Ptolemy VIII Euergetes II Tryphon (Yunanca: Πτολεμαῖος Εὐεργέτης Τρύφων, Ptolemaĩos Euergétēs Tryphon "Hayırsever Ptolemy, lüks M.Ö. 184 - M.Ö. 28 Haziran 116), takma adı Physcon (Φύσκων "Fatty"), Mısır'daki Ptolemaios hanedanının kralıydı. Ptolemy V. Epiphanes ve Cleopatra I. Syra'nın küçük oğluydu. Saltanatı, ağabeyi Ptolemy VI. Philometor ve kız kardeşi II. Kleopatra ile şiddetli siyasi ve askeri çatışmalarla karakterize edilmiştir.

VIII. Ptolemy, Altıncı Suriye Savaşı öncesinde büyük kardeşleriyle birlikte hükümdar olmuştur. Bu savaş sırasında, VI. Ptolemy ele geçirilmiştir ve bunun sonucunda VIII. Ptolemy, Mısır'ın tek kralı olmuştur. Savaş sona erdiğinde ve VI. Ptolemy M.Ö. 168 yılında tahta oturduğunda, iki kardeş tartışmaya devam etmiştir. M.Ö. 164 yılında VIII. Ptolemaios, kardeşini kovdu ve Ptolemaios imparatorluğunun tek kralı oldu, ancak M.Ö. 163 yılında sınır dışı edildi. Roma müdahalesinin bir sonucu olarak, VIII. Ptolemy, Cyrenaica'nın kontrolünü aldı. Sonrasında ise Romalılar tarafından kendisine söz verilen Kıbrıs'ı kardeşinden ele geçirmeye çalışmıştır.

VI. Ptolemy'nın M.Ö.145 yılındaki ölümünden sonra, VIII. Ptolemy, kız kardeşi ile birlikte eş hükümdar olarak Mısır'a döndü. Muhalefete karşı acımasız davranışı ve yeğeni III. Kleopatra ile evlenmesiyle birlikte onu eş naip statüsüne yükseltmesi M.Ö. 132'den 126'ya kadar, II.Kleopatra'nın İskenderiye'yi kontrol ettiği ve Yunan nüfusunun desteğini aldığı bir iç savaşa yol açmıştır. VIII. Ptolemy ve III. Cleopatra Mısır'ın geri kalanının çoğunu kontrol ederken ve yerli Mısırlılar tarafından destekleniyordu. Bu savaş sırasında, yerli Mısırlılar ilk kez Ptolemaios hükûmetinin en yüksek kademelerine terfi ettiler. Bu iç savaşta Ptolemy galip gelmiştir ve M.Ö. 116 yılından ölümüne kadar II. Kleopatra ve III. Kleopatra ile birlikte hüküm sürmüştür.

VIII. Ptolemy hakkındaki eski Yunan kaynakları, son derece düşmanca davranıyorlar, son derece olumlu bir şekilde sundukları VI. Ptolemy ile bir tezat olarak onu acımasız, şişman ve yozlaşmış olarak nitelendiriyorlar. Tarihçi Günther Höbl, onu Helenistik Çağ'ın en acımasız ve aynı zamanda en zeki politikacılarından biri" olarak nitelendiriyor.^[1]

Arka plan ve erken yaşam[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemy, M.Ö. 204 yılından 180 yılına kadar hüküm süren V. Ptolemy Epiphanes'in küçük oğlu idi. V. Ptolemaios'in saltanatına , Ptolemaios krallığının Yakın Doğu ve Küçük Asya'yı yöneten Seleukos kralı III. Antiochus'a karşı savaştığı Beşinci Suriye Savaşı (M.Ö. 204–198 yılları arasında) hakim olmuştur. Bu savaşta III. Antiochus, Ptolemaios güçlerini tamamen mağlup etmiş, Coele-Suriye ve Yahudiye'yi imparatorluğuna katmıştır. Ayrıca Mısır'ı ikincil konuma indirmişti.^[2] Bu yeni durum, V. Ptolemy'in M.Ö. 194 yılında Antiochus'un kızı I. Kleopatra ile evlendiği bir barış antlaşmasıyla sağlamlaştırılmıştır.^[3] VI. Ptolemy Philometor, çiftin en büyük oğlu idi, M.Ö. 186 yılında doğmuştu ve doğuştan tahtın varisi durumundaydı. VIII. Ptolemy'in kesin doğum tarihi bilinmemekle birlikte, muhtemelen M.Ö. 184 yılı civarındaydı.^[4] Ayrıca muhtemelen M.Ö. 186 ile 184 yılları arasında doğmuş olan II. Kleopatra adında bir ablası vardı.

Beşinci Suriye Savaşı'ndaki yenilgi, V. Ptolemy'in saltanatının geri kalanına gölge düşürmüştür. Ptolemaios mahkemesi içindeki önde gelen bir hizip, Mısır prestijini geri kazanmak amacıyla savaşa dönüş için ajitasyon yaparken, başka bir fraksiyon, diyarı yeniden inşa etme ve yeniden askerileştirme masraflarına karşı direnmiştir.^[2] V. Ptolemy, M.Ö. Eylül 180 yılında, sadece 30 yaşında iken beklenmedik bir şekilde öldüğünde, yerine VI. Ptolemy geçmiştir. Bu yeni kral sadece altı yaşında olduğundan, asıl güç vekillere aitti - önce I. Kleopatra (M.Ö. 180-178 / 7) ve sonra Eulaeus ve Lenaeus (M.Ö. 178 / 7-170). Bu vekiller barışçıl fraksiyonla daha yakından ilişkiliydi ve sonuç olarak, warhawk fraksiyonunun üyeleri, genç VIII. Ptolemy'i hareketleri için potansiyel bir figür olarak görmeye başlamışlardı.^[2]

