Voseo

İspanyolca dilbilgisinde, voseo ikinci şahıs tekil zamiri için Vos kullanımıdır. Voseo kullanan lehçelerde ya tú yerine ya da tú'nun yanında kullanılır. Voseo, İspanyolca öğrencilerine nadiren ikinci dil olarak öğretilir.^[1] Bununla birlikte, son yıllarda İspanyolca konuşulan dünyada bölgesel lehçelerin geçerli bir parçası olarak daha fazla kabul görmüştür. Tekil ikinci tekil şahıs için tú kullanımı (standart kabul edilen formu) tuteo olarak bilinir.

Voseo, Amerika'nın keşfi ve fethi 15. yüzyılın sonlarında ve 16. yüzyılın başlarında gerçekleştiğinde, nezaket veya sosyal mesafe için ikinci şahıs hitaplarının baskın biçimiydi. Bundan sonra İspanya'da tú daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlansa da İspanyol İmparatorluğu'nun bazı bölgelerinde günümüze kadar voseo kullanmaya devam etti.

Vos, Rioplatense İspanyolcası (Arjantin ve Uruguay), Doğu Bolivya, Paraguay İspanyolcası ve Orta Amerika İspanyolcası (El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua, Kosta Rika, Chiapas'ın güney kesimleri ve bazı bölgelerinde) ikinci tekil şahıs olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Meksika'da Oaxaca).

Vos geleneksel olarak Arjantin, El Salvador, Kosta Rika, Nikaragua, Paraguay ve Uruguay'da resmi yazılarda bile kullanılmıştır. Arjantin, Paraguay ve Uruguay lehçesinde (' Rioplatense İspanyolcası ' olarak bilinir) vos aynı zamanda ana akım medyada bile standart kullanım şeklidir; Arjantin'de, özellikle 20. yüzyılın son yıllarından beri, reklam panolarının ve diğer reklam araçlarının voseo kullandığını görmek çok yaygındır.^[2]^[3]

Vos, diğer ülkelerde bölgesel olarak kullanılır. Örneğin Venezuela'daki Zulia Eyaleti'nin Maracucho İspanyolcasında (bkz. Venezuela İspanyolcası), Panama'nın Azuero yarımadasında, Kolombiya'daki çeşitli bölümlerde^[4] ve Ekvador'un bazı bölgelerinde kullanılmaktadır. Peru'da voseo, bazı Andean bölgelerinde ve Cajamarca'da mevcuttur, ancak genç nesiller voseo'yu kullanmayı bırakmıştır. Ayrıca mevcut olan Ladino (konuştuğu Sefarad Yahudileri boyunca İsrail, Türkiye, Balkanlar, Fas, Latin Amerika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde vos usted yerine kullanılır).

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aslında başlangıçta ikinci çoğul şahıs olan Vos, insanların birbirine saygı ve incelik belirtisi olarak seslenmesiyle yaygınlaştı. 18. yüzyılın sonlarına ait bir ders kitabından alınan aşağıdaki alıntı, o zamanki kullanımı açıklamaktadır:

“

İspanyolcada ikinci tekil ve çoğul şahısları, yakın arkadaşlık ilişkilerinde, Tanrı ile konuşurken, eşler birbirleriyle konuşurken, anne ve babanın çocuklarıyla veya hizmetçileriyle konuşumaları durumlarının dışında nadiren kullanırız.

Örnek

O Dios, sois vos mi Padre verdadéro, Ey Tanrım, sen benim gerçek önderimsin; Tú eres un buen amígo, Sen iyi bir arkadaşsın.

