1963 Üsküp depremi

1963 Üsküp depremi
	Depremden sonraki ilk saatler
UTC zamanı	1963-07-26 04:17:17
Yerel tarih	26 Temmuz 1963
Yerel saat	05.17:17 (UTC+1)
Süre	20 sn.
Büyüklük	6.1 M
Derinlik	6 km
Merkez üs	42°06′N 21°24′E / 42.10°K 21.40°D
Maks. şiddet	X (Yoğun)
Etkilenen ülkeler/bölgeler	Yugoslavya
Kayıplar	1.000-1.100 ölü; 3.000-4.000 yaralı; 200.000 evsiz kalan; Şehrin %75-80'i yıkıldı;

1963 Üsküp depremi (Makedonca: Скопски земјотрес 1963, Skopski zemjotres 1963), 26 Temmuz 1963'te Üsküp'te gerçekleşen 6.1 M büyüklüğündeki depremdir. Depremde 1.070'ten fazla kişi ölmüş, 3.000^[5] ilâ 4.000^[6] kişi yaralanmış ve 200.000'den fazla kişi evsiz kalmıştır. Şehrin yaklaşık yüzde 80'i tamamen yıkılmıştır.^[1]

Detaylı bilgiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Moment magnitüd ölçeğinde 6.1 olarak ölçülen deprem 26 Temmuz 1963'te, 04.17 UTC (yerel saatle 5.17) saatinde, o zamanlar Yugoslavya SFC'nin Makedonya SC'nde bulunan (günümüzde Kuzey Makedonya) Üsküp şehrinde gerçekleşmiştir. 20 saniye süren sarsıntı,^[1] Vardar Nehri vadisinin çoğunda hissedilmiştir.^[9]^[10] Depremin artçıları 5.43'e dek devam etmiştir.

Depremin ardından[değiştir | kaynağı değiştir]

"Cumhuriyetinizin üzerine çöken talihsizliği tüm Yugoslavya halkıyla beraber hafifletmek için çabalayacağız."

Josip Broz Tito'nun Üsküp'ü bizzat ziyaretinden önce Makedonya SC'ne gönderdiği baş sağlığı mesajından

"Üsküp, ilk eziyetlerinin gazetedeki bir raporu olarak kalmamalı, bizim, bugün ya da yarın benzeri yeni bir afette Üslüplüler gibi olabilecek tüm insanların sorumluluğu olmalı."

İtalyan yazar Alberto Moravia

Depremden birkaç gün sonra 35 ülke BM Genel Kurulu'ndan Üsküp'e yardım göndermeyi gündemine almasını talep etti. Maddi yardımın yanı sıra, tıbbi destek, mühendislik ve inşaat ekip ve malzemelerinin gönderilmesi 78 ülke tarafından teklif edildi.^[1]

ABD başkanı John F. Kennedy, Savunma Bakanlığı'na ve Uluslararası Gelişme Ajansı'na (USAID) Üsküp'te afet yardımı için harekete geçemlerini, personel, prefabrik ev, çadır kentler gibi çeşitli yardımları göndermelerini emretti. Sovyetler Birliği'nden de önemli yardımlar geldi. SSCB lideri Nikita Kruşçev Üsküp'ü bizzat ziyaret etti. Yugoslavya, Soğuk Savaş boyunca Bağlantısızlar Hareketi'nin üyesi olduğu için Üsküp'teki Amerikan ve Sovyet askerleri 1945'te Elbe'deki karşılaşmalarından beri ilk defa el sıkışabilmişti.

Üsküp'e deprem haberi yapmak için varan ilk yabancı muhabir The New York Times gazetesinden David Binder olmuştu.^[11] Uçaktan izlediği Üsküp'e bakarken, şehrin bombalanmış gibi göründüğü yorumunda bulunmuştu.^[12]

Birleşik Krallık merkezli hayır kurumu War on Want, İngiliz mühendis Demetrius Comino'yla görüşerek ondan Dexion bina çatkısı malzemeleri ve Barto Stuart yönetimindeki personeli getirerek 1560 bina (iki köye yetecek kadar) inşa etmesi için kamu müracaatında bulundu. İnşa edilen küçük köylerden birine Dexiongrad adı takılmıştı. Dexion, Üsküp'teki Gjorče Petrov Belediyesine aitti. BK hükûmeti, aynı anda 13,5 x 7 m. genişliğinde Nissen kulübeler hediye etmişti. Yugoslav yetkililer, bunların altısını kalıcı olanlrı inşa edilene dek uydu mahallelerde okul olarak kullanmıştı. Bu kulübelerin inşası, Teğmen Charles Brodley RE önderliğindeki dokuz kraliyet mühendisinden oluşan küçük bir ekibin denetimindeydi. Daha sonra "War on Want", şehrin inşasıyla upraşan 2.000 işçinin konaklamasına yetecek kadar kulübe satın alacak ve mühendis ekibi Yüzbaşı SL Rooth RE komutasındaki 49 personele kadar çıkacaktı.

