V. Ptolemy Epiphanes (Yunanca: Πτολεμαῖος Ἐπιφανής Εὐχάριστος, Ptolemaĩos Epiphanḗs Eucharistos "Manifest Ptolemy, Hayırsever"; 9 Ekim 210 - Eylül 180), IV.Ptolemy Philopator ve Mısırlı III.Arsinoe'ün oğludur. Temmuz veya Ağustos 204'ten Eylül 180'e kadar Ptolemaios hanedanının beşinci hükümdarıydı. Ptolemy, ailesi şüpheli koşullarda öldüğünde, beş yaşında tahtı miras aldı. Yeni naip Agathocles, geniş çapta hakarete uğradı ve MÖ 202'de bir devrimle devrildi, ancak onu izleyen vekiller dizisi yetersiz kaldı ve krallık felç oldu.Seleukos Kralı Antiochos III ve Antigonid kralı Philip V Beşinci Suriye Savaşını başlatmak için krallığın zayıflığından yararlandı. Ptolemy V, kendi kendini ilan eden firavunlar Horwennefer ve Ankhwennefer'in önderlik ettiği yaygın bir Mısır isyanıyla (MÖ 206-185) karşı karşıya kaldı ve bu, Yukarı Mısır'ın çoğunun ve Aşağı Mısır'ın bazı kısımlarının da kaybedilmesine neden oldu.

V. Ptolemy, M.Ö. 196'da reşit oldu ve Rosetta Taşı'nın yaratılmasıyla anılan Memphis'te firavun olarak taçlandırıldı. Daha sonrasında III.Antiochus ile barıştı ve kızı Kleopatra ile M.Ö. 194 veya 193 yılında evlendi. Bu, kısmen Ptolemaios adına Antiochus ile düşmanlıklara giren Romalıları tiksindirdi ve zaferden sonra, Küçük Asya'daki eski Ptolemaios topraklarını Mısır'a iade etmek yerine Bergama ve Rodos'a dağıttılar. Bununla birlikte ise, Ptolemaios kuvvetleri ülkenin güneyini istikrarlı bir şekilde yeniden fethederek tüm Yukarı Mısır'ı M.Ö. 186 yılında Ptolemaios'un kontrolüne geri getirdi. Son yıllarında, Ptolemy, Seleukos imparatorluğuyla yenilenen savaş için manevralar yapmaya başladı. Ancak bu planlar, M.Ö. 180 Eylül'ünde ani ölümüyle yarıda kesildi, iddia edilen saraylılar tarafından savaşın bedeli konusunda endişeli zehirlendi.

Ptolemaios'un hükümdarlığı sırasında, Ptolemaik siyasi yaşamda saray mensuplarının ve Mısırlı rahip seçkinlerinin öneminin büyük ölçüde arttığını gördü. Bu durum, krallığın varlığının geri kalanının çoğunda devam edecek bir modeldi. Aynı zamanda daha geniş Akdeniz bölgesinde Ptolemaios gücünün çöküşüne de işaret etmiştir. Arthur Eckstein, bu çöküşün Roma'nın Doğu Akdeniz'i fethine yol açan "iktidar geçişi krizini" alevlediğini savunmuştur.^[1]

Arka plan ve erken yaşam[değiştir | kaynağı değiştir]

V. Ptolemy, IV. Ptolemy'ün ve kız kardeşi-karısı III.Arsinoe'ün tek çocuğuydu. Çift görece genç iktidara gelmişti ve eski tarih yazımı, IV. Ptolemy'ün lüks ve törene verildiğini hatırlarken, Mısır hükûmetini büyük ölçüde iki saray mensubuna, Sosibius ve Agathocles'e (ikincisi cariyesi Agathocleia'nın kardeşi) bıraktı. Erken döneminde, IV. Ptolemy, Dördüncü Suriye Savaşı'nda (M.Ö. 219-217) rakip Seleukos imparatorluğunu başarıyla mağlup ederek Seleukos kralı III.Antiochus'un Coele Suriye'yi kendisi için ele geçirmesini başarıyla engelledi. Ancak sonraki hükümdarlığı, yerli Mısır isyanlarından rahatsız oldu. M.Ö. 206-205 yılları arasında Ptolemy, Yukarı Mısır'ın kontrolünü tamamen kendi tarzına sahip Firavun Hugronaphor'a kaybetti .^[2]

