Çeltik
Biyolojik sınıflandırma
lem: Plantae Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular) Sınıf: Liliopsida (Bir çenekliler) Takım: Poales (Buğdaylar) Familya: Poaceae (Buğdaygiller) Alt familya: Ehrhartoideae Oymak: Oryzeae (Pirinçgiller) Cins: Oryza L.
Türler
Oryza barthii Oryza glaberrima Oryza latifolia Oryza longistaminata Oryza punctata Oryza rufipagon Oryza sativa

Pirinç, Buğdaygiller familyasından Oryza sativa (Asya pirinci) veya daha az yaygın olarak Oryza glaberrima (Afrika pirinci) türüne ait bitki ve bu bitkinin tohumlarıdır. Yabani pirinç adı genellikle terim her ne kadar yabani ve evcilleştirilmiş olsa da Zizania ve Porteresia cinslerinin türleri için kullanılır ayrıca ilkel veya ekilmemiş Oryza çeşitleri için de kullanılabilir.

Bir tahıl olarak ıslah edilmiş pirinç, dünyadaki insan nüfusunun yarısından fazlası için, özellikle Asya ve Afrika'da en yaygın tüketilen temel gıdadır.^{[Liu 1]} Şeker kamışı ve mısırdan sonra dünya çapında en yüksek üçüncü üretime sahip tarım ürünüdür.^[1] Şeker kamışı ve mısır mahsullerinin büyük bölümleri insan tüketimi dışındaki amaçlar için kullanıldığından, pirinç dünya çapında insanlar tarafından tüketilen kalorinin beşte birinden fazlasını sağlayan, insan beslenmesi ve kalori alımı açısından en önemli gıda ürünüdür.^[2] Birçok pirinç çeşidi vardır ve mutfak tercihleri bölgesel olarak değişir.

Pirinç yetiştirmek için geleneksel yöntem, genç fideleri yerleştirirken veya sonrasında tarlaları sular altında bırakmaktır. Bu basit yöntem iyi bir sulama planlaması gerektirir ancak su altında büyüme durumu olmayan daha az dayanıklı yabani ot ve haşere bitkilerinin büyümesini azaltır ve haşereyi caydırır. Pirinç ekimi için su basması zorunlu olmasa da, diğer tüm sulama yöntemleri büyüme dönemlerinde yabani ot ve zararlı kontrol için daha fazla çaba ve toprağı gübrelemek için farklı yaklaşım gerektirir.

Tek çenekli olan pirinç normalde yıllık bitki olarak yetiştirilir, ancak tropikal alanlarda çok yıllık olarak da yaşayabilir ve 30 yıla kadar budanmış bitki kökünden süren filizler vasıtasıyla mahsul üretebilir.^[3] Pirinç ekimi, düşük işgücü maliyetleri ve yüksek yağmur düşüşü olan ülke ve bölgeler için çok uygundur. Ancak pirinç, su kontrollü teras sistemlerinin kullanılmasıyla dik bir tepede veya dağ alanda bile neredeyse her yerde yetiştirilebilir. Ana türü Asya'ya ve Afrika'nın belirli bölgelerine özgü olsa da, yüzyıllarca süren ticaret ve ihracat, onu dünya çapında birçok kültürde yaygınlaştırdı. Pirinç üretimi ve tüketiminin 2010 yılında küresel sera gazı emisyonlarının %4'ünden sorumlu olduğu tahmin edilir.

Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Pirinç bitkisi 1-18 m (3-59 ft) uzunluğa kadar büyüyebilir, bu bazen çeşitliliğe ve toprak verimliliğine bağlı olarak daha çok olabilir. Uzun, ince yaprakları 50-100 cm (20-40 in) uzunluğunda ve 2-25 cm (3⁄4-9+7⁄8 in) genişliğindedir. Küçük rüzgarla tozlaşan çiçekler sarkık çiçeklenme 30-50 cm (12-20 in) uzunluğa kadar dallı bir yay şeklinde üretilir. Yenilebilir tohum tanesi (caryopsis) 5-12 mm (3⁄16-15⁄32 in) uzunluğunda ve 2-3 mm (3⁄32-1⁄8 in) kalınlığındadır.