İlk saltanat (M.Ö. 170-163)[değiştir | kaynağı değiştir]

Katılım ve Altıncı Suriye Savaşı (M.Ö. 170-168)[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak barışçıl bir politika izleyen Seleukos kralı IV. Seleucus, M.Ö. 175 yılında öldürüldü ve iki ay süren çatışmalarda sonrasında kardeşi IV. Antiochus Epiphanes tahtı ele geçirdi.^[5] Bu kararsız durum, Ptolemaic sarayındaki savaş şahinlerini güçlendirmiştir. Eulaeus ve Lenaeus onları uzlaştırmak amacıyla çaba sarf etmiştir. M.Ö. 172'ye gelindiğinde, savaş şahinlerinin konumunu benimsemiş görünüyorlardı.^[2]

M.Ö. 170 yılının Ekim'inde yaklaşık on altı yaşında olan VIII. Ptolemy, eş vekil statüsüne terfi etmiştir ve Ptolemaik hanedan kültüne birbirleriyle evli olan erkek ve kız kardeşinin yanında Theoi Philometores (Anne seven tanrılar) olarak dahil edilmiştir. O dönemde içinde bulundukları yıl, yeni bir dönemin ilk yılı ilan edildi.^[1][4][6] John Grainger, bu törenlerin mahkemede gelişen hizipsel farklılıkları ele almayı ve savaşa giden yolda birliği teşvik etmeyi amaçladığını savunuyor.^[2] VI. Ptolemaios, M.Ö. 170 yılında VI. Ptolemy'nın yetişkinliğinin ilanı ve onun reislik hükûmetinin resmi sonunu işaret eden reşit olma töreninin (anakleteria) kutlanmasının gösterdiği gibi kıdemli kral olarak kalmıştır. Ancak pratikte, vekiller Eulaeus ve Lenaeus hükûmetin başında kalmışlardır.^[7][8]

Altıncı Suriye Savaşı muhtemelen M.Ö. 169 yılının başlarında patlak vermiştir.^[8] VIII. Ptolemaios muhtemelen İskenderiye kentinde kalırken, Ptolemaios ordusu Pelusium sınır kalesinden Filistin'i istila etmek amacıyla yola çıktı. Ptolemaios ordusu, IV. Antiochus'ün Sina yarımadasındaki ordusu tarafından durduruldu ve yok edildi.^[9] Yenilen ordu Nil Deltası'na çekilirken, Antiokhos Pelusium'u ele geçirip Deltaya hareket etti.^[2]

Bu yenilginin bir sonucu olarak, Eulaeus ve Lenaeus askeri darbeyle devrildiler ve yerine iki önde gelen Ptolemaik general olan Comanus ve Cineas getirildi.^[10] Antiochus İskenderiye kenti üzerinde ilerlerken,VI. Ptolemy onunla buluşmak amacıyla dışarı çıktı. Mısır'ı Selevkoslara bağımlı bir devlet haline getiren bir dostluk anlaşması müzakere ettiler.^[2][11] Anlaşma haberi İskenderiye'ye ulaştığında şehir halkı ayaklanmıştır. Comanus ve Cineas bu anlaşmayı reddettiler, VI. Ptolemy'nın yetkisini reddettiler ve VIII. Ptolemy'i tek kral ilan ettiler. Bu durumda, II. Kleopatra'nın konumu değişmemiştir.^[2][12] Antiochus, İskenderiye'yi kuşatma altına alarak cevap verdi, ancak şehri alamadı ve M.Ö. 169 yılında, kış mevsimi yaklaşırken, VI. Ptolemy'yı Memphis'te kukla kralı olarak bırakarak ve Pelusium'da bir garnizonu elinde tutarak Mısır'dan çekilmiştir.^[1][2]

İki ay içinde, VIII. Ptolemy ve II. Cleopatra, VI. Ptolemy ile uzlaşmıştır ve İskenderiye'ye eş naip olarak dönmüştür. Restore edilen hükûmet, VI. Ptolemy'nin Antiochus ile yaptığı anlaşmayı reddetti ve Yunanistan'dan yeni birlikler toplamaya başladı.^[2][13] Bu duruma karşılık olarak, M.Ö. 168 yılının ilkbaharında Antiochus Mısır'ı ikinci kez işgal etti. Resmi olarak, bu işgal, VIII. Ptolemy'in abisinin otoritesine haksız yere el koyduğu iddiasıyla haklıydı.^[14] Antiochus Memphis'i çabucak işgal etti ve Mısır kralı oldu ve İskenderiye kentine doğru ilerledi.^[15] Bununla durumla birlikte, Ptolemaioslar kışın yardım için Roma'ya başvurdu ve Gaius Popillius Laenas liderliğindeki bir Roma büyükelçiliği, Eleusis kasabasında Antiochus ile karşı karşıya geldi. Onu bir anlaşmaya zorlayarak savaşı sona erdirdi.^[1][2][16]

Ortak kuraldan tek kurala (M.Ö. 168-163)[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlangıçta, iki kardeş ve II. Kleopatra'nın ortak yönetimi devam etmiştir. Ancak Mısır güçlerinin Altıncı Suriye Savaşı'ndaki başarısızlığı, Ptolemaios monarşisinin prestijini ciddi şekilde azaltmıştır. VI. Ptolemy ile VIII. Ptolemy'nin arasında kalıcı bir sürtüşmeye neden olmuştur.^[2]