V. Ptolemy, muhtemelen M.Ö. 210 yılında doğmuştur ve bundan kısa bir süre sonra, muhtemelen 30 Kasım'da babasıyla birlikte naiplik yapmıştır.^[3] M.Ö. 204 yılının Temmuz veya Ağustos aylarında, V. Ptolemy beş yaşındayken, babası ve annesi gizemli koşullarda öldü. Sarayda IV. Ptolemy'ü öldüren bir yangın olduğu anlaşılıyor, ancak III.Arsinoe'ün bu yangında da mı öldüğü yoksa daha sonrasında naip olmasını önlemek için mi öldürüldüğü belli değildir.

Kral Naipliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Agathocles'un kral naipliği (M.Ö. 204-203)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemy IV ve Arsinoe III'ün ölümünden sonra, Sosibius ve Agathocles ölümlerini gizli tutmalarından belirsiz bir süre(belki bir hafta) geçti. M.Ö. Eylül 204'ten bir süre önce, kraliyet koruması ve ordu subayları kraliyet sarayında toplandı ve Sosibius iktidardaki çiftin ölümünü ilan etti ve genç Ptolemy V'yi kral olarak alkışlanarak tacını başının etrafına sararak sundu. Sosibius ve Agathocles'ün vekilleri yapan ve Ptolemy V'i metresi Agathoclea ve annesi Oenanthe'nin kişisel bakımına yerleştiren Ptolemy IV'ün vasiyetini okudu. Polybius, bu iradenin Sosibius ve Agathocles tarafından üretilmiş bir sahtecilik olduğunu düşünüyordu ve modern bilim adamları onunla aynı fikirde olma eğilimindeydiler. Sosibius bu olaydan sonra bir daha duyulmaz ve genellikle öldüğü varsayılır. Hölbl, zekasının kaybının naiplik için ölümcül olduğunu öne sürüyordu.^[2][4]

Agathocles, yeni rejimi sağlamlaştırmak için bir dizi önlem almıştır. İskenderiye'deki askerlere iki aylık maaş verildi. Önde gelen aristokratlar, dış güçlerin ardıllarının tanınmasını sağlamak ve aristokratların kendi ülkelerinde Agathocles üstünlüğüne meydan okumalarını önlemek için denizaşırı ülkelere gönderildi. III.Arsinoe cinayetini işlediği söylenen Philammon, Ptolemaik yönetimini savunmak için vali olarak Cyrene'ye gönderimiştir. Kıbrıs valisi Pelops, Dördüncü Suriye Savaşı'nın sonunda IV. Ptolemaios ile yapılan barış anlaşmasına saygı göstermeye devam etmesini istemek için III.Antiochus'a gönderildi. Sonrasında ise Sosibius'un oğlu Ptolemy, III.Antiochus'e karşı bir ittifak ve V. Ptolemy ile kızlarından biri arasında bir evlilik düzenlemeye çalışmak için Makedon V'.Philip'e gönderildi. Megalopolis Ptolemy, muhtemelen III.Aniochus'e karşı destek arayan Roma'ya gönderildi.^[5] Bu görevler başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ertesi yıl, Antiochus , Amyzon şehri de dahil olmak üzere Karya'daki Ptolemaios bölgesini ele geçirdi ve M.Ö. 203 yılının sonlarında o ve V. Philip Ptolemaios topraklarını kendi aralarında bölmek için gizli bir anlaşma yapmışlardır.^[2][6] Bunların sonucunda III.Antiochus ile savaş bekleniyordu. Her ne kadar asıl amacının Ptolemaios birliklerini kendisine sadık paralı askerlerle değiştirmek olduğunu iddia etse de, Agathocles ayrıca Aetolian Scopas komutasında bir büyükelçilik göndermişti.^[7]

İskenderiye devrimi (MÖ 203-202)[değiştir | kaynağı değiştir]

