Uzay yolculuğu, 20. yüzyılda Konstantin Tsiolkovsky ve Robert H. Goddard tarafından geliştirilen teorik ve pratik atılımların ardından insan başarısının bir parçası haline geldi. Sovyetler Birliği, yörüngeye ilk uydu, ilk erkek ve ilk kadını uzaya göndererek savaş sonrası Uzay Yarışında önder oldu. ABD, 1969'da Ay'a ilk insan inişi ile Sovyet rakiplerini yakaladı. Uzay yarışı sona ermesini takiben, uzay uçuşu harika uluslararası işbirliği ile karakterize edilmiştir ve bu Dünya yörüngesine ucuz erişim ve ticari girişimler için bir genişleme oluşturmuştur. Gezegenler arası sondalar Güneş sistemindeki gezegenlerinin hepsiniziyaret etmiş ve insanlar yörüngede Mir ve ISS gibi uzun süre uzay istasyonlarında kalmıştır. Çin, insanlı misyonlar da dahil olmak üzere önemli uzay uçuş yeteneğine sahip üçüncü ülke olarak ile ortaya çıkmıştır.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Jules Verne'in (From the Earth to the Moon) kitabı ve H.G. Wells'in (War of the worlds) kitabı gibi kurgulardan ilham alarak, 20. yüzyılın başlarında, gezegenler arası yolculuklar için bilimsel araştırmalarda bir patlama oldu. Uzay uçuşuna dair ilk gerçekçi öneri Konstantin Tsiolkovsky ismine kadar uzanır. En ünlü eseri olan "Rusça: Исследование мировых пространств реактивными приборами" (Issledovanie mirovikh prostranstv reaktivnimi priborami, ya da The Exploration of Cosmic Space by Means of Reaction Devices), 1903 yılında yayımlandı ama bu teorik çalışma Rusya dışında geniş çapta etkili değildi.^[1]

Robert H. Goddard 1919 yılında yayınladığı çalışmasında gösterdiği uygulamayla, Laval ibriğinin (Laval nozzle) sıvı yakıtlı roketlere gezegenler arası uçuş için yeterli gücü sağlaması, Uzay uçuşu mühendislik olarak müsait hel geldi. Bu çalışma, Hermann Oberth ve Wernher Von Braun gibi uzay uçuşlarında daha sonra ön plana çıkacak isimler için son derece etkili oldu. 1929'da, Sloven memur Hermann Noordung kitabında (Uzay Yolculuğu Problemi) tam bir uzay istasyonu hayal eden ilk kişi oldu.^[2][3]

Uzaya ulaşan ilk roket Alman V-2 roketi test uçuşunu Haziran 1944'te gerçekleştirmişti.

Uzay Yarışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yörüngesel uzay uçuşu, hem insansız hem insanlı, ilk Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından Soğuk Savaş döneminde geliştirilen, Uzay Yarışı adlı bir yarışma oldu.

İlk insansız uydu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yarış 1957 yılında, hem ABD ve SSCB ifadeleri yapay uydular ateşlemeyi planladıklarını duyurduklarında başladı; 29 Temmuz 1957'de, ABD, öncü uzay aracının 1958 baharında fırlatılması planını duyurdu,ve 31 Temmuz tarihinde, SSCB 1957 sonbaharında bir uydu ateşleyeceğini duyurdu. 4 Ekim 1957'de Sovyetler Birliği insanlık tarihinin Dünyadaki ilk yapay uydusu Sputnik-1'i, ateşledi. 3 Kasım 1957'de Sovyetler Birliği ikinci uydu Sputnik 2'i ateşledi ve bu da canlı bir hayvan taşıyan (Laika adında bir köpek) ilk uydu oldu. Sputnik-3, 15 Mayıs 1958'de fırlatıldı ve Jeofizik araştırma için bir dizi araç taşıdı ve üst atmosfer basıncı konusundaki veri ve kompozisyonun yanı sıra yüklü parçacıkların konsantrasyonu, kozmik ışınları fotonlar, kozmik ışınlar, ağır çekirdekleri, manyetik ve elektrostatik alanlar ve hızlı parçacıkların elde edilmesini sağladı. Programdaki bir dizi başarısızlıktan sonra, 1 Şubat 1958'de Explorer-1 ABD'nin uzaydaki ilk uydusu oldu. Explorer-1, taşıdığı bilimsel aletler ile teorize Van Allen radyasyon kemerini tespit etti. Sputnik-1'in ABD kamu şoku Sputnik krizi olarak tanındı. 29 Temmuz 1958 tarihinde, ABD Kongresi ülkenin sivil uzay programları için sorumluluk Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) içine Havacılık (NACA) Ulusal Danışma Komitesi dönüm yasa çıkardı.1959 yılında, NASA Dünya yörüngesine tek adam kapsülleri başlatmak ve Merkür Seven olarak tanıtılan yedi astronot bir kolordu seçmek için Proje Merkür başladı.