M.Ö. 165 yılında, Mısır asıllı tanınmış bir saray mensubu olan Dionysius Petosarapis, hükûmetin kontrolünü ele geçirmek amacıyla kardeşler arasındaki çatışmadan yararlanmaya çalışmıştır. İskenderiye halkına, VI. Ptolemy'nİn kendisini VIII. Ptolemy'ye suikast düzenlemeye ve onu desteklemek amacıyla bir çeteyi kamçılamaya çalıştığını duyurmuştur. VI. Ptolemy, VIII. Ptolemy'yi suçlamaların doğru olmadığına ve iki kardeşin birlikte stadyumda görünerek krizi yatıştırdığına ikna etmeyi başarmıştır. Dionysius şehirden kaçtı ve bazı askeri birlikleri isyana ikna etti. Bunun sonucunda, Fayyum'da önümüzdeki yıllarda şiddetli çatışmalar yaşanmıştır.^[2][17] Bu ve Thebaid'deki (Ptolemaiosları devirmeye ve yerli Mısır yönetimini yeniden kurmaya çalışan bir dizi isyanın sonuncusu) isyanlar yaşanmıştır. VI. Ptolemy, Panopolis'teki şiddetli bir kuşatmadan sonra isyanı başarıyla bastırmıştır.^[18][19]

M.Ö.164 yılının sonlarında,^[4] muhtemelen VI. Ptolemy'nın güneyden dönmesinden kısa bir süre sonra, yaklaşık yirmili yaşlarında olan VIII. Ptolemy, bir şekilde VI. Ptolemy ve II. Cleopatra'yı iktidardan uzaklaştırdı. VI. Ptolemy Roma'ya ve ardından Kıbrıs'a kaçtı.^[20] Olayların gidişatı kesin olarak bilinmemekle birlikte Diodorus Siculus, sınır dışı edilmeyi kışkırtan Timotheus adında bir adam olduğunu ve daha sonra baskın bakan olduğunu bildirdi. VIII. Ptolemy, atası III. Ptolemy Euergetes'i anımsatan ve onu her ikisi de Philometor sıfatını taşıyan VI. Ptolemy ve II. Kleopatra'dan ayıran Euergetes ('hayırsever') sıfatını aldı. VIII. Ptolemy'in tiranca davrandığı söyleniyor ve bakanı Timotheus, düşmanlarını ortadan kaldırmak için işkence ve keyfi infazlar kullandı. M.Ö. 163 yılının yazında, İskenderiye halkı VIII. Ptolemaios'e karşı ayaklandı, sırayla onu kovdu ve VI. Ptolemy'yı hatırladı.^[1][2][21]

Sirenayka'da Hükümdarlık (M.Ö. 163-145)[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidara döndüğünde, bir çift Roma ajanı, VI. Ptolemy'yı Cyrenaica'nın kontrolünü VIII. Ptolemy vermeye ikna etmişti. VIII. Ptolemy, Cyrene için yola çıktı, ancak tatmin olmamıştır. M.Ö. 163 yılının sonlarında veya 162 yılının başlarında, yardım istemek amacıyla Roma'ya gitti. Senato, bölünmenin adaletsiz olduğuna ikna olmuştur ve VIII. Ptolemy'in de Kıbrıs'ı alması gerektiğini ilan etmiştir. Eski tarihçi Polybius, Senato'nun bu kararı Ptolemaik iktidarı zayıflatma bilinçli bir amaçla aldığına inanıyordu. Titus Manlius Torquatus ve Gnaeus Cornelius Merula, VI. Ptolemy'yı bunu kabul etmeye zorlamak amacıyla elçi olarak gönderildi. VIII. Ptolemy Roma'dan Yunanistan'a gitmiştir ve burada Kıbrıs'ı zorla ele geçirmek amacıyla bir sefer hazırlığı için askerler toplamıştır. Torquatus ve Merula ile karşılaştığında bu filoyla Rodos'a yelken açtı ve onu askerlerini terhis etmeye ve Cyrene'ye geri dönmeye ikna etti. VI. Ptolemy ile Roma müzakerelerinin sonuçları için Paraetonium'un hemen batısındaki küçük bir kasabada 1.000 Giritli paralı askerle birlikte Mısır ve Cyrene arasındaki sınıra gitti. VIII. Ptolemy, yokluğunda Cyrene'den sorumlu olan vali Ptolemy Sempetesis aniden bir isyan çıkardığında, VIII. Ptolemy kırk gündür orada bekliyordu. Batlamyus isyanı bastırmak için yürüdü ve savaşta yenildi. M.Ö. 162 yılının sonunda Cyrene üzerindeki kontrolünü yeniden ele geçirdi, ancak bunu müzakere yoluyla mı yoksa askerî harekâtla mı elde ettiği bilinmemektedir.^[1][2][22]

Ancak, Torquatus ve Merula İskenderiye'ye vardıkları zamanda, VI. Ptolemy, isyanı duyana kadar onları başarılı bir şekilde bastırdı ve bu noktada taleplerini reddetti. Hedeflerine ulaşmadan Roma'ya dönmek zorunda kaldılar. M.Ö. 162 veya 161 yılının kış mevsiminde, Roma Senatosu buna VI. Ptolemy ile ilişkileri kopararak ve VIII. Ptolemy'e Kıbrıs'ın kontrolünü ele geçirmek amacıyla güç kullanma izni vererek yanıt verdi, ancak ona somut bir destek sunmadılar. M.Ö. 161 yılında Kıbrıs'a askeri sefer başlattı.^[23] Kıbrıslıların şiddetli direnişi onu işletmeyi terk etmeye zorlamadan önce bu sefer bir yıl kadar sürdü.^[1][2][24]