Agathocles ve Agathoclea, IV. Ptolemy'ün ölümünden önce zaten popüler değildi. Bu popülerlik, III.Arsinoe'ün ölümünden ve önde gelen saray mensuplarının bir dizi yargısız infazından sorumlu olduklarına dair yaygın inançla daha da kötüleşti. Muhalefet, kayınvalidesi Agathocles tarafından tutuklanan ve alenen utandırılan Pelusium'dan sorumlu general Tlepolemus figürü etrafında netleşti. Ekim Agathokles, kraliyet taç giyme töreninden önce bir bildiri duymak için saray muhafızlarını ve orduyu topladığında, toplanan birlikler ona hakaret etmeye başladı ve zar zor sağ kurtuldu.^[8] Bundan kısa bir süre sonra Agathocles, kraliyet korumalarından biri olan Moeragenes'i Tlepolemus ile bağları şüphesiyle tutuklattı ve onu soyup işkence yaptırdı. Kaçtı ve ordunun içinde aktif isyana girmeye ikna etti. Demeter tapınağında Oenanthe ile bir tartışma sonrasında İskenderiyeli kadınlar da isyana katıldı. Bir gecede populus, kralın kendilerine getirilmesi için sarayı kuşattı. Ordu şafakta girdi ve Agathocles teslim olmayı teklif etti. Şimdi yaklaşık yedi yaşında olan V. Ptolemy, ondan alındı ve stadyumda at sırtında halka sunuldu. Kalabalığın taleplerine yanıt olarak Sosibius'un oğlu Sosibius, Ptolemy'yi annesinin katillerinin idamını kabul etmeye ikna etti. Agathocles ve ailesi daha sonra stadyuma sürüklendi ve mafya tarafından öldürüldü.^[2][9][10]

Tlepolemus, bu olaylardan hemen sonra İskenderiye'ye geldi. Ardından naip olarak atandı. O ve Sosibius, V. Ptolemy'nin yasal koruyucuları oldular. Kısa süre sonra halkın görüşü, askerlerle tartışmak ve içki içmek için çok fazla zaman harcadığı ve Yunanistan anakarasındaki şehirlerden büyükelçiliklere çok fazla para verdiği düşünülen Tlepolemus'un aleyhine döndü. Sosibius'un oğlu Ptolemy, kardeşi Sosibius'u Tlepolemus'a karşı koymaya çalıştı, ancak plan keşfedildi ve Sosibius vasi olarak görevden alındı.^[11]

Beşinci Suriye Savaşı (MÖ 202-196)[değiştir | kaynağı değiştir]

III.Antiochus, M.Ö. 217 yılında 4. Suriye Savaşı'nda IV. Ptolemy tarafından yenilgiye uğratılmasından bu yana, intikam almak için bir fırsat bekliyordu. Daha önce de belirtildiği gibi, M.Ö. 203 yılında Batı Küçük Asya'daki Ptolemaios topraklarını ele geçirmeye başlamıştı ve M.Ö. 203 yılının sonlarında Ptolemaios mallarını kendi aralarında bölmek için Makedon V. Philip ile bir anlaşma yaptı.^[6] M.Ö. 202 yılında Antiochus, Coele-Suriye'yi işgal etti ve Şam'ı ele geçirdi. Tlepolemus, Roma'ya yardım için yalvaran bir elçilik göndererek yanıt verdi.^[12] Kışın bir noktada, Tlepolemus'un yerine Agathocles'ten genç V. Ptolemy'nin ele geçirilmesinde etkili olan korumanın bir üyesi olan Aristomenes, naip olarak değiştirildi.^[2]

Antiochus M.Ö. 201 yılında Filistin'i işgal etti ve sonunda Gazze'yi ele geçirdi. Thraseas'ın oğlu Coele-Suriye'nin Ptolemaios valisi Ptolemy, Antiochus'a sığındı, topraklarını yanında getirdi ve valisi olarak kaldı. Bu sırada Philip, Samos'u ele geçirdi ve Karya'yı işgal etti. Bu, Rodos ve Roma'ya büyükelçilik gönderen Attalids ile çatışmaya yol açtı. M.Ö. 200 yılının yazında V. Philip, Ptolemaios topraklarını ve Trakya'daki bağımsız şehirleri fethetti ve Hellespont ve Romalılar araya girerek İkinci Makedonya Savaşı'nı (M.Ö. 200-197) başlattı.^[2]