”

— A New Spanish Grammar, or the Elements of the Spanish Language^[5]

Tanıdık olmayan insanlara saygıyla hitap etmek için tekil olarak vuestra merced (merhametiniz başlangıçta v.m. olarak kısaltılıyordu), çoğul olarak ise vuestras mercedes kullanılıyordu. Bu kelime grupları yapısı nedeniyle gerekli üçüncü şahıs formunda çekimleniyordu. Diğer saygılı hitap biçimleri arasında vuestra excelencia (ekselansları, daha sonra ussencia) ve vuestra señoría (lordum/leydim, daha sonra ussía) gibi kullanımlar da vardı. Bugün vos ve tú zamirlerinin her ikisi de günlük yaşamda konuşma dilinde kullanılmaktadır. Bazı bölgelerde ikisi de eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. İspanyolca dili, Río de la Plata bölgesine (Buenos Aires ve Montevideo) ve Şili'ye ulaştığında kullanımı bu şekildeydi.

Zamanla vos İspanya'da resmî değerini kaybetti; ancak Arjantin, Paraguay, Bolivya (doğu), Uruguay, El Salvador, Honduras, Kosta Rika, Guatemala, Nikaragua ve Hispanik Amerika'nın bazı diğer bölgelerinde kullanılmaya devam etti. Meksika, Panama, Küba, Dominik Cumhuriyeti, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Ekvator Ginesi gibi tarihsel olarak İspanya ile daha bağlantılı ülkelerde hiç rastlanmaz veya bazı bölgelerde çok az rastlanır. Vuestra merced zaman içinde bugünkü usted şeklini aldı. (vuestra merced > usarced > usted; hâlâ Vd. veya Ud. olarak kısaltılmakta) Vosotros ise, nosotros'taki nos (biz) ve otros (diğerleri) kelimelerinin birleşmesi gibi, vos (siz) ve otros (diğerleri) kelimelerinin birleşimiyle oluştu.

19. yüzyılın başlarında vos Arjantin'de olduğu gibi Şili'de de yaygındı; ancak Şili'de eğitim sisteminde vos kullanımını azaltmaya ve kaldırmaya yönelik kampanyalar ve müfredatlar uygulanıyor. Bu kampanyalar, vos kullanımını eğitim eksikliği belirtisi olarak gören Andrés Bello tarafından başlatıldı.^[6]

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Vos ile tú'nun kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yalın	Yalın dışı				Dönüşlü
konu	Doğrudan nesne	dolaylı nesne	edat nesnesi	con ile kaynaşmış	doğrudan / dolaylı nesne	edat nesnesi	con ile kaynaşmış
vos	te	te	vos	con vos	te	vos	con vos
usted	lo / la	le	usted	con usted	se	si	Consigo
tú	te	te	ti	Contigo	te	ti	Contigo
Vosotros	os	os	Vosotros	Con vosotros	os	Vosotros	Con vosotros

Vos ile fiil çekimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fiil	Tú 2. Tekil	Vos Genel	Tú / Vos Şili¹	Vos Güneydoğu Küba ve Kuzeydoğu Kolombiya¹^{, 2}	Vosotros 2. Çoğul Vos resmî 2. Tekil Ladino	Ustedes 2. Çoğul Amerika Kıtası	Anlamı
ser	eres	sos	erís/ sois	sois	sox סוֹש /soʃ/	son	Siz ...
comer	comes	comés	comís	coméis	comex קוֹמֵיש /koˈmeʃ/	comen	Yiyorsunuz
poder	puedes	podés	podís	podéis	podex פּוֹדֵיש /poˈdeʃ/	pueden	Yapabilirsiniz
hablar	hablas	hablás	habláis		favlax פֿאבֿלאש /faˈvlaʃ/	hablan	Konuşuyorsunuz
recordar	recuerdas	recordás	recordáis		recordax רֵיקוֹרדאש /rekorˈdaʃ/	recuerdan	Hatırlıyorsunuz
vivir	vives	vivís			vivix בִּיבִֿיש /biˈviʃ/	viven	Yaşıyorsunuz
venir	vienes	venís			venix בֵּינִיש /beˈniʃ/	vienen	Geliyorsunuz
¹ Son hecede [s] hecesinin nefes vererek okunmasından dolayı -s genellikle [h] olarak duyulur veya telaffuz edilmez. ² Kolombiya'nın geri kalan bölümünde vos normal çekimleme kurallarına göre çekimlenir. ³ Zulia bölgesinde ⁴ Azuero bölgesinde