M.Ö. 156 yılında veya 155 yılında, VIII. Ptolemy, abisine atfettiği başarısız bir suikast girişimiyle karşı karşıya kaldı.^[25] VIII. Ptolemaios Roma'ya gitti ve Senato girişimi sırasında aldığı yaraları sergiledi. Büyükelçiliğin bir sonucu olarak, Roma Senatosu, Kıbrıs'ın VIII. Ptolemy'in kontrolüne geçmesini sağlamak amacıyla M.Ö. 154'te Gnaeus Cornelius Merula ve Lucius Minucius Thermus liderliğinde ikinci bir büyükelçilik göndermeyi kabul etti.^[26] VIII. Ptolemy, abisi tarafından Lapethus'ta kuşatıldı ve yakalandı. VIII. Ptolemy, Cyrenaica'ya sürekli sahip olma, yıllık tahıl ödemesi ve VI. Ptolemy'nın küçük kızlarından birine (muhtemelen Kleopatra Thea ) evlenme sözü karşılığında Kıbrıs'tan çekilmeye ikna edildi.^[1][2][27]

Roma ile ilişkiler

Cyrene'de kral olarak geçirdiği süre boyunca, VIII. Ptolemy, Roma ile son derece yakın ilişkiler sürdürmüştür. M.Ö. 162 yılından itibaren, Roma Cumhuriyeti'nin resmi bir amicus etocius'uydu (dost ve müttefik). Roma'da bulunduğu süre boyunca Cornelia ile tanıştığı söylenir. M.Ö. 152 yılında, kocası Tiberius Sempronius Gracchus'un ölümü sonrasında bir iddiaya göre VIII. Ptolemy evlenmeyi reddetmiştir.^[28] Bu karşılaşma neoklasik sanatta popülerdi ancak gerçekten gerçekleşmiş olması pek olası değildir.^[29] Doğru olmasa bile, hikâye VIII. Ptolemy İle centilmen Cornelia ve Sempronia arasındaki yakın bağları yansıtıyor olabilir. Bunun aksine, VI. Ptolemy, Cato the Elder ile bağlarını korumuş gibi görünüyordur.^[1]

Suikast girişiminin ardından kurulan M.Ö. 155 yılına ait bir yazıt, VIII. Ptolemy'in vasiyetini kaydeder ve burada çocuksuz ölürse Sirenayka'yı Roma'ya miras bırakır.^[25] Bu eylem herhangi bir edebi kaynakta belirtilmemiştir, ancak edebi kaynaklarda onaylanan VIII. Ptolemy ile Romalılar arasındaki çok yakın uyuşmaya uymaktadır. Benzer vasiyetler, diğer çağdaş hükümdarlardan, özellikle de Bergama III. Attalus'ten bilinmektedir. Genellikle hükümdarlar tarafından kendilerini suikast veya darbeden koruma girişimi amacıyla kullanmışlardır. VIII. Ptolemaios, bu uygulamanın en eski örneği olacaktı.^[1] Bununla birlikte, L. Criscuolo, Ptolemy'nin vasiyetinin yazısının aslında Romalılar tarafından M.Ö. 96 yılında Cyrenaica'nın kontrolünü ele geçirdikten sonra üretilmiş bir sahtecilik olduğunu iddia etmiştir.^[30]

Gösteri ve inşaat

Cyrene kralı olarak, VIII. Ptolemy, Hellenistik kraliyet tryphe erdemini (lüks) göstermeye çalışmıştır. Cyrene'deki ana rahiplik Apollon rahibinin pozisyonu idi. Ptolemy bu görevi kendisi üstlenmiştir ve özellikle ziyafetlere ev sahipliği yapmak amacıyla görevlerini son derece görkemli bir şekilde yerine getirmiştir. Şehirde geniş kapsamlı bir inşaat projesine de imza atmıştır. Ptolemais'in batısında büyük ve görkemli bir mezar, son dinlenme yeri olarak düşünülmüştür.^[1]

İkinci saltanat (M.Ö. 145-132)[değiştir | kaynağı değiştir]

VI. Ptolemaios, M.Ö. 145 yılında Suriye'deki seferler sırasında ölmüştür. VI. Ptolemy, Ptolemy olarak da adlandırılan yedi yaşındaki oğlunun onun yerini almasını amaçlamış gibi görünmüştür, ancak üç hafta sonra İskenderliler, VIII. Ptolemy'i Cyrene'den dönmeye, krallığı üstlenmeye ve ablası II. Cleopatra ile evlenmeye çağırdı. Kraliyet çifti, hanedan kültüne Theoi Euergetai ('hayırsever tanrılar') olarak dahil edilmiştir - Kleopatra, daha önce VI. Ptolemy ile Theoi Philometores'ten biriydi. Ptolemy, M.Ö. 144 yılında veya 143 yılında Memphis kentinde firavun ilan edildi ve bu sırada çiftin ilk ve tek çocuğu Ptolemy Memphites doğdu.^[1][31][32]

M.Ö. 145 yılında İskenderiye kentine döndüğünde, VIII. Ptolemy'in kendisine karşı çıkan ve VI. Ptolemy 'yı destekleyenleri tasfiye ettiği bildirildi.^[33] Bu tasfiye edebi kaynaklarda müthiş bir şekilde anlatılıyor, ancak belirli anekdotların bu olaya mı yoksa daha sonra MÖ 126'da İskenderiye'yi yeniden fethine mi ait olduğunu belirlemek bazen zor. Justin, Ptolemy'nin İskenderiye sokaklarında askerlerine saldırıp ayrım gözetmeksizin katliamlara izin verdiğini, ta ki askerleriyle bu kadar büyük bir şehirde yalnız bırakılana ve kendisini erkeklerden değil, boş evlerden oluşan bir kral bulana kadar bildirdi. Valerius Maximus, İskenderiye'nin genç adamlarının jimnastik salonuna sığındığında, Ptolemy'nin binayı ateşe verdiğini söylüyor.^[34] Muhtemelen bu dönemde Ptolemy, Physcon (fatty) ^[35] ve Kakergetes (malefactor) da dahil olmak üzere bir dizi perforatif takma ad kazandı - resmi lakabı Euergetes'e (hayırsever) bir kelime oyunu.^[36] Ptolemaios'un katılımı, Ege Denizi'ndeki Ptolemaios varlığının da sonunu getirdi. Üyeliğinden sonraki aylar içinde, tüm birliklerini Ege'de kalan son Ptolemaios üsleri olan Itanos, Thera ve Methana'dan geri çekmişti. Ptolemaios imparatorluğu artık Mısır, Kıbrıs ve Kiren ile sınırlıydı.^[1]

