve safra kesesi de yoktur.^[24] Üç adet midesi bulunur ve çekumu 71 santimetredir. Yaşayan bütün diğer kuşlardan farklı olarak, idrarını ve dışkısını ayrı depolar. Diğer bütün kuşlar idrar ve dışkılarını dışkılıkda depolarken, Struthio camelus dışkısını kalın bağırsağın sonunda depolar.^[25] Bağırsaklarını tutmak için gelişmiş özgün kasık kemikleri bulunur. Birçok kuşun aksine, erkekte 20 cm (8 in) ulaşabilen çiftleşme organı vardır. Damak yapısı familyadaki diğer türlerden farklı olarak sfenoid ve damak kemikleri bağlantılı değildir.^[19]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk olarak 18. yüzyılda Linnaeus tarafından Systema Naturae adlı çalışmada günümüzdeki binomial ismiyle kullanılmıştır.^[26] Bilimsel adı Latincede, struthio (serçe) ve camelus (deve) demektir. Camelus (deve) denmesinin sebebi habitatının kuru olmasındandır.^[27]

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Struthio camelus türüne bağlı alttürler (2024):

Dağılım ve habitat[değiştir | kaynağı değiştir]

Önceleri Afrika'da Sahra'nın güneyi ve kuzeyinde, Doğu Afrika'da, Afrikanın güneyinde yağmur ormanları kuşağında ve Anadolu'da yayılım gösterirdi.^[6] Sonraları Afrika'nın hem kuzey hem güneyindeki Savan ve Sahel'de daha açık alan olan ekvatoryal orman bölgelerinde yayılım gösterdi.^[9] Avustralya'da yetiştirilerek yaban popülasyonu başlatıldı.^[2][28] Yakın ve Orta Doğu'da Struthio camelus syriacus avlanılmasıyla 20. yüzyılın ortalarında nesli tükendi. İsrail'de neslin canlanması için yapılan çalışmalar başarısızlıkla sonuçlandı.^[29]

Genel olarak farklı ısıya karşı dayanabilir. Habitat alanlarında sıcaklık gece ve gündüz aralığında 40 °C (70 °F) civarına kadar değişkenlik gösterir. Isıya dayanıklılığı, termal regülasyon davranışlarından gelir. Kanatlarını tüysüz bacaklarını soğuktan korumak veya sıcak olduğunda serinlemek, aynı zamanda koştuğunda rahat manevra yapmak için de kullanır. Testler kanatların ani durma, dönme veya zikzaklar çizerek manevra yapmakta etkin şekilde kullanıldığını göstermiştir.^[30]

Yaşam döngüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Erkekler 2-4 yaş aralığında, dişiler ise erkeklerden altı ay erken çiftleşme yetişkinliğine ulaşır. Diğer kuşlarda olduğu gibi birden fazla üreme gerçekleştirir.^[31]

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak dekoratif veya toz alma amacıyla kullanılan tüyleri için yetiştirilir. Derisi, deri ürünlerinin yapımında, etleri ise ticari amaçlı kullanılır.^[6]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  İnce kafa tüyleri
• 
  Gözleri koruyan uzun kirpikler
• 
  Ayaklarda genelde dış tırnaklar eksiktir
• 
  Kafatası
• 
  Kanatlardaki pençeler
• 
  İskelet
• 
  Namibya'da koşan bir erkek
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Yumurta
• 
  Kafa
• 
  Ayak
• 
  Kanatlardaki kancalar
• 
  Kenya, Isiolo yakınlarındaki Lewa Koruma Alanı'ndaki devekuşu
• 
  Karoo yarı çöl bölgesindeki devekuşları, Oudtshoorn, Batı Cape Bölgesi, Güney Afrika
• 
  Yabani kuşlar, Güney Afrika