Uzayda ilk insan[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Nisan 1961 tarihinde, SSCB ilk kozmonot (Rusça uzay yolcularına verilen ad) Yuri Gagarin ile insanlı uzay uçuşu dönemini başlattı. Gagarin'in uçuşu, Sovyet Vostok uzay programının bir parçası, 108 dakika sürdü ve dünyanın etrafında tek bir yörüngeden oluşuyordu. 7 Ağustos 1961 tarihinde, German Titov-başka bir Sovyet kozmonot-Vostok-2 görevi sırasında yörüngede uçan ikinci adam oldu. On July 29, 1958, the US Congress passed legislation turning the National Advisory Committee for Aeronautics (NACA) into the National Aeronautics and Space Administration (NASA) with responsibility for the nation's civilian space programs 16 Haziran 1962 tarhinie gelindiğinde, SSCB, toplam altı Vostok kozmonotunu ateşlemişti; aynı anda uçan iki çifti ile birlikte toplamda 260'ın üzerinde kozmonot bulunan yörünge uçuşu yapıldı ve toplamda uzayda on altıdan fazlaca gün geçirdiler. 5 Mayıs 1961 günü ABD, Merkür altyörüngesine ilk astronotu Alan Shepard'ı Freedom 7 kapsülü ile fırlattı. ABD kamuoyu SSCB tarafından elde edilen bu alandaki liderliğin giderek genişlettmesi üzerine şok ve paniğe başlamıştı, bu sebepten Başkan John F. Kennedy'nin 25 Mayıs 1970 Ay'a bir adam inmek için üç kişilik Apollo programının başlatılması planını açıkladı. 20 Şubat 1962 tarihinde, ABD tarihinin üçüncü insanlı, John Glenn, ilk ABD yörünge astronotu ile, yörünge uzay uçuşunun fırlatılmasını Friendship 7 misyon sırasında üç yörünge ile başardı. 16 Mayıs 1963 tarihine gelindiğinde kümülatif 34 Dünya yörüngeleri ve uzayda 51 saat kaydı ile ABD, toplamda 6 Merkür Projesi astronotu yolladı.

Uzaydaki ilk kadın[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzayda ilk kadın, Vostok 6 misyonu vesilesi ile uzay aracına binen, 16 Haziran 1963 tarihinde yörüngesine girmiş eski sivil paraşütçü Sovyet Valentina Tereşkova oldu. Baş Sovyet uzay aracı tasarımcısı Sergey Korolyov, Vostok 5/6 görevlerinde kullanmak üzere bir kadın kozmonot kolordusu yetiştirme fikrini düşünüyordu. Ancak, onun planı, Vostok-5 i erkek ile fırlatmak için değiştirildi, kısa bir süre sonra Tereshkova izledi. Kruşçev bizzat uçuş sırasında telsizle Tereshkova ile konuştu.^[4]

3 Kasım 1963 tarihinde, Tereshkova arkadaşı olan ve daha önce Vostok 3 ile uçuş yapan kozmonot Andrian Nikolayev ile evlendi.^[5] 8 Haziran 1964 tarihinde, o iki uzay seyahat edenler tarafından "tasarlanan" ilk çocuğu doğurdu.^[6] Çift 1982 yılında boşandı ve Tereshkova Sovyetler Birliği Komünist Partisinin önemli bir üyesi haline geldi. Uzaya uçan ikinci kadın havacı Svetlana Savitskaya, 1982 18 Ağustos'ta Soyuz T-7 ile, oldu.