Ptolemy VIII, muhtemelen Ptolemy VI ve Cleopatra II'nin de Ptolemy olarak adlandırılan küçük oğlunu öldürdü. Justin'e göre, Ptolemy VIII, MÖ 145'te Kleopatra'ya düğün gecesi tapuyu şahsen yaptı ve çocuk annesinin kollarında öldü.^[33] Papirüsten belgesel kanıtlar, gerçekte, çocuğun başlangıçta varis olarak korunduğunu ve ancak Ptolemy Memphites'in doğumundan sonra kaldırıldığını gösteriyor.^[31] MÖ 140'ların sonlarında, Ptolemy Memphites eş naipliğe terfi etti.^[1]

MÖ 140 civarında, Ptolemy VIII, yeğeni Kleopatra III (Ptolemy VI ve Cleopatra II'nin kızı) ile evlendi ve ablası Kleopatra II'den boşanmadan onu ortak bir yönetici yaptı. Livy'ye göre, Ptolemy VIII, şimdi resmileştirdiği katılımından kısa bir süre sonra onunla bir ilişki başlatmıştı.^[37] Daniel Ogden, evliliğin en baştan planlanmadığını, ancak tahtı sahiplenmek için bu evliliği kullanabilecek başka biriyle evlenmesini önlemek için alınan bir önlem olduğunu savundu.^[38] Ancak yeni düzenleme Kleopatra II ile çatışmaya yol açtı.

Görünüşe göre bu yeni evliliğe yanıt olarak ve Kleopatra II'nin desteğiyle, Galaestes adlı eski bir Ptolemaik subay bir isyan başlattı. Galaestes, Ptolemy VI altında güvenilir bir memurdu, ancak MÖ 145'te sürgüne zorlandı. Yunanistan'da, diğer Ptolemaik sürgünlerden oluşan bir ordu topladı, ardından Ptolemy VI'nın küçük bir oğlu olduğunu duyurdu ve bu çocuğu kral olarak taçlandırdı. Galaestes daha sonra bu çocuğu tahta geçirmek niyetiyle Mısır'ı işgal etti. Ptolemy VIII'nin ödemesi geciken paralı askerleri neredeyse isyana kaçtılar, ancak komutanları Hierax, ücretlerini kendi parasından ödeyerek bunu engelledi. Şubat 139'a gelindiğinde, Galaestes yenilgiye uğratıldı ve Ptolemy, kendisini, II. Kleopatra ve III. Kleopatra'nın uyumlu bir şekilde birlikte yönettiklerini temsil ettiği Mısır rahipliğinin haklarını ve ayrıcalıklarını onaylayan bir kararname çıkardı.^[1]

Aynı yıl, Ptolemy VIII, Scipio Aemilianus liderliğindeki bir Roma büyükelçiliğini kabul etti. Antik kaynaklar, Romalıların, çoğunlukla Romalıların katı davranışlarıyla çelişmek için aldıkları görkemli selamı vurgulamaktadır. Bu noktada, görünüşe göre aşırı derecede şişmandı ve her yere bir çöpte taşınmıştı.^[1][39]

İç savaş (M.Ö. 132-126)[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 132'nin sonlarında, kraliyet kardeşleri arasındaki çatışma, bir tarafta Ptolemy VIII ve Kleopatra III'ün diğer tarafta Kleopatra II'ye karşı çıkmasıyla nihayet açık savaşa patlak verdi. İlk başta, Ptolemy İskenderiye'nin kontrolünü elinde tuttu, ancak MÖ 131'in sonlarında İskenderiye halkı II. Kleopatra lehine ayaklandı ve kraliyet sarayını ateşe verdi.^[40] Ptolemaios VIII, Kleopatra III ve çocukları Kıbrıs'a kaçtı. Bu arada Kleopatra II, kendisini tek kraliçe olarak taçlandırdı - Ptolemaik bir kadının bunu yaptığı ilk kez - ve onu merhum kocası Ptolemy VI Philometor ile ilişkilendirmeye yarayan Thea Philometor Soteira (Anne seven, Kurtarıcı Tanrıça) unvanını aldı. ve hanedan kurucusu Ptolemy I Soter ^{[1][33][34][41]}

İskenderiye, Kleopatra II'nin yanında yer almasına ve ülke genelinde Yunanlar ve Yahudiler tarafından desteklenme eğiliminde olmasına rağmen, Ptolemy VIII ve Cleopatra III yerli Mısır nüfusu arasında daha popülerdi. Mısır'ın çoğu, Ptolemy VIII'i kral olarak kabul etmeye devam etti. Ancak ülkenin güneyinde, Hugronaphor ve Ankhmakis'in (MÖ 206-185) ayak izlerini takip eden Harsiesi adlı bir adam, kaostan isyan etmek için yararlandı. Harsiesi muhtemelen kendini Firavun ilan etti ve MÖ 131'in Ağustos veya Eylül aylarında Teb'in kontrolünü ele geçirmeyi başardı. Kasım ayında sınır dışı edildi ve aynı zamanda Mısırlı olan Thebaid'in stratejileri Paos tarafından takip edildi. ^[1][42]