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Cooper, J. C. (1992). Symbolic and Mythological Animals. New York, NY: Harpercollins. ss. 170-171. ISBN 978-1-85538-118-6. 
• Folch, A. (1992). "Family Struthionidae (Ostrich)". del Hoya, Josep; Sargatal, Jordi (Ed.). Handbook of the Birds of the World. 1, Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions. ss. 76-83. ISBN 978-84-87334-09-2. 
• O'Shea, Michael Vincent; Foster, Ellsworth D.; Locke, George Herbert, (Ed.) (1918). Ostrich. 6. Chicago, IL: The World Book, Inc. ss. 4422-4424. 
• Linnaeus C., Systema Naturae per Regna Tria Naturae, Secundum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, Differentiis, Synonymis, Locis. Editio Decima 1, 1-824 doi:10.5962/bhl.title.542
• Lambrecht K. (1933) Handbuch der Palaeornithologie, 1-1024
• Mourer-Chauvire C., Geraads D. (2008) The Struthionidae and Pelagornithidae (Aves: Struthioniformes, Odontopterygiformes) from the late Pliocene of Ahl Al Oughlam, Morocco, Oryctos 7, 169-194
• Manegold A., Brink J. S. (2011) Descriptions and palaeoecological implications of bird remains from the Middle Pleistocene of Florisbad, South Africa, Palaeontologische Zeitschrift 85, 19-32
• del Hoyo J., Collar N. J., et al (2014) HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World. Volume 1: Non-passerines, 1-904
• Clements J. F., Schulenberg T. S., et al (2017), The eBird/Clements checklist of birds of the world: v2017
• International Commission on Zoological Nomenclature. Opinion 413 Acceptance of the restricted locality for the nominate subspecies of the Ostrich Specified by Stresemann (E.) in 1926 and determination of the name applicable to the Syrian Ostrich.Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature 13(14), 233-242 (1956)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• (Common) Ostrich – Species text in The Atlas of Southern African Birds.
• British Domesticated Ostrich Association
• Index for various ostrich studies and papers
• World Ostrich Association
• Wikimedia Commons'ta Deve kuşu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Deve kuşu ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
• Vikikaynak'ta a description of traditional methods used by Arabs to capture wild ostriches. ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Best, Brendan (2003). "Ostrich Facts". The New Zealand Ostrich Association. 8 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Bezuidenhout, Cornelius Carlos (1999). "Studies of the population structure and genetic diversity of domesticated and 'wild' Ostriches (Struthio camelus)". PhD thesis. 
• Bibi, Faysal; Shabel, Alan B.; Kraatz, Brian P.; Stidham, Thomas A. (2006). "New Fossil Ratite (Aves: Palaeognathae) Eggshell Discoveries from the Late Miocene Baynunah Foramation of the United Arab Emirates, Arabian Peninsula" (PDF). Palaeontologia Electronica. 9 (1). s. 2A. ISSN 1094-8074. 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
• BirdLife International (2010). "Ostrich Struthio camelus - BirdLife Species Factsheet". Data Zone. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• BirdLife International (2010). "The BirdLife checklist of the birds of the world, with conservation status and taxonomic sources". 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (xls) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Bradley, John H. (Haziran 2009). "Riding and racing Ostriches in Oudtshoorn, South Africa". Cape Town to Cairo Website. CapeTowntoCairo.com. 11 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2009. 
• Brands, Sheila (14 Ağustos 2008). "Systema Naturae 2000 / Classification, Genus Struthio". Project: The Taxonomicon. Erişim tarihi: 4 Şubat 2009. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Brown, L. H.; Urban, E.K.; Newman, K. (1982). "Ostriches and to Birds of Prey". Curry-Lindahl, Kai (Ed.). The Birds of Africa (İngilizce). I. London, UK: Academic Press. ss. 32-37. ISBN 9780121373016. 
• Canadian Museum of Nature (Aralık 2010). "Ostrich". Natural History Notebooks. Canadian Museum of Nature. 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Canadian Ostrich Association (Nisan 2008). "Cooking Tips". 12 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Davies, S.J.J.F. (2003). "Birds I Tinamous and Ratites to Hoatzins". Hutchins, Michael (Ed.). Grzimek's Animal Life Encyclopedia (İngilizce). 8 (2 bas.). Farmington Hills, MI: Gale Group. ss. 99-101. ISBN 0 7876 5784 0. 