Rekabetin gelişmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kruşçev gecikmedi Gemini ve Apollo planları ile rekabet içinde daha çok başarılar üretmek için Korolyov'a baskı yaptı. Bir mürettebatlı Soyuz uzay aracı için yaptığı planları geliştirmek için ona izin vermek yerine, o değişiklikleri Vostok kapsülü içine iki ya da üç erkek sığdırmak için yapmak zorunda bırakıldı. Bunlardan sadece ikisi fırlatıldı. Voskhod 1, boyut ve ağırlık kısıtlamaları nedeniyle uzay giysisileri giyemeyen üç kişilik mürettebatılı ilk uzay aracı oldu. Alexei Leonov, 8 Mart 1965 tarihinde Voskhod 2 aracından ayrıldığında ilk uzay yürüyüşü yapan insan oldu. Bir hava kilidi vasıtası ile şişirilmiş uzay elbisesini kabine sığdırmaya çalışırken neredeyse uzayda kayboluyordu ve iniş hatası onu ve ekip arkadaşını tehlikeli ormanlarda saatlerce, ikinci bir mürettabat ile bulunana kadar, kaybolmaya zorladı. İnsanlı Gemini görevleri NASA'nın planının bir yıl sonrasına ertelendi, fakat 1965 ve 1966 yılında büyük oranda başarılı görevler gerçekleştirildi ve bu görevler ile ABD Sovyetlerden liderliği ele geçirdi. (Gemini 6A ile uzay randevusunu, Gemini 8 ile iki aracın kenetlenmesini ve Gemini 5 için 5 ve GEmini 7 için 7 14 uçuş günü uzun uçuş süresini ve ekstra araçsal akticvite kullanımı ile uzay aracı dışında faydalı işler yapmayı -Gemini 12- başararak) Sovyetler birliği bu periyotta herhangi bir insanlı uçuş gerçekleştirmedi fakat kendisine ait Soyuz aracının geliştirmeye devam etti ve Ay etrafında yörünge ve Ay'a iniş için Soyuz aracı çeşitleri tasarlayarak, gizliden gizliye Kennedi'nin kapalı Ay yörüngesi iddialaşmasını kabul etti. Ayrıca ABD'nin Saturn V aracına benzeyen uzun, Ay'a ulaşabilen ve insanlı bir araç olan N1 aracını geliştirmeyi denediler. İki ulusta insanlı yeni uzay araçlarını geliştirme yarışında iken, yarışın yoğunluğunu 1967 yılında ilk kabin ekibi ölümleri ile fark ettiler. Haziranın 27'sinde Apollo 1'in tüm kabin ekibi ("Gus" Grissom, Ed White, Roger Chaffee) planlanan fırlatma zamanından yaklaşık bir ay önce bir zemin testi sırasında kabin saran ateşte boğularak hayatlarını kaybettiler. Nisanın 24'ünde ise Soyuz 1'in tek pilotu Vladimir Komarov elektrik sistemi ve kontrol sistemindeki bir arza sebebiyle olması gerekenden kısa süren bir görevde iniş paraşütünün takılması ile hayatını kaybetti. İki olayında uzay aracının tasarımındaki kusurlardan dolayı meydana geldiği tespit edildi, ki bu durumda insanlı uçuşlar devam ettirilmeden önce doğrulandı. Amerika Birleşik Devletleri 20 Temmuz 1969 Apollo 11'in inişi ile Başkan John F. Kennedy'nin hedefini gerçekleştirdi. Neil Armstrong ve Buzz Aldrin Ay'a ayak basan ilk insanlar olarak tarihe geçtiler. Sadece Apollo 13ün başarısızlığı dışında altı başarılı iniş 1972 yılı ile gerçekleştirildi. N1 roketi 1969 ve 1972 yılları arasında dört insansız fırlatma hatası yaşadı ve Sovyetler Birliği hükûmeti 24 haziran 1974 yılında, Valentin Glushka Korolyovun yerine Genel Uzayaracı Tasarımcısı olduğunda, resmi olarak insanlı Ay programına devam etmeme kararı aldı.^[7] İki ulusda görece küçük olan, insanlı, geçici uzay laboratuvarlarını -Salyut ve Skylab- Soyuz ve Apollo araçları ile kullanmaya devam ettiler. Birleşik Devleter, sadece bir Skylab fırlattı, fakat Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, toplamda yedi "Salyut" fırlattı ve bunların arasından üç tanesi "defansif" bombardıman silahı taşıyan Almaz adında insanlı askerş keşif istasyonuydu. Daha sonra insanlı keşif araçlarının aslında iyi bir fikir olmadığı görüldü çünkü insansız keşif araçlarının aynı işi daha hesaplı yapabilirdi. Amerikan Hava Kuvvetleri İnsanlı yörünge labaratuarı adında bir insanlı keşif istasyonu planladı ancak 1969 yılında bu plan iptal edildi. Sovyerler de Almaz programını 1978 yılında iptal etti. Politik bir yumuşama döneminde, iki devlet yarışa son verdiklerini açıkladılar ve iki aracın kenetlendiği, ayrıca kabin ekibinin ziyaret alışverişinde bulunduğu Apollo-Soyuz Test Projesi vasıtası ile el sıkıştılar.