Ptolemaios VIII ve Kleopatra III, MÖ 130'un başlarında Kıbrıs'tan Mısır'a dönmüştü. İlkbaharda, Memphis'in sorumluluğundaydılar. Paos'un Harsiesi karşısındaki başarısından etkilenerek, onu Yukarı Mısır'ın tamamına komuta etmeye terfi ettirdiler ve onu tüm askeri aygıtın başına koydular - ilk kez yerli bir Mısırlı böylesine önemli bir konuma sahipti. Harsiesi sonunda ele geçirildi ve MÖ 130 Eylül'de idam edildi.^[42] İskenderiye kuşatma altına alındı ancak Ptolemy VIII ve Cleopatra III onu yakalayamadı. Kleopatra II ayrıca ülke genelinde kalelerini korudu - Thebaid'deki Harmonthis, MÖ 130 Ekim'de hala onun kontrolü altındaydı. Kleopatra II, şimdi on iki yaşında olan ve Cyrene'de ikamet eden oğlu Ptolemy Memphites'in İskenderiye'ye geri çağrılmasını ve kral olarak alkışlanmasını planlamıştı. Ptolemy VIII, MÖ 130'da çocuğu ele geçirmeyi başardı, onu öldürdü ve parçalanmış parçaları doğum gününde Kleopatra II'ye geri gönderdi.^[43] Her iki taraf da Roma'ya başvurdu, ancak Senato çatışmaya müdahale etmedi.^[1][44]

Çaresizce büyüyen Kleopatra II, MÖ 129'da Mısır tahtını Seleukos kralı Demetrius II Nicator'a sundu. Part esaretinde yıllar sonra Seleukos krallığında iktidara yeni dönmüştü ve Kleopatra Thea'nın (Kleopatra II ve Ptolemy VI'nın kızı) kocasıydı. Buna göre Demetrius, MÖ 128'de Mısır'ı işgal etti, ancak Kleopatra Thea'nın oğullarını, gelecekteki Antiochus VIII'i Suriye kralı olarak yerleştirdiği haberi geldiğinde, kuvvetleri hala doğu çölünde, Pelusium sınır kalesini kuşatıyordu. Selevkos birlikleri isyan etti ve II. Demetrius Suriye'ye dönmek zorunda kaldı.^[1][45][46] Demetrius'un bu isyanlarla başa çıktıktan sonra geri dönmesini önlemek için, Ptolemy VIII, Suriye'deki bir grup isyancıdan kendilerine liderlik etmesi için onlara bir kraliyet taklidi göndermesini isteyen bir grup isyancıdan aldığı bir talebi kabul etti. Batlamyus seçilen Alexander II Zabinas o önceki bir Seleukos Kralı oğlu olarak sunulan, Alexander I Balas h. 152-145 BC).^[47] Selevkos diyarında ortaya çıkan çatışma yıllarca devam etti ve Seleukos'un Ptolemy VIII'e karşı müdahalesinin artık mümkün olmadığı anlamına geliyordu.^[48]

MÖ 127'de, Kleopatra II hazinesini aldı ve İskenderiye'den Demetrius II'nin mahkemesine kaçtı.^[49][50] Yokluğunda, Ptolemy VIII nihayet MÖ 126'da İskenderiye'yi yeniden fethetti.^[48] Bu yeniden keşif, Kleopatra II taraftarlarının kanlı bir tasfiyesi ile birlikte gerçekleşti. Ptolemy VIII'in başkanlık ettiği kanlı katliamı kaydeden çeşitli anekdotların bu olaya mı yoksa MÖ 145'teki önceki tasfiyeye mi ait olduğunu söylemek zor.^[1]

Üçüncü saltanat (M.Ö. 126-116)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bundan sonra Ptolemy, II. Kleopatra II ve Seleukos sarayı ile uzlaşmak için müzakerelere başladı. M.Ö. 124 yılında, VIII. Ptolemy, II.Alexander Zabinas'a desteğini bıraktı. Bunun yerine II. Demetrius'un oğlu ve halefi VIII. Antiochus Philometor'u desteklemeyi kabul etti. Anlaşmayı ikinci kızı III. Kleopatra Tryphaena'ya Seleukos kralıyla evlenmesi için göndererek imzalamıştır.^[51] II. Kleopatra, Seleukos sarayından Mısır'a döndü ve bir kez daha VIII. Ptolemy, III. Cleopatra ile eş naip olarak kabul edilmiştir. M.Ö. 124 yılının Temmuz ayından itibaren papirüs belgelerinde onlarla birlikte görünür.^[1][48][50]

VIII. Ptolemy ve III. Cleopatra'nın II.Kleopatra ile uzlaşması yine de uzun bir süreç olmuştur. Kraliyet üçlüsü, uzlaşmalarını sağlamlaştırmak ve Mısır'a barış ve refahı yeniden sağlamak amacıyla M.Ö. 118 yılında bir dizi papirüs nüshasında hayatta kalan Af Kararnamesi'ni yayınlamıştır.^[52] Bu kararname, M.Ö. 118 yılından önce işlenen cinayet ve tapınak soygunu dışındaki tüm suçları affetti, mültecileri evlerine dönmeye ve mülklerini geri almaya teşvik etti, tüm vergilerden feragat etti, iç savaş sırasındaki askerlere yapılan arazi bağışlarını onayladı, tapınak arazileri ve vergi ayrıcalıklarını doğruladı. Ayrıca, vergi memurlarına ölüm ağrısına karşı standart ağırlıklar ve önlemler kullanma talimatı verdi. Tüm bunlara ek olarak, kararname Mısırlılar ve Yunanlar arasındaki hukuki ihtilaflarda mahkemelerin yargı yetkisini tesis etti. Bundan böyle, bu, hukuki anlaşmazlığın kalbindeki belgelerin yazıldığı dil tarafından belirlenecekti: Chrematistai (para hakimleri) Yunan belgeleri üzerindeki anlaşmazlıklara karar verirken, laokritai (halk yargıçları) Mısırlılarla ilgili anlaşmazlıkları çözecekti. O zamanlar görünüşe göre daha önce olduğu gibi, chrematistai'lerin Mısırlıları mahkemelerine sürüklemelerine artık izin verilmiyordu. ^[1]