Pirincin işlenmesi ve yan ürünleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kırık taneler: Bir tam tanenin dörtte üçünden küçük olan pirinç taneleri. Pirinç unu yapımında ve evcil hayvan mamalarında kullanılır.
• Pirinç kabuğu: Pirinç tanesini içine alan dış kaplama veya kabuk tabakası. Kabuk yenmez.
• Pirinç kepeği: Pirincin üst tabakası. Tahıllarda, karışımlarda ve vitamin konsantrelerinde bir bileşendir ve pirinç kepeğinin gıda kalitesinde olmayan cinsleri hayvan yemlerinde kullanılır.
• Pirinç kepeği yağı: Pirinç kepeğinden çıkartılan yüksek kaliteli bir yemeklik yağdır.
• Pirinç unu: Öğütülmüş kabuksuz veya esmer pirinçtir. Alerjenik değildir ve bu da onu, glütene ve buğday unu ürünlerine karşı alerjisi bulunanlar için bir buğday alternatifi olarak çok değerli hâle getirir. Pirinç hamuru, cips ve başka aperitif yiyecekler ve kahvaltı amaçlı tahıl ürünleri üretilmek üzere tabaka hâline getirilebilir.

Pirinç tipleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Aromatik pirinç: Kavrulmuş fındık veya patlamış mısıra benzer bir doğal aroması ve tadı vardır. En yaygın yerli aromatik pirinçler basmati, jasmine ve della 'dır.
• Kısa taneli pirinç: Kısa, tombul, hemen hemen yuvarlak olan tanelerdir.
• Orta taneli pirinç: Uzunluğu eninin iki veya üç katı olan, uzun taneli pirinçten daha kısa ve geniş taneler. Pişirilmiş taneler daha nemli ve yumuşak olur ve uzun taneli pirince göre birbirine yapışma eğilimi daha fazladır.
• Tatlı pirinç: Kısa, tombul, opak taneli pirinç. Pişirildiğinde pirinç şeklini kaybeder ve çok yapışkan ve glutenli olur.
• Uzun taneli pirinç: Uzunluğu eninin dört veya beş katı olan uzun ve ince taneler. Pişirildiğinde tane tane, hafif ve yumuşak olur.

Dünya pirinç üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeltik daha ziyade tropikal ve suptropikal iklim şartlarında, güney ve güneydoğu Asya ile Afrika'da yaygın olarak yetiştirilir. En çok Muson Asyası'nda yetişir.

Türkiye pirinç üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeltik (Kabuğu çıkarılmamış pirinç) Türkiye’nin bütün bölgelerinde yetiştirilmektedir, fakat en fazla ekiliş alanı ve üretim miktarına sırasıyla Marmara ve Karadeniz Bölgeleri sahiptir. Buna karşılık Ege ve Doğu Anadolu Bölgelerinde ekiliş çok azdır.^[4]

En fazla çeltik %70,2 oranıyla Marmara Bölgesinde üretilir. Edirne %41,2 oranıyla Türkiye’de en çok pirinç üretimi yapan ildir.

Yerel ürünlerde ayrıcalık oluşturulmasında ve bu ürünlerin kırsal ekonomiye katkısının yükselmesinde önemli yer tutan 'coğrafi işaretler' pirinçte de ürünün değerini artırıyor.

Türk Patent ve Marka Kurumundan İpsala pirinci, Karacadağ pirinci, Tosya pirinci, Bolu Kıbrıscık pirinci ve Konuralp pirinci için coğrafi işaret tescili alındı. Ayrıca İpsala pirinci için AB coğrafi işaret başvurusu yapıldı. Terme pirinci, Gönen pirinci, Biga inci pirinci ve Yusufeli pirinci için coğrafi işaret tescili başvurusu bulunuyor.

Dünya Çeltik Üretimi - 2005 (milyon metrik ton)
Çin	185
Hindistan	129
Endonezya	54
Bangladeş	40
Vietnam	36
Tayland	27
Myanmar	25
Pakistan	18
Filipinler	15
Brezilya	13
Japonya	11
Dünya Toplamı	700
Kaynak: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)[1]19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Mineraller ve vitaminler[değiştir | kaynağı değiştir]

100 g pişirilmemiş haşlanmış pirinçte mineral ve vitaminler:^[5]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Abstract, "Rice feeds more than half the world's population."

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]