Ptolemaik general Scopas,^[13] Filistin’in başarılı bir şekilde yeniden fethine önderlik etti, ancak Antiochus M.Ö. 200 yılında tekrar istila etti ve Panium Muharebesi’nde kararlı bir şekilde onu yendi.^[14] Bir Roma büyükelçiliği, V. Ptolemy ve III.Antiochus arasında bir barışı sağlamak için etkisiz bir girişimde bulundu. Ancak Mısırlıları büyük ölçüde kaderlerine terk etti.^[15] Scopas, kış boyunca Sidon'da kuşatıldı, ancak M.Ö. 199 yılının yazının başında teslim olmak zorunda kaldı. Antiochus'un Mısır'a saldırması ihtimaline karşı asker toplamak için memleketi Aetolia'ya gönderildi. ^[16] Bunun yerine, Antiochus M.Ö .198 yılını Coele-Suriye ve Yahudiye'yi fethini sağlamlaştırmak için harcadı, ki bu bir daha asla Ptolemaik kontrolüne geri dönmeyecekti. M.Ö. 197 yılına Antiochus, Küçük Asya'da kalan Ptolemaios topraklarına döndü ve Kilikya'daki ^[17] ve ayrıca Likya ve İyonya'daki bazı şehirlerini, özellikle Xanthos, Telmessus ve Efes'i fethetti.^[2][18]

Mısır İsyanı (MÖ 204-196)[değiştir | kaynağı değiştir]

IV. Ptolemy'ün hükümdarlığının son yıllarında Yerli Firavun Hugronaphor (Horwennefer) yönetiminde Yukarı Mısır'da bir isyan patlak vermişti ve Thebes, ölümünden kısa bir süre önce, M.Ö. 205 yılının Kasım'ında kaybedilmişti. Çatışma, V. Ptolemy'in erken saltanatının iç çatışmaları boyunca ve Beşinci Suriye Savaşı sırasında devam etti. Hugronaphor, M.Ö. 199 yılının sonlarında adını Ankhmakis (Ankhwennefer) olarak değiştirdi.^[2][19]

Bundan kısa bir süre sonra, Ptolemy V, MÖ 199 Ağustos'unda Abydos'u kuşatan ve MÖ 199'un sonlarından MÖ 198'in başına kadar Thebes'i geri alan büyük bir güney seferi başlattı. Bununla birlikte, ertesi yıl, Nil Deltası'nda, tamamen açık olmayan bir şekilde Ankhmakis ile bağlantılı olan ikinci bir grup isyancı, Busiris yakınlarındaki Lycopolis şehrini ele geçirdi ve oraya yatırım yaptı. Kuşatma sonrasında, Ptolemy'nin güçleri şehrin kontrolünü yeniden ele geçirdi. İsyancı liderler Memphis'e götürüldü ve MÖ 26 Mart 196'da, Ptolemy V'in Firavun olarak taç giyme törenini kutlayan bayram sırasında halka açık bir şekilde idam edildi.^[2][20]

Kişisel saltanat[değiştir | kaynağı değiştir]

Taç giyme töreni[değiştir | kaynağı değiştir]

M.Ö. 197 yılına gelindiğinde, Antiochus'a karşı savaştaki kasvetli Ptolemaios performansı Aristomenes'in otoritesini tamamen aşındırmıştı. M.Ö. Ekim veya Kasım 197 yılı civarlarında, Kıbrıs'ın Ptolemaic valisi olan Argos Polycrates İskenderiye'ye geldi ve V. Ptolemy'in, sadece on üç yaşında olmasına rağmen anacleteria olarak bilinen bir törenle yetişkin ilan edilmesini sağladı. Polybius, Ptolemy'nin saraylılarının "kralın hükümetin bağımsız yönetimini üstlendiğinin bilinmesi durumunda, krallığın belirli bir sertlik ve refaha doğru yeni bir dürtü kazanacağını düşündüklerini" yazıyor.^[21] 26 Mart 196'da Memphis'te Ptah Başrahibi tarafından Firavun olarak taçlandırıldı. Polycrates artık İskenderiye'de başbakan oldu ve Aristomenes sonraki yıllarda intihara zorlandı ^[2][22]