Programlar[değiştir | kaynağı değiştir]

US Space Shuttle[değiştir | kaynağı değiştir]

Hızı yavaşlamasına rağmen yine de uzayın keşfi Uzay Yarışından soonrada devam etti. Birleşik Devletler, Gagarinin uçuşunun yirminci yılında 12 Nisan 1981 yılında ilk tekrar kullanılabilir uzay aracı The Space Shuttleı fırlattı. Yaklaşık yedi yıl sonra, % kasım 1988 yılında Sovyetler Birliği bu uçuşun aynısını insansız Buran mekiği ile gerçekleştirdi, yani bu mekikte Sovyetler için ilk tekrar kullanılabilen uzay aracı idi. Fakat bu araç tekrar kullanılmadı, onun yerineSovyetler Birliği Soyuz aracını kabin ekibi servisi olarak kullanmak suretiyle uzay istasyonları geliştirmeye devam etti. Sally Ride, 1983 senesinde uzaydaki ilk Amerikalı kadın oldu. Eileen Collins, ilk kadın mekik pilotu oldu ve Haziran 1999 STS-93 görevi ile bir Amerikan uzay aracına komuta eden ilk kadın oldu. Amerika Birleşik Devletleri, Uluslararası Uzay İstasyonu, (ISS)na olan görevlerine devam etti ve aynı zamanda diğer görevlerinede -2011 yılında emekli edilen yüksek masraflı mekik sistemi gibi- devam etti.

Soyuz/Mir[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyadan 8 Haziran 1994 tarihinde ayrılıp Mir uzay istasyonun dılında toplamda 437 gün, 17 saat, 58 dakika, 16 saniye kalaarak dünyaya geri dönen Valeriy Polyakov, uzayda tek bir tur ile en uzun insan dayanıklılığı rekorunu kırdı. Sergei Krikalyov 803 gün, 9 saat, 39 saniye ile uzayda en uzun rekorun sahibidir. Mir bu rekoru, Soyuz TM-8in 8 Eylül 1989 ve Soyuz TM-9un 28 Ağustos 1999 yılında fırlatılmasının arasında 3,644 -10 yıldan sadece sekiz gün az- gün boyunca aralıksız işgal etti. Rekor 2010 yılında Uluslararası Uzay İstasyonu, (ISS) tarafından kırıldı. Uluslararası Uzay İstasyonu, (ISS) rekorun 5683 gün boyunca sahibi oldu.

Uluslararası Uzay İstasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzayın keşfi, belirli bir yere kadara bütün dünyanın işbirliği ile, ilerlemeye devam etti ve bu ilerleyişin en uç noktasını Uluslararası Uzay İstasyonunun kurulum ve kullanımı teşkil etti. Aynı zamanda, 20. yüzyılın sonundan itibaren küçük uzay güçleri arasındaki uluslararası uzay yarışı, ticari roketleri başlattı ve ayrıca uzay turizminin piyasalarının temelini attığı ve geliştirdiği kabul edilebilir. Alexei Leonov made the first spacewalk when he left the Voskhod-2 on March 8, 1965 Uluslararası Uzay İstasyonunun yapımına kendi modüllerine büyük katılım da sağlayarak, Amerika Birleşik Devletleri diğer uzay keşiflerine devam etti. Constellation uzay programı, 2018 yılına yeni nesil çok işlevli Orion uzay aracını başlatmak için, 2004 yılında Başkan George W. Bush tarafından başladı. 2020 yılına kadar Ay'a bir sonraki dönüş, Marsa insanlı uçuşlar tarafından takip edilecekti ancak program ticari ABD insanlı fırlatma yeteneklerini teşvik lehine 2010 yılında iptal edildi. Sovyetler birliğinin halefi olan Rusya, büyük bir potansiyele sahiptir fakat yeterli kaynğa sahip değil. Onun kendi uzay programları, bazıları askeri nitelikte olan çeşitli işlevleri yerine getirir. Uluslararası Uzay İstasyonu için modül fırlatmaya olanak sağlamaya da devam eden Rusya, geniş bir ticari fırlatma hizmeti de sunar. ABD Mekiği programı sona erdikten sonra sonra devam eden insanlı ve kargo uzay araçlarını işletirler. Ruslar 2018 yılında kullanılmