İoannis Komnenos Vatacis

İoannis Komnenos Vatacis
Doğum	bilinmiyor, muhtemelen y. 1132
Ölüm	16 Mayıs 1182; Filadelfiya
Bağlılığı	Bizans İmparatorluğu
Rütbesi	Megas Domestikos
Komutası	Bizans Ordusu Komutanlığı, Trakya Theması Valisi (Dux)
Çatışma/savaşları	Bizans-Selçuklu savaşları Hyelion ve Leimocheir Muharebesi,; Filadelfiya Muharebesi (1182);
Ailesi
Babası	Theodoros Vatacis

İoannis Komnenos Vatacis (Yunanca: Grekçe: Ἱωάννης Κομνηνός Βατάτζης, ya da kısaca İoannis Komnenos ya da İoannis Vatacis), başka alfabelerle Batacis yazımıda kullanılır, I. Manuil ve II. Aleksios hükümdarlıklarının önemli askerî ve siyasi karakteridir. Yaklaşık 1132 yılında doğumludur ve I. Andronikos'a karşı başlattığı isyan sırasında doğal nedenlerle ölmüştür.

Arka plan ve ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İoannis Komnenos Vatacis, sebastohypertatos Theodoros Vatacis ile İmparator II. İoannis ve karısı İrini kızları porphyrogenita prenses Eudokia Komnini'nin oğludur.^[1]^[2] Theodoros Vatacis, II. İoannis tarafından öne çıkarılmaya başlanan "yeni adamlarada" biridir. Vatacis ailesi Bizans aristokrasinde daha önceleri ün üst düzeyler arasında kabul edilmezdi, daha ziyade Trakya'da Hadrianapolis şehri çevresinde uzun zamandır önemliydiler.^[3] İoannis'in ebeveynleri 1131 yılında evlendiler ve daha sonra takribi 1132 yılında doğdu.^[1] İoannis, kendisi gibi tanınmış bir general olana Andronikos isminde bir erkek kardeşi vardır, Andronikos Amaseia şehrine karşı bir bir orduya 1176 yılında liderlik etmiş ancak Selçuklu Türkleri tarafından öldürülmüştür. Selçuklu Türkleri kesik başını kısa bir süre sonra Miryokefalon Muharebesi sırasında göstermişlerdir. Aleksios isimli bir başka kardeşi vardır.^[4] İoannis'in karısının ismi Maria Doukaina'dır ve Aleksios ile Manuel isimlerinde iki oğulları olmuştur.^[5] İkinci oğul ismini İoannis'in amcası İmparator Manel'den almıştır.^[6]

I. Manuil hükümdarlığında askeri kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

İoannis Komnenos Vatacis, dönemin kayıtlarına 1170'lerde kıdemli general olarak girmiştir; yüksek komutaya atanmadan önce daha küçük kuvvetlerde hizmet ettiği kesindir fakat o dönemlere ait kayıtlar günümüze ulaşmamıştır. Macar sınırında bulunan Zemun'un 1151 yılında kuşatılmasını üstlenen ve Klikya'da bulunan Tarsus'u 1158 yılında ele geçiren önde gelen generallerden babası Theodoros Vatacis'in yanında askerlikte çıraklık dönemini geçirdiği şüphesizdir.^[7]

1176 yılında İmparator Manuil Komnenos, Anadolu Selçuklu Devleti yıkmaya teşebbüs etti fakat Miryokefalon'da mağlup oldu. Türk topraklarından Bizans ordusunun çekilmesini içeren ateşkesin ardından, Manuel tüm şartları ama özellikle düşmanlığın durması için Selçuklu sultanı II. Kılıç Arslan'ın ön şart olarak koyduğu sınır kalelerinin yıkılması şartını tam olarak yerine getirmemiştir.^[8]^[9] Soublaion kalesi yıkıldı ama çok daha önemli olan Dorlion kalesi ise yıkılmadı. Sultan 24,000 kişiden oluşan hatırı sayılır bir süvari ordusunu Anadolu'nun batısında Menderes Vadisi'nde bulunan Bizans topraklarına yollayarak buna cevap verdi. İoannis Komnenos Vatacis, Konstantinopolis'ten Selçuklu saldırısını engellemek talimatları ile Bizans Ordusu komutanı olarak ayrıldı. Konstantin Dukas ve Mihail Aspietes yardımcıları olarak görevlendirildiler. Vatacis, ordusunu yerel asker alımıyla güçlendirdi. Bu şekilde bölgeye hareket etti.^[10]^[11]^[12]

Vatacis, talan edilen Bizans şehirlerinden elde ettikleri yağmalarla Türk topraklarına dönen Selçuklu Ordusunu Menderes Nehri'nden geçerlerken pusuya düşürdü. Selçuklu ordusu kendini savunmakta tamamen acizdi ve yok edildi; Bizans tarihçisi Nikitas Honiatis, binlercesinden çok azının kaçabildiğini yazmıştır. Atabeg rütbesine sahip Selçuklu komutanı da tuzaktan kurtulmak için savaşırken öldürülmüştür.^[13]^[14] Hyelion-Leimocheir Muharebesi olarak tarihe geçen bu çatışma Bizanslılar için önemli bir zafer olmuştur. Menderes Vadisi etrafında bulunan Türk kökenli göçerlere bu zaferden sonra ceza seferleri düzenlenmiştir.^[15]

II. Aleksios ve isyan[değiştir | kaynağı değiştir]

Vatacis, kaynaklarda tekrar 1182 yılında çok yüksek bir makam olan Bizans Ordusu baş komutanı (Megas Domestikos) ve önemli bir Thema (vilayet) olan Trakya valisi olarak geçer.^[16] Hadrianapolis şehri hem Trakya vilayetinin hem de ailesinin topraklarının merkezidir ve İoannis orada binalar, bakım evleri ve hastaneler yapması nedeniyle kayıtlara geçmiştir.^[17]

1180 yılında I. Manuel'in ölümünün ardından, yerine oğlu II. Aleksios geçmiştir. Aleksios çocuk olduğu için, güç annesi İmparatoriçe Antakyalı Maria'nın elindeydi. Maria, Latin (Batı) kökenli olması nedeniyle, halk ama özellikle aristokrasi arasında sevilen biri değildi. Manuel'in kuzeni I. Andronikos erken 1182'de gücü ele geçirmek istediğinde, İoannis Vatacis'e aklına çelmek için yazı yazdı. Vatacis, Andronikos'u potansiyel bir tiran gördüğü için hakaret ifadeleri ile bir cevap verdi.^[16] Vatacis'in kuzeni donanma komutanı Andronikos Kontostefanos faka bastırıp Andronikos'un kuvvetlerinin Konstantinopolis'e girmelerinde anahtar rol oynamıştır. Bir kere gücü ele geçirince, I. Andronikos'un gerçekten tiran doğası olduğu ortaya çıkmış ve şiddetli ihtirasıyla Bizans aristokrasisinin ailelerinin güç ve etkisini kırmıştır.

Bu sırada Vatacis, Batı Anadolu'da Filadelfiya yakınlarında ikamet ederken kaydedilmiştir, büyük ihtimalle elindeki görevler alınmıştı. İmparatorluk ailesi üyesinin bir üyesi ve saygı duyulan ve başarılı bir general olarak yeni yönetime karşı açıkça isyan ettiği zaman hatırı sayılır bir ordu toplamakta hiç zorlanmamıştır. Vatacis, Andronikos'u "İmparatorluk ailesi yok etmeyi amaçlamış" bir "şeytani düşman" olarak kınamıştır. En azından İmparatorluk ailesi yönelik suçlaması doğru bir düşüncedir.^[18]^[19]

I. Andronikos, General Andronikos Lampardas (ya da Lapardas) yönetiminde büyük bir orduyu Vatacis'e karşı yolladı. Vatacis, ağır bir hastalığa yakalanmışken, Filadelfiya yakınlarında Lampardas ile karşılaştı. İlk önce oğulları Manuel ve Aleksios'a ordunun nasıl yerleşeceğiyle ilgili talimat verdi sonra kendisini bir tepenin üstüne çıkartarak, Tahtırevandan savaşı izlemeye başladı. Vatacis'in kuvvetleri başlangıçta galip gelip, Lampardas'ın kuvvetlerini dağıttılar ve bir miktar geri çekilmelerini sağladılar. Ancak birkaç gün sonra 16 mayıs 1182 tarihinde Vatacis öldü. Lidersiz kalan isyan çabucak dağıldı ve Vatacis'in oğulları Selçuklu Sultanı'nın korumasına sığındılar. Denizden Sicilya'yı almaya teşebbüs ederlerken, Girit sahillerinde kaza yaptılar ve esir alındılar. I. Andronikos'un emriyle kör edildiler. Andronikos, Vatacis'in ölümünü ilahi takdir olarak görüp, kendisini Aleksios'un yanında ortak imparator ilan etmiştir.^[20]

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

İoannis Komnenos Vatacis, Bizans Tarihçisi Nikitas Honiatis'in çalışmalarında tam bir hayranlıkla tarif edilen birkaç karakterden biridir.^[21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ ^a ^b Varzos, p. 382
^ Magdalino, p. 207
^ Magdalino, p. 208
^ Honiatis, pp. 440-441.
^ Varzos, pp. 382–383
^ Varzos, p. 383
^ İoannis Kinnamos, pp. 91 and 138
^ Magdalino, p. 99
^ Honiatis, p. 108
^ Honiatis, pp. 108-109
^ Birkenmeier, p. 196
^ Varzos, pp. 383–384
^ Honiatis, p. 110
^ Varzos, p. 384
^ Angold, p. 193
^ ^a ^b Honiatis, p. 138
^ Magdalino, p. 153
^ Honiatis, p. 146
^ Angold, p. 267
^ Honiatis, pp. 146-147
^ Magdalino, p. 13.

Genel

Birincil[değiştir | kaynağı değiştir]

Honiatis, Nikitas (1984). O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniates. transl. by H. Magoulias. Detroit. ISBN 0-8143-1764-2.
Kinnamos, İoannis (1976). Deeds of John and Manuel Comnenus. transl. by Charles M. Brand. Columbia University Basımevi.

İkincil[değiştir | kaynağı değiştir]

Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History (İngilizce). Longman. ISBN 0-582-29468-1.
Birkenmeier, John W. (2002). The Development of the Komnenian Army: 1081–1180 (İngilizce). Brill. ISBN 90-04-11710-5.
Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180 (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52653-1. 19 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.
Varzos, Konstantinos (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών [Komninosların Soyağacı] (PDF) (Yunanca). B. Selanik: Bizans Araştırmaları Merkezi. OCLC 834784665.

[Varzos382-1] Varzos, p. 382

[2] Magdalino, p. 207

[3] Magdalino, p. 208

[4] Honiatis, pp. 440-441.

[5] Varzos, pp. 382–383

[Varzos383-6] Varzos, p. 383

[7] İoannis Kinnamos, pp. 91 and 138

[8] Magdalino, p. 99

[9] Honiatis, p. 108

[10] Honiatis, pp. 108-109

[11] Birkenmeier, p. 196

[12] Varzos, pp. 383–384

[13] Honiatis, p. 110

[14] Varzos, p. 384

[15] Angold, p. 193

[Honiatis,_p._138-16] Honiatis, p. 138

[17] Magdalino, p. 153

[18] Honiatis, p. 146

[19] Angold, p. 267

[20] Honiatis, pp. 146-147

[21] Magdalino, p. 13.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

g t d Bizans İmparatorluğu'nda isyanlar ve ayrılıkçı hareketler, 1182-1205
I. Andronikos dönemi(1182-1185)	Andronikos Lampardas (Edremit, Balıkesir) Andronikos Kontostefanos (Asia Minor) İsaakios Komnenos (Kıbrıs) İoannis Komnenos Vatacis (Filadelfiya) Teodor Kantakuzenos (Prussa & Nikaea)
II. İsaakios dönemi(1185-1195)	Teodor ve İvan Asen (Bulgaristan) Aleksios Branas (Hadrianapolis) Teodor Mangafas (Filadelfiya) Basil Hocas (Tarsia) İsaakios Komnenos (Konstantinopolis) Konstantin Tatikios (Konstantinopolis) Pseudo-Alexios (Maeander Nehri, Paflagonya, Nikomedya)
III. Aleksios dönemi(1195-1203)	Bulgar İvanko (Trakya) Dobromir Hrisos (Makedonya) Leo Hamaretos (Lakonya) Leo Sgurus (Argolida ve Korint) Con Spiridonakes (Makedonya) Şişman İoannis Komnenos (Konstantinopolis) Manuel Kamices (Batı Makedonya)
II. İsaakios ve IV. Aleksios dönemi(1203-1204)	Mihail Komnenos Dukas (Frigya, sonra Epir) Aleksios Dukas Murcuflos (Konstantinopolis) Leo Gabalas (Rodos)
Konstantinopolis'in düşmesinden sonra(1204-1205)	Sabas Asidenos (Meander Nehri) Teodoros Gavras (Amisus) İoannis Kantakuzinos (Modon) David Komnenos (Paflagonya) Aleksios Komnenos (Trabzon) Theodoros Laskaris (Nikaea) Manuil Maurozomes (Frigya)

İoannis Komnenos Vatacis Kimdir?