Ptolemy'nin Firavun olarak taç giyme töreninden sonraki gün, Mısır'ın dört bir yanından olay için toplanan rahipler birliği Memphis'in kararnamesini kabul etti. Kararname ile yazılmış bu stellerden ikisi hayatta kalmıştır. Bunlar Nubayrah Steli ve ünlü Rosetta Taşıdır. Bu kararname, V. Ptolemy'in Mısır halkına yaptığı iyilikleri övüyor, Lycopolis'teki isyancılara karşı kazandığı zaferini anlatıyor ve Mısır tapınaklarındaki bir dizi vergiyi havale ediyor. Kararname, rahiplerin isyancılara karşı Ptolemy'yi desteklemesinin bir ödülü olarak yorumlandı.^[23] Günther Hölbl, kararnameyi rahiplerin gücünün arttığının bir işareti olarak yorumluyor. Onun görüşüne göre rahipler, Ptolemaios'un seleflerinden daha fazla onların desteğine bel bağladığının ve kabul etmekten başka seçeneği olmadığının bilincinde olarak vergileri iade etme haklarını savunmuşlardır.^[2]

III.Antiochus ile Barış[değiştir | kaynağı değiştir]

Romalılar, M.Ö. 197 yılında Cynoscephalae Savaşı'nda V. Philip'i kesin bir şekilde yendikten sonra, dikkatlerini birlikleri Hellespont'u geçip Trakya'ya giren III.Antiochus'e çevirmişlerdi. M.Ö. 196 yılının sonlarında veya M.Ö. 195 yılının başlarında Lucius Cornelius Lentulus, kralla bir araya gelerek Antiochus'tan V. Ptolemy'den fethettiği her şeyi iade etmesini istemiştir.^[24] Antiochus daha sonra Ptolemy ile barıştı ve onu kendi kızı I.Kleopatraile nişanladı. MÖ 194 veya 193 yılının kışında, on altı yaşındaki V. Ptolemy, 14-23 yaşları arasında olan Kleopatra ile evlendi. Antiochus, Sembolik olarak, Coele-Suriye'yi fethini mühürleyen düğünü, IV. Ptolemy'ün elindeki büyük yenilgisinin yeri olan Raphia'da düzenledi.^[25][26]

Mısır İsyanının Sonu (MÖ 196-185)[değiştir | kaynağı değiştir]

M.Ö. 190 yıllarının ortasında Ankhmakis, Meroe Kralı Adikhalamani ile bir tür anlaşma yapmıştır. Mısır'ın güneyindeki Syene kentine karşılık, Adikhalamani, M.Ö. 195 yılının sonbaharına kadar Thebes'i geri almasını sağlayan bir tür yardım sağladı. Asyut civarında V. Ptolemy ve Ankhmakis güçleri arasında şiddetli çatışmalar yaşandı. M.Ö. 191 yılının sonlarında veya 190 yılının başlarında, papirüs kayıtları Thebes'in bir kez daha V. Ptolemy'in kontrolü altında olduğunu gösteriyordu. Ptolemaios generali Comanus bu yeniden keşiflere önderlik etmiştir. M.Ö. 187 yılında Meroe'li Adikhalamani Syene'den çekildi ve Ankhmakis'e olan desteğini bıraktı. Ankhmakis'i destekleyen rahipler, birliklerine Meroe'ye kadar eşlik ettiler. M.Ö. 27 Ağustos 186'da Ankhmakis ve oğlu Thebes'e son bir saldırı düzenlediler, ancak Komanos tarafından yenildiler. Bu zafer Yukarı Mısır'daki Ptolemaios egemenliğinin yanı sıra Triakontaschoinos'u yeniden kurmuştur. Bölgedeki tapınaklarda M.Ö. 206 yılından beri bölgeyi yöneten Meroitik kralların adlarının yazılı olduğu yazıtlar ortaya çıkartılmıştır.^[2]