1965'te BM, Japon Mimar Kenzo Tange'den Üsküp'ün yeniden inşası için kısıtlı bir yarışmaya girmesini istedi. Daha sonra Tange, ödülün %60'ını kazanırken Yugoslav ekibi %40'ını kazanacaktı. Ancak Tange'nin en büyük eserlerinden biri olan Üsküp için yaptığı planlar, özellikle de Yeni Üsküm Demiryolu İstasyonu ve "Şehir Duvarı" için olanlar sadece kısmen uygulanabildi.

Şehir adım adım yaralarını sarmaya başlarken kültürel hayatı yeniden canlandırma ihtiyacı arttı. Ressam Pablo Picasso, "Bir Kadının Başı" (1963) tablosunu depremden sonra inşa edilen Makedonya Çağdaş Sanat Müzesi'nde sergilenmesi için bağışladı.^[13]^[14]^[15] Müze binası Polonya tarafından bağışlanmış ve birkaç Leh mimarca tasarlanmıştı.^[16] Konser salonu "Univerzalna sala", 35 ülkenin bağışları sayesinde inşa edilmiş ve prefabrik binası komşu Bulgaristan'da yapılmıştı.^[17] Yugoslav Federal Yürütme Konseyi'nin talebi üzerine BK Dış İşleri ve Topluluk İşkeri Bakanı Rab Butler, 19 Şubat 1964'te BK Parlamentosu'ndaki Avam Kamarası'nı BK hükümetinin Üsküp'ün onarımı için 500.000 sterlinlik yeni kredi vermeyi onayladığı konusunda bilgilendirdi.

Üsküp'teki cadde ve nesnelerin bir kısmına, inşalarında yardım eden ya da ev bağışlayan ülkeleri onurlandırmak amaçlı adlar verildi. Mesela Romanya hükûmetinin bağışladığı poliklinik tıp merkezine başkenti Bükreş'in adı verildi. Karpoş Belediyesi'ndeki Sovyetler'ce bağışlanan apartmanlara "руски згради" ("ruski zgradi", "Rus binaları") adı verildi. Aynı şekilde İsveç ve Finlandiya'nın bağışladığı prefabrik evlere de "шведски / фински бараки" ("švedski / finski baraki", İsveç/Fin barakaları) adı verildi.^[12]

Bir başka örnek de Üsküp'teki Meksika Caddesi'dir (улица Мексичка, ulica Meksička). Adı Meksika'nın onuruna verilen caddede Meksika başkanı Adolfo López Mateos'un verdiği bir anıt plak da mevcuttur. 2012'de caddenin meşhur sakini rock müzisyeni Vlatko Stefanovski ve kardeşi tiyatro yazarı Goran Stefanovski, belediye başkanının Meksika Caddesi de dahil olmak üzere çok sayıda caddenin adını değiştirme kararını protesto etti. Stefanovski kardeşler, büyüdükleri ve Makedon rock grubu Leb i sol'ün kurulduğu bu caddenin Meksika'nın bağışlarıyla inşa edildiğini halka hatırlatarak bu dayanışmanın asla unutulmaması gerektiğini savunmuştu.

Dünya ülkelerinin yardımlarıyla harabe drumumdan kurtarılıp yeniden inşa edilen Üsküp'ün sloganı bu nedenle "Uluslararası Dayanışma Şehri"dir.

1963 depreminden bir yıl sonra Yugoslavya'nın ilk Sismik Bölgelerde İnşaat Kanunu (1964, geçici kanun) ulusal ve uluslararası uzmanlardan müteşekkil bir komitece hazırlandı.

Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]

"Üsküp, bir film değil, ana olayı tahmin edeceğimiz bir gerilim romanı değil. Üsküp, insanın, sonucu daha çok mücadeleye ilham veren ve yenilgi kabul etmeyen özgürlük savaşının bir odağı."