VIII. Ptolemy, M.Ö. 28 Haziran 116 yılında ölmüştür. Hayatta kalan en büyük oğlu IX. Ptolemy ile II. Cleopatra ve III. Cleopatra ile başarılı oldu. Justin, tahtı III. Kleopatra'ya bıraktığını ve oğullarından hangisini tercih ettiğini bildirmiştir. Küçük oğlu X. Ptolemy'i tercih etmesine rağmen, İskenderiye halkı onu IX. Ptolemy'i seçmeye zorladılar. Bu hesap muhtemelen sahte bir hesaptı ve IX. Ptolemy, X. Ptolemy tarafından tahttan indirildikten sonra anlaşılmıştır.^[53]

Rejim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemaios hanedanı kültü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemaic Mısır, Ptolemaia festivaline ve tam adı tüm Ptolemaik yönetici çiftlerin adlarını içeren ve tarih formülünün bir parçası olarak resmi belgelerde yer alan yıllık Büyük İskender Rahibi merkezli bir hanedan kültüne sahip idi. M.Ö. 170 yılının Ekim'inde, VIII. Ptolemy, daha önce Theoi Philometores (Anne seven tanrılar) olarak tapınılan erkek ve kız kardeşiyle ilk kez ortak vekil olduğu zaman, üçüncü bir Anne-seven Tanrı olarak kültlerine eklenmiştir.^[4][6] M.Ö. 164 yılında tek iktidarı ele geçirdiğinde, yeni sıfat Euergetes'i üstlenmiş gibi görünüyordu ancak bunun hanedan kültü için ne anlama geldiği açık değildir. M.Ö. 163 yılında İskenderiye kentinden kovulmasının ardından Theoi Philometores bir kez daha tasdik edilir.^[1]

VIII. Ptolemy'in M.Ö. 145 yılındaki ikinci saltanatının başlangıcında hanedan kültüne dahil edildi ve kendisi ve II. Kleopatra, Theoi Euergetai ('hayırsever tanrılar') oldu.^[1][50] III. Kleopatra, VIII. Ptolemy ile evlenmeden bir süre önce, M.Ö. 142 yılında veya 141 yılında üçüncü bir Hayırsever tanrı olarak eklenmiş ve eş naip statüsüne terfi etmiştir.^[54] İç savaş döneminde, II. Kleopatra, Theoi Euergetai'yi İskenderiye kentindeki hanedan kültünden çıkarmıştır ancak VIII. Ptolemy ve III. Kleopatra, M.Ö. 130 yılından İskenderiye kentini M.Ö. 127 yılından kurtarana kadar kendi rakip İskender rahiplerini korudu. Belgelerde, kralın kampında 'İskender'in Rahibi ... olarak ayırt edilir.^[1] İç savaş öncesi bu durum, kardeşlerin uzlaşmasından sonra M.Ö. 124 yılında restore edildi ve VIII. Ptolemaios'in ölümüne kadar devam etti.

M.Ö. 118 Mayıs'ından itibaren, kraliyet üçlüsünün nihai uzlaşmasından kısa süre sonrasında yeni bir kral hanedan kültü Theos Neos Philopator'a (Yeni Baba seven Tanrı) dahil edilmiştir. Bu, VIII. Ptolemy, Ptolemy Eupator (VI. Ptolemy ve II. Cleopatra 'nın oğlu) veya Ptolemy Memphites (VIII. Ptolemy ve II. Cleopatra'nın oğlu) tarafından öldürülen prenslerden biri için ölümünden sonra bir kült gibi görünüyor. Ptolemy Memphites, prensin ölümünden sonra babası ve katiliyle uzlaştığını gösteren tanrılaştırmayla genellikle tercih edilen aday olmuştur.^[1]

II. Arsinoe'nın ölümünden bu yana, ölen Ptolemaios kraliçeleri, İskenderiye'de Büyük İskender'in rahibinin arkasında dini törenlerde yürüyen ve isimleri de flört formüllerinde yer alan ayrı bir rahibe de dahil olmak üzere kendilerine ait ayrı bir hanedan kültü ile onurlandırıldılar. M.Ö. 131 yılıdna veya 130 yılında, VIII. Ptolemy ve III. Kleopatra, III. Kleopatra'nın onuruna yeni bir rahiplik kurarak, II. Kleopatra'ya karşı olan çatışmalarında bu gelenekten yararlandı. Bu yeni pozisyona 'Tanrıların Büyük Annesi İsis'in Hieros Polos'u (kutsal tay)' adı verilmiştir ve İskender'in rahibinin hemen sonrasına ve önceki kraliçelerin tüm rahibelerinin öncelik sırasına göre önüne yerleştirilmiştir. Konum, ölen bir kraliçe yerine yaşayan bir kraliçe için kurulmuş olması ve sahibinin bir rahibe değil de bir rahip olması nedeniyle önceki rahipliklere benzemiyordu. Konum, M.Ö. 105 yılından sonra tasdik edilmemiştir.^[1][54]

Firavun ideolojisi ve geleneksel Mısır dini[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemaios hanedanlığının başlangıcından itibaren, Ptolemaioslar Mısır Firavununun geleneksel rolünü üstlenmişlerdirvve Mısırlı rahip seçkinleriyle simbiyotik bir ittifak sürdürmüşlerdir. Ptolemaiosların iktidarlarının bu yönüne yaptığı yatırımın derecesi, M.Ö. 3. ve 2. yüzyıllarda sürekli olarak artmıştır. VIII. Ptolemy yine de bu süreçte yeni bir aşamayı temsil etmiştir çünkü II. Kleopatra ile olan çatışmada Mısırlılar arasında Firavun olarak Yunanlar arasında ise kral olarak olduğundan daha popüler olduğunu kanıtlamıştır.