Ankhmakis, İskenderiye'ye götürülmüş ve M.Ö. 6 Eylül 186'da idam edilmiştir. Kısa bir süre sonrasında, şehirde toplanan resmi bir rahipler meclisi, bugün II.Philensis olarak bilinen ve Ankhmakis'in isyan ve insanlığa ve tanrılara karşı çeşitli diğer suçlardan kınandığı bir kararnameyi kabul etti. Yaklaşık bir ay sonrası olan MÖ 9 Ekim 186'da, V. Ptolemy, tüm kaçakların ve mültecilerin evlerine dönmelerini gerektiren ve onları M.Ö. 186 Eylül'den önce işlenen suçlardan (tapınak soygunu hariç) affeden 'Af Kararnamesi' yayınlamıştır. Bu kararname, uzun süren savaş döneminde terk edilmiş olan tarıma geri kazandırmak için tasarlanmıştır. Güneyde daha fazla isyan önlemek için, yeni bir Yukarı Mısır askeri valiliği, epistrategos kuruldu. Bu valilik M.Ö. 187 yılından itibaren görev yaptı. Yunan askerleri, daha fazla kargaşa çıkması durumunda garnizon olarak görev yapmak üzere güneydeki köy ve şehirlere yerleştirilmişlerdir.^[2]

Aşağı Mısır'daki isyancılar hala savaşmaya devam ediyordu. M.Ö. 185 yılında, Argos'lu general Polycrates isyanı bastırmayı başarmıştır. İsyanın liderlerine teslim olurlarsa cömert davranılacağına dair söz verdi. Buna güvenerek, gönüllü olarak Sais'e M.Ö. 185 yılının Ekim ayında gittiler. Burada soyuldular, arabaları şehirde sürüklemeye zorlandılar ve sonra ölümüne işkence gördüler.^[27] Bu çifte zulümden Polycrates'in mi yoksa Ptolemy'nin mi sorumlu olduğu tartışmalı bir durumdur.^[2]

Beşinci Suriye Savaşı'ndan sonra dış politika (MÖ 194/3-180)[değiştir | kaynağı değiştir]

Beşinci Suriye Savaşı'nın sona ermesinden sonra, V. Ptolemaios, Ptolemaios gücünü dünya sahnesine yeniden yerleştirmek ve Selevkoslar tarafından kaybedilen bazı bölgeleri çok az başarı ile geri almak için çaba sarf etti. M.Ö. 192 yılında Roma-Selevkos Savaşı patlak verdiğinde, V. Ptolemy, Roma'ya mali ve askeri destek sunan bir büyükelçilik gönderdi, ancak Senato bunu reddetmiştir. Bunun sonucunda Ptolemy'nin M.Ö. 194 veya 193 yılında Antiochus ile yaptığı ayrı barıştan rahatsız olduğu söylenebilir.^[28] 191 yılında Roma'ya yapılan bir başka büyükelçilik, Senatoyu Termopylae Muharebesi'ndeki Roma zaferi için tebrik etmek tamamen göz ardı edildi.^[29] M.Ö. 188' yılındaki savaşın sonunda, Romalılar onu Küçük Asya'daki tüm topraklarını bırakmaya zorlayan Apamea Antlaşması'nı Antiochus'a dayattıklarında, bölgedeki eski Ptolemaios topraklarını V. Ptolemy'e iade etmediler, ancak yerine Bergama ve Rodos'a verdi.^[2][30]