Şimdiki zaman[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel çekim: sondaki -r harfi, -s ile değişir; yazarken son hecedeki sesli harfe vurgu işareti konur.
Şili:
1. -ar ile biten mastar fiil eki -ái ile değişir.
2. -er ve -ir ile biten mastar fiil ekleri -ís ile değişir. Konuşurken -íh gibi duyulur.
Venezuela (Zulia): Modern İspanyolcadaki vosotros ile aynı çekimdedir. Sondaki -s sesi soluk vererek okumayla birlikte -áis, -éis, -ís sesleri Şili aksanındaki gibi -áih, -éih, -íh gibi duyulur.

VOSEO
Mastar	Şimdiki zaman
Mastar	Genel	Venezuela¹	Şili
oír	oís
venir	venís
decir	decís
dormir	dormís
sentir	sentís
escribir	escribís
concluir	concluís
ir	vas	vais	vai
pensar	pensás	pensáis	pensái
contar	contás	contáis	contái
jugar	jugás	jugáis	jugái
errar	errás	erráis	errái
poder	podés	podéis	podís
querer	querés	queréis	querís
mover	movés	movéis	movís
saber	sabés	sabéis	sabís
ser	sos	sois	soi/erís
haber	has	habéis	habís/hai
¹ Zulia bölgesinde modern vosotros ile aynı

Bir sürü düzensiz çekimi olan tú'nun aksine, voseo'nun düzensiz şimdiki zaman çekimleri sadece ser, ir ve haber fiilleridir; ancak present perfect yerine preterite kullanımı daha yaygın olduğu için haber kullanımına sık rastlanmaz.

Emir kipi[değiştir | kaynağı değiştir]

Vos emir kipinde de değişiklik gösterir. Bu çekim tú ve vosotros'tan farklıdır. Fiilden mastar eki olan -r atılır; ancak vurgu son hecede korunur.^[7] Bu bağlamda düzensiz olan tek fiil ir fiilidir. Emir kipinde kullanılmaz, genellikle andá (andar fiilinin vos'a göre çekimi *) şeklinde kullanılır. Arjantin'in Tucumán bölgesinde ite kullanımı görülebilir. -ir ile biten çoğu düzenli fiilde, yo için geçmiş zaman çekimi, vos için emir kipiyle aynıdır. Geçmiş zamanda düzensiz olan neredeyse her fiil (‡ ile gösterilmiş) vos formunda emir kipi çekimini korur.

Fiil	Anlamı	Tú	Vos	Vosotros (yazılı)
ser	olmak	sé	sé	sed
estar	olmak	está / estate	está / estate	estad
ir	gitmek	ve	id / ite (andá / andate*)	id
hablar	konuşmak	habla	hablá	hablad
callar	sessiz olmak	calla	callá	callad
soltar	bırakmak	suelta	soltá	soltad
comer	yemek	come	comé	comed
mover	hareket etmek	mueve	mové	moved
venir	gelmek	ven	vení ‡	venid
poner	koymak	pon	poné	poned
salir	çıkmak	sal	salí	salid
tener	sahip olmak	ten	tené	tened
decir	söylemek	di	decí ‡	decid
pedir	istemek/sormak	pide	pedí	pedid

Emir kiplerinde vos çekiminde yalnızca bir tane düzensiz çekim bulunurken, tú çekiminde daha çok düzensiz çekim bulunur.

Şili'de genel vos çekimi emir kipinde kullanılmaz.

Dilek kipi[değiştir | kaynağı değiştir]

Voseo'nun kullanıldığı çoğu yerde dilek kipi de farklı çekimlenir. Río de la Plata bölgesinde tú formu daha yaygın olsa da tú ve vos çekimlerinin ikisine de rastlanabilir. Bu çeşitlilikte, bazı araştırmalar tú formu ile vos formu arasında pragmatik bir fark olduğunu göstermiştir. Vos formu kişinin inanç durumu hakkında bilgi taşıyabilir.^[8]^[9] Örneğin, Orta Amerika'da olumsuz dilek kipi no mintás, Şili'de no mintái olurken, Río de la Plata bölgesinde no mientas veya no mintás kullanımlarına rastlanabilir.