M.Ö. 118 yılında VII. Ptolemy, III. Cleopatra ve II. Cleopatra'nın uzlaşmasını ilan eden Af kararnamesinde, kraliyet üçlüsü Mısır'daki tapınaklarda yeniden yapılanma ve onarım çalışmalarını desteklemeyi üstlenmiştir. Ayrıca Apis ve Mnevis boğalarının mumyalanması ve gömülmesi için ödeme yapacaklarına söz vermişlerdir.^[1]

Alexandrian Bursu[değiştir | kaynağı değiştir]

VIII. Ptolemy, Yunan bilimine özellikle filolojiye aktif bir katılımcı idi. M.Ö. 145 yılından önce bir noktada Homer üzerine bir çalışma ve ayrıca tarihi ve çağdaş hükümdarlarla egzotik vahşi yaşam hakkında hikâyeler de dahil olmak üzere çeşitli bir paradoksografi koleksiyonu olan yirmi dört adet kitap Hypomnemata ('Notlar') yazdığı bildirilmiştir. Hayatta kalan parçasından birisi Felix Jacoby'nin Fragmente der griechischen Historikerdir. ^[55]

Bu ilgiye rağmen, Ptolemy'nin hükümdarlığı, İskenderiye'nin entelektüel bir merkez olarak öneminde, kısmen M.Ö. 145 yılında ve yine M.Ö. 126 yılında kenti kontrol altına almak amacıyla gerçekleştirdiği katliamlar nedeniyle ciddi bir düşüş yaşamıştır. İlk seferinde kurbanları arasında, aralarında Semadirek Aristarchus ve Atinalı Apollodorus'un da bulunduğu bir dizi önde gelen entelektüel vardı.^[36] İskenderiyeli entelektüellerin geri kalanı sürgüne gönderilerek, Atina veya Rodos'a taşınmışlar gibi görünüyor.^[1]

Hint Okyanusu ticareti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ptolemaioslar, Kızıldeniz boyunca Afrika Boynuzu'ndan fildişleri, filler ve altınlar elde etmelerini sağlayan ticaret istasyonlarının ağlarını uzun zamandır korumuşlardır. VIII. Ptolemy'in saltanatının son yıllarında bu denizciler, Hint Muson Akıntısının her yıl tersine çevrilmesinin Hint Okyanusu'nu yazın denizden geçip kışın geri dönmeyi mümkün kıldığını keşfetmişlerdir. Bu yolculuğu yapan ilk Yunan, M.Ö. 118 yılında ve yine M.Ö. 116 yılında Hindistan'a seyahat ettiği bildirilen Cyzicus'lu Eudoxus'du. ^[56] Bu keşif, Hindistan ile doğrudan deniz ticareti olasılığını açtı. Daha önce, Akdeniz bölgesi ile Hindistan arasındaki ticaretler, aracılara - Aden Körfezi ve Basra Körfezi'ndeki Arap merkezlerinden denizciler ve ardından Arap çöllerinden Akdeniz kıyılarına mal taşımak için Nabatae'ların önderlik ettiği çöl kervanlarına - dayanıyordu. Bundan böyle ise Ptolemaios Mısırlı denizciler yolculuğun tamamını kendileri yapmaya başladılar. Bu, M.Ö. 1. yüzyıldan M.S. 4. yüzyıla kadar işleyen Avrasya ekonomik dünya sisteminin önemli bir parçası haline gelecek olan Hint Okyanusu ticaretinin başlangıcını işaret ediyor.^[1]

Evlilik ve çocuk[değiştir | kaynağı değiştir]

VIII. Ptolemy Euergetes, M.Ö. 145 yılında ablası II. Kleopatra ile evlenmiştir ve bir oğlu olmuştur:

M.Ö. 142 veya 141 yılında Ptolemy, yeğeni VI. Ptolemy ve II. Kleopatra'nin kızı III. Kleopatra ile de evlenmiştir. Birkaç çocukları olmuştur:

Bir cariye (bu cariye Eirene olabilir), Ptolemy'nin başka bir çocuğunu doğurmuştur:

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kings and Usurpers in the Seleukid Empire: The Men who would be King. Oxford: Oxford University Press. 2016. ISBN 9780198786924. 9780198786924
• Peter Green, Alexander'dan Actium'a (University of California Press, 1990)0-520-05611-6
• A History of the Ptolemaic Empire. London & New York: Routledge. 2001. ss. 143-152 & 181-194. ISBN 0415201454. 0415201454
• Peter Nadig, Zwischen König und Karikatur: Das Bild Ptolemaios 'VIII. im Spannungsfeld der Überlieferung (CH Beck, 2007)978-3-406-55949-5

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ptolemy Euergetes LacusCurtius'ta II — (Bölüm E. R Bevan'ın Ptolemy Evi, 1923)
• Ptolemaios VIII'in İradesi 24 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.