Fransız filozof Jean-Paul Sartre

Üsküp depreminin bahsi, çok sayıda sanat, edebiyat, müzik, tiyatro ve sinema eserinde geçmektedir. Bunun bir örneği, Dimitrie Osmanli'nin yönettiği 1967 yapımı Makedon filmi Memento'dur. Edebiyat alanından bir örnekse Avusturyalı şair Christine Busta'nın yazdığı Skoplje 1963 şiiridir.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Depremin simgesi: Üsküp'teki Eski Demiryolu İstasyonu. Saat, 26 Temmuz 1963'te durmuştur. Bina, günümüzde Üsküp Şehir Müzesi (Muzej na grad Skopje) tarafından kullanılmaktadır.
Eski Demiryolu İstayonu'nun yanındaki depremin kurbanlarına adanmış anıt
Üsküp'teki yeni yerleşimleri bağışlayanlar: ABD, BK, Batı Almanya, Meksika, İskandinav ülkeleri, İsviçre, Çekoslovakya, Polonya, Dünya Kiliseler Konseyi vs.
Henryk Szeryng tarafından Üsküp depreminin kurbanları için yapılan yardım konseri, Reims, Fransa, 26 Kasım 1963
Gazete küpürleri: Üsküp vatandaşları için Roosendaal, Hollanda'dan yardım, 8 Ağustos 1963
Depremin ertesi gün, vatandaşlar geçici sığınaklar hazırlıyor
Josip Broz Tito önderliğindeki Yugoslav delegesi, "Ivo Lola Ribar" Caddesi.
Macedonia otelinin önünde kurbanlara yapılan ilk yardım
Yıkım sırasında Krangova Sarayı
Yıkılmış bina, Üsküp
Üsküp merkezinin depremden önceki hâli
John F. Kennedy Kütüphanesi'nden: Milli Güvenlik Hareket Protokolü No. 267 Üsküp için Afet Yardımı – NARA – 193638, 18 Ekim 1963'te Başkan Kennedy'nin ulusal güvenlik danışmanı McGeorge Bundy tarafından yazıldı ve imzalandı

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d Marking the 44th anniversary of the catastrophic 1963 Skopje earthquake. (İngilizce) 30 Ekim 2007'de Wayback Machine MRT ile arşivlendi, 26 Temmuz 2007, Perşembe
^ ^a ^b ^c Seismic Ground Motion Estimates for the M6.1 earthquake of July 26, 1963, at Skopje, North Macedonia 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Department of Earth Sciences, University of Trieste, Trieste, Italy
^ "1963 Skopje Macedonia Earthquake". 3 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
^ ^a ^b Marking the 44th anniversary of the catastrophic 1963 Skopje earthquake 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. MRT, Thursday, July 26, 2007
^ ^a ^b "My Info Agent". 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
^ ^a ^b "Макфакс - Макфакс". 1 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
^ "The 1963 earthquake". 13 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
^ "BBC ON THIS DAY - 26 - 1963: Thousands killed in Yugoslav earthquake". 26 Temmuz 1963. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
^ "The 1963 earthquake". Orijinalinden 13 Mayıs 2008'de arşivlendi. 19 Ağustos 2015'te erişildi.
^ "BBC ON THIS DAY - 26 - 1963: Thousands killed in Yugoslav earthquake" 5 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 25 Temmuz 1963. 19 Ağustus 2015'te erişildi.
^ "Quake - Macedonia". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
^ ^a ^b Radio Free Europe: Годишнина од катастрофалниот земјотрес 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Makedonca)
^ "Pablo Picasso \ Painting-International Collection \ Collection \ MoCA Skopje". 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ "Museum Of Contemporary Art Skopje : Portfoglio: Unesco". 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
^ "Музеј на современата уметност - Скопје". 19 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ "Univerzalna sala - Историја". 10 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Deprem sonrasının arşiv görüntüleri 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - YouTube
Doğal Afetlere Toplumsal Hassasiyet: Üsküp, Makedonya Üzerine bir Araştırma 21 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[:0-1] Marking the 44th anniversary of the catastrophic 1963 Skopje earthquake. (İngilizce) 30 Ekim 2007'de Wayback Machine MRT ile arşivlendi, 26 Temmuz 2007, Perşembe

[Trieste-2] Seismic Ground Motion Estimates for the M6.1 earthquake of July 26, 1963, at Skopje, North Macedonia 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Department of Earth Sciences, University of Trieste, Trieste, Italy

[IRIS-3] "1963 Skopje Macedonia Earthquake". 3 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.

[MRT-4] Marking the 44th anniversary of the catastrophic 1963 Skopje earthquake 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. MRT, Thursday, July 26, 2007

[mia3000-5] "My Info Agent". 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.