III.Antiochus, M.Ö. 187 yılında öldüğünde ve yerine kardeşi IV.Seleucus geçtiğinde, V. Ptolemy, Coele-Suriye'yi yeniden ele geçirmek için yenilenmiş bir savaş için hazırlıklara başlamıştır. M.Ö. 185 yılında, Ptolemy'nin çocukluk arkadaşı haremağası Aristonicus, paralı askerler toplamak için Yunanistan'a gönderildi.^[31] Aynı zamanda Ptolemy, büyükbabasının Achaean Ligi ile sürdürdüğü ittifakları yeniden canlandırdı, Lig'e parasal hediyeler sundu ve onlara gemiler vadetti.^[32] Ptolemy, Yunanistan'daki profilini yükseltmek için M.Ö. 182 yılında Panathenaic Oyunlarında da bir savaş arabası ekibine girdi.^[33] Aynı yıl içerisinde Aristonicus, Suriye'ye bir deniz saldırısı düzenleyerek Aradus adasına saldırmıştır.^[2]

V. Ptolemy, henüz otuz yaşında değilken, Eylül 180'de aniden ölmüştür. Eski tarihçiler, yeni Suriye savaşını finanse etmek için mülklerine el koymaya niyetli olduğuna inanan saraylıları tarafından zehirlendiğini iddia etmişlerdir.^[2][34]

Rejim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemaios hanedanı kültü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemaic Mısır, Ptolemaia festivaline ve tam adı tüm Ptolemaik hükümdarların adlarını içeren ve tarih formülünün bir parçası olarak resmi belgelerde yer alan yıllık Büyük İskender Rahibi merkezli bir hanedan kültüne sahipti. Muhtemelen M.Ö. 199 yılındaki Ptolemaia festivalinde, V. Ptolemy Theos Epiphanes Eucharistos (Manifest, Hayırsever Tanrı) olarak ilan edildi. Aynı zamanda ismi İskender'in Rahibi unvanına eklenmiştir. M.Ö. 194 veya 193 yılında I.Kleopatra ile evlendiğinde, kraliyet çifti Theoi Epiphaneis (Manifest Gods) olarak tanrılaştırıldı ve İskender'in Rahibi de buna göre değiştirilmişti.^[2]

II.Arsinoe'nin ölümünden bu yana, ölen Ptolemaios kraliçeleri, İskenderiye'de Büyük İskender'in papazının arkasında dini törenlerde yürüyen ve isimleri de flört formüllerinde yer alan ayrı bir rahibe de dahil olmak üzere kendilerine ait ayrı bir hanedan kültü ile onurlandırıldı. Bu eğilim, M.Ö. 199 yılında annesi III.Arsinoe için bir kültün kurulmasıyla V. Ptolemy döneminde devam etti. II.Arsinoe'nin kanaforundan ve II.Berenice'nin atletizminden farklı olarak, Arsinoe'nin rahibesinin özel bir unvanı yoktu ve bir yıl yerine ömür boyu hizmet etmiştir.^[2][35]

Beşinci Suriye Savaşı'nda Mısır dışındaki Ptolemaios mallarının çoğunun kaybedilmesiyle, Kıbrıs, Ptolemaios imparatorluğu içinde çok daha önemli bir rol üstlendi. Bu durum, adada merkezi bir dini yapının kurulmasına yol açtı. Kıbrıs'ın valisi(Strategos), bundan böyle, adadaki hanedan kültünün bir versiyonunu sürdürmekten sorumlu olan adanın baş rahibiydi(archiereus). ^[2]

Firavun ideolojisi ve Mısır dini[değiştir | kaynağı değiştir]

V. Ptolemy, selefleri gibi, Firavun'un geleneksel Mısır rolünü ve Mısırlı rahip seçkinlerine verilen desteği üstlenmiştir. III. Ptolemy ve IV. Ptolemy'de olduğu gibi, kral ile rahip seçkinleri arasındaki simbiyotik ilişki, rahip sinodlarının kararnameleriyle onaylandı ve ifade edildi. V. Ptolemy altında bunlardan üçü vardı, hepsi de hiyeroglif stellerde yayınlanmış ve Demotik ve Yunanca Mısır'da basılmıştır.^[2]