Orta Amerika¹ Bolivya	Río de la Plata bölgesi	Şili	Venezuela (Zulia) Panama (Azuero)	Anlamı
No quiero que mintás.	No quiero que mientas.	No quiero que mintái.	No quiero que mintáis.	Yalan söylemeni istemiyorum.
No temás.	No temas.	No temái.	No temáis.	Korkma.
Que durmás bien	Que duermas bien.	Que durmái bien.	Que durmáis bien.	İyi uykular.
No te preocupés.	No te preocupes.	No te preocupís.	No te preocupéis.	Endişelenme.
¹Kolombiya'da Paisa Bölgesi gibi voseonun konuşulduğu bölgeler.

Chabacano'da voseo[değiştir | kaynağı değiştir]

Chabacano, İspanyolca temelli bir kreol dilidir. Aşağıda lehçeler karşılaştırılmıştır ve resmiyet seviyeleri yer almaktadır. Vos, tú, usted ve vosotros zamirlerinin birlikte kullanımları olabilir.

	Zamboangueño	Caviteño	Bahra	Davaoeño (Castellano Abakay)
2. tekil şahıs	vos/vo/evo/evos (yaygın/resmî değil) tú (samimi) usted (resmî)	vo/bo(yaygın) tu (samimi) usté (resmî)	vo/bo (yaygın/resmî değil) usté (resmî)	usted (resmî) vos (resmî değil)
2. çoğul şahıs	kamó (yaygın) vosotros (samimi) ustedes (resmî)	vusos busos	buhotro bujotro ustedi tedi	ustedes vosotros

	Zamboangueño	Davaoeño (Castellano Abakay)
2. tekil şahıs	de vos (yaygın) de tu (samimi) tuyo (samimi) de tuyo/di tuyo (samimi) de usted (resmî)	de tu
2. çoğul şahıs	de iño/di inyo (yaygın) de vosotros (samimi) de ustedes (resmî)	(de) vos

Coğrafi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

*Voseo* dağılımı:
  konuşulur ve yazılır

  sadece konuşulur

  *tuteo'*ya alternatif olarak konuşulur

  yok

Voseo'nun baskın olduğu ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Amerika:

Arjantin — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú yaygın değil.
Paraguay — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú, Concepción dışındaki bölgelerde yaygın değil.
Uruguay — zamir ve çekimler voseo ile baskın veya Brezilya sınırına yakın bölgeler hariç iki formun karışımı da görülebilir, zamir tú iken çekimi vos formunda olabilir.

Orta Amerika:

Nikaragua — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú yaygın değil.
Honduras — zamir ve çekimler voseo ile baskın, tú yaygın değil.
Kosta Rika — voseo tarihsel olarak kullanılıyordu, 2000'li yıllarda özellikle genç nesil arasında yerini ustedeo ve tuteo formlarına bıraktı.^[10] Vos günümüzde aile ve arkadaş çevresinde bazı bölgelerde kullanılıyor. Usted diğer bölgelerde yabancılarla konuşurken ilk olarak tercih edilir. Tuteto nadiren kullanılır, bir Kosta Rikalı'nın tuteo ile konuşması durumunda yapmacık veya efemine olarak algılanır.^[11]
El Salvador: saygı ve güven seviyesine göre ikili bir kullanım vardır: usted, vos. Usted mesafeli ve saygılı bir yaklaşım belirtirken; vos daha orta seviyeli bir yaklaşım, tanış olma durumu, samimiyet gibi durumları belirtir.^[12]^[13] Buna rağmen bazen aileler, kendi çocuklarına usted ile hitap edebilirler.

Voseo'nun yaygın olduğu; ama baskın olmadığı ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]