• Davies, S. J. J. F.; Bertram, B. C. R. (2003). "Ostrich". Perrins, Christopher (Ed.). Firefly Encyclopedia of Birds (İngilizce). Buffalo, NY: Firefly Books, Ltd. ss. 34-37. ISBN 1-55297-777-3. 
• Desert USA (1996). "Ostrich". Digital West Media. 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Doherty, James G. (March 1974). "Speed of animals". Natural History. 
• Donegan, Keenan (2002). "Struthio camelus". Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology. 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Ethridge, Tim (18 Temmuz 2009). "King of the Roxy seeks another crown at Ellis". Evansville Courier & Press. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2009. 
• Fluker, Meryn (Temmuz 2007). "Canterbury brings the Middle East to the Midwest". Southwest Newspapers. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2009. 
• Freitag, Stefanie; Robinson, Terence J. (1993). "Phylogeographic patterns in mitochondrial DNA of the Ostrich (Struthio camelus)" (PDF). Auk. 110 (3). ss. 614-622. 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Folch, A. (1992). "Family Struthionidae (Ostrich)". del Hoya, Josep; Sargatal, Jordi (Ed.). Handbook of the Birds of the World (İngilizce). 1, Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions. ss. 76-83. ISBN 84-87334-09-1. 
• Gilman, Daniel Coit; Peck, Harry Thurston; Colby, Frank Moore, (Ed.) (1903). "Ostrich". The New International Encyclopædia. XIII. New York, NY: Dodd, Mead and Company. ss. 497-498. 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
• Hedding, Judy (2008). "Ostrich Festival". About.com. 15 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2009. 
• Kruszelnicki, Karl (Kasım 2006). "Ostrich head in sand". ABC Science: In Depth. Australian Broadcast Company. 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2011. 
• Laufer, B. (1926). "Ostrich Eggshell Cups of Mesopotamia and the Ostrich in Ancient and Modern Times". Anthropology Leaflet. Cilt 23. Chicago, IL: Chicago Field Museum of Natural History,. 
• Martin, G. R.; Ashash, U.; Katzir, Gadi (2001). "Ostrich ocular optics". Brain Behavior and Evolution. 58 (2). ss. 115-120. doi:10.1159/000047265. 
• Martin, G. R.; Katzir, G. (Aralık 2000). "Sun Shades and Eye Size in Birds". Brain Behavior and Evolution. 56 (6). ss. 340-344. doi:10.1159/000047218. 
• "'They're Off!' Thrills of the Turf in Ostrich Racing". Mechanix Illustrated. 1929. 11 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2009. 
• O'Shea, Michael Vincent; Foster, Ellsworth D.; Locke, George Herbert, (Ed.) (1918). Ostrich. 6. Chicago, IL: The World Book, Inc. ss. 4422-4424. 28 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2009. 
• Palosaari, Ben (19 Temmuz 2008). "Extreme Race Day at Canterbury Park". City Pages. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2009. 
• Skadhauge, E.; Erlwanger, K. H.; Ruziwa, S. D.; Dantzer, V.; Elbrønd, V. S.; Chamunorwa, J. P. (2003). "Does the ostrich (Struthio camelus) have the electrophysiological properties and microstructure of other birds?". Comparative Biochemistry and Physiology - Part A: Molecular & Integrative Physiology. 134 (4). ss. 749-755. doi:10.1016/S1095-6433(03)00006-0. 
• Stöcker, Friedrich W.; Dietrich, Gerhard, (Ed.) (1996). "Ostrich". Concise Encyclopedia Biology (İngilizce). Walter de Gruyter. s. 1149. ISBN 3-11-010661-2. 28 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2009. 
• Texier, P. J.; Porraz, G.; Parkington, J.; Rigaud, J. P.; Poggenpoel, C.; Miller, C.; Tribolo, C.; Cartwright, C.; Coudenneau, A. (2010). "A Howiesons Poort tradition of engraving ostrich eggshell containers dated to 60,000 years ago at Diepkloof Rock Shelter, South Africa" (PDF). PNAS. 107 (14). ss. 6180-6185. doi:10.1073/pnas.0913047107. PMC 2851956 $2. PMID 20194764. 
• Thompson, Dorothy Burr (1955). "A Portrait of Arsinoe Philadelphos". American Journal of Archaeology. 59 (3). ss. 199-206. doi:10.2307/500319. JSTOR 500319. 
• Trails.com (1999). "Amazing Bird Records". 20 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011.