Bu kararnamelerden ilki, M.Ö. 27 Mart 196 tarihinde, Ptolemy'nin Firavun olarak taç giyme töreninden sonraki gün kabul edilen ve V. Ptolemy'nin 'Isis ve Osiris'in oğlu Horus'un görüntüsü' olarak sunulduğu Memphis kararnamesiydi. Kararnamenin Ptolemy'nin Lycopolis isyancıları üzerindeki zaferine ve taç giyme törenine ilişkin açıklaması büyük ölçüde Firavun'u yeni bir Horus olarak sunan, krallığı Mısır'ın düşmanlarına vurarak ve düzeni yeniden sağlayarak ölen babasından aldığı geleneksel imgelere dayanıyordu. Rahipler, yaptığı bağışların şerefine, papaz sinodları tarafından babasına ve büyükbabasına verilenlere örnek olarak verilen dini onurlar ile ödüllendirilmişlerdir: Mısır'daki her tapınağa V. Ptolemy heykeli dikmeyi ve yıllık bir festivali kutlamayı kabul ettiler.^[2]

Bu onurlar, Ankhmakis'in isyanının bastırılmasıyla ilgili MÖ 186 Eylül'ünde kabul edilen II.Philensis kararnamesiyle artırıldı. Rahipler, Mısır'daki her tapınağın kutsal alanına, tapınağın ana tanrısının bir heykelinin yanına ''Zafer Efendisi'' kisvesi içinde bir bir başka V.Ptolemy heykeli dikmeyi ve heykelinin yanına 'Zafer Efendisi' kisvesi içinde V. Ptolemy ve Kleopatra onuruna bir festival kutlamayı taahhüt ettiler.^[2][36] Bu kararname, M.Ö. 185 yılının sonbaharında bir Apis Boğasının tahta çıkmasıyla kabul edilen I. Philensis kararnamesinde revize edildi. Bu kararname, Ankhmakis'in isyanı sırasında kaldırılan Yukarı Mısır tapınaklarında Arsinoe Philadelphus ve Theoi Philopatores'in (IV. Ptolemy ve III.Arsinoe) onurlarını eski haline getirdi. Ayrıca I.Kleopatra'ya, daha önceki kararnamelerde V. Ptolemy'e verilen çeşitli onurları da vermiştir.

Ptolemy'nin öncülleri, Büyük İskender'in zamanından beri, rahip seçkinlerinin desteğini sağlamak için tasarlanmış geniş kapsamlı bir tapınak inşaatı politikası izlemişlerdi. Ptolemy, bunu selefleriyle aynı ölçekte yapamadı. Bunun bir nedeni, Ptolemy'nin hükümdarlığı sırasında Mısır'ın daha zor haldeki mali koşuluydu. Bir diğeri ise ülkenin büyük bölümlerinin isyancılar tarafından kaybedilmesiydi. Ptolemy V altında yürütülen inşaat, ülkenin kuzey kesimine, özellikle Apis Bull tapınağına ve Memphis'teki Anubis tapınağına odaklandı. Hölbl, bu çalışmayı, Mısır isyanının kalesi olan Thebes pahasına, Memphis'i Mısır dini otoritesinin merkezi haline getirme çabasının bir parçası olarak yorumluyor.^[2]

Evlilik ve Çocuk[değiştir | kaynağı değiştir]

V. Ptolemy, M.Ö. 194 yılında Seleukos kralı Antiochus III'un kızı Suriyeli Kleopatra ile evlenmiştir. Mısır'ı çeşitli kombinasyonlarda yönetmiştir ve M.Ö. 2. yüzyılın geri kalanının büyük bir bölümünde büyük bir çatışmaya yol açacak üç çocuğu vardı.^[37]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• A History of Egypt Under the Ptolemaic Dynasty. Methuen. 1927. OCLC 876137911. 
• A History of the Ptolemaic Empire. London & New York: Routledge. 2001. ss. 143-152 & 181-194. ISBN 0415201454. 
• Chronicles of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt. Thames & Hudson. 2006. ISBN 0-500-28628-0. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ptolemy V Epiphanes'ın 2 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarihsel kaynak kitabına girişi Mahlon H.Smith tarafından yazılmıştır.
• Rosetta Stone'un Yunanca bölümü 24 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve İngilizce çeviride İkinci Philae Kararnamesi 24 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]