[makfax4000-6] "Макфакс - Макфакс". 1 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.

[InYourPocket-7] "The 1963 earthquake". 13 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.

[BBC-8] "BBC ON THIS DAY - 26 - 1963: Thousands killed in Yugoslav earthquake". 26 Temmuz 1963. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.

[9] "The 1963 earthquake". Orijinalinden 13 Mayıs 2008'de arşivlendi. 19 Ağustos 2015'te erişildi.

[10] "BBC ON THIS DAY - 26 - 1963: Thousands killed in Yugoslav earthquake" 5 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 25 Temmuz 1963. 19 Ağustus 2015'te erişildi.

[binder-11] "Quake - Macedonia". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.

[freeeurope-12] Radio Free Europe: Годишнина од катастрофалниот земјотрес 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Makedonca)

[13] "Pablo Picasso \ Painting-International Collection \ Collection \ MoCA Skopje". 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[14] "Museum Of Contemporary Art Skopje : Portfoglio: Unesco". 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[15] "Arşivlenmiş kopya". 17 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.

[16] "Музеј на современата уметност - Скопје". 19 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[17] "Univerzalna sala - Историја". 10 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

g t d Üsküp
Belediyeler	Merkez Gazi Baba Aerodom Çayır Ekşisu Butel Şuto Orizari Karpoş Gorçe Petrov Saray
Coğrafya	Matka Kanyonu Üsküp Bölgesi Karadağ Vardar Nehri Vodno Dağı
Tarih	1555 Üsküp depremi 1689 Üsküp yangını 1963 Üsküp depremi
Simge yapılar	Çifte Hamam Üsküp Kalesi Kapan Han Kurşunlu Han Makedonya Meydanı Milenyum Haçı Türk Çarşısı Pella Meydanı Porta Makedonya Ristiç Sarayı Scupi İskender Bey Meydanı Üsküp Kemeri Üsküp Hayvanat Bahçesi Taşköprü Sulu Han Tauresium Tumba Macari
Kiliseler	İsa'nın Yükselişi Kilisesi Aziz Ohrili Klement Kilisesi Aziz Nikita Kilisesi Aziz Panteleimon Kilisesi Meryem Ana Doğuş Kilisesi Marko Manastırı
Camiler	Mustafa Paşa Camii Sultan Murad Camii
Müzeler	Makedonya Müzesi Makedon Mücadelesi Müzesi Makedonya Ulusal Galerisi Makedonya Çağdaş Sanat Müzesi Üsküp Şehir Müzesi Makedonya Yahudileri için Holokost Anma Merkezi Rahibe Teresa Anıt Evi
Spor alanları	Avtokomanda Boris Traykovski Spor Merkezi Boris Traykovski Stadyumu Çayır Stadyumu Sementaritsa Stadyumu Gorçe Petrov Stadium Yane Sandanski Arena Lokomotiva Stadyumu Toşe Proeski Arena Kale Spor ve Rekreasyon Merkezi Petar Miloşevski İdman Merkezi Jelezarnitsa Stadyumu
Spor kulüpleri	FK Alumina FK Balkan Skopje FK Butel FK Sementaritsa 55 FK Gotse Delçev Skopsko Pole FK Gorno Lisiçe FK İlinden Skopje KK Karpoş Sokoli FK Lokomotiva Skopje FK Macari Solidarnost FK Makedonya Gorçe Petrov FK Metalurg Skopje Rabotniçki Şkupi FK Skopje FK Sloga Yugomagnat FK Vardar KK Rabotniçki KK Torus KK Vardar JKK Badel 1862 RK Metalurg Skopje RK Tineks Prolet RK Vardar JRK Metalurg JRK Vardar
Eğitim	FON Üniversitesi Avrupa Üniversitesi Aziz Kiril ve Metodius Üniversitesi Üsküp Amerikan Koleji Üniversitesi Yahya Kemal Koleji Nova Uluslararası Okulları
Etkinlikler	Baskerfest Üsküp Dans Festivali Oro Bez Granici Kota 2023 Üsküp Festivali Üsküp Film Festivali Üsküp Caz Festivali Üsküp Yaz Festivali Super Dzvezda Tiyatro Festivali
Ulaşım	Üsküp Havalimanı
Kişiler	Üsküp doğumlular

1963 Üsküp depremi nedir?, 1963 Üsküp depremi anlamı nedir?, 1963 Üsküp depremi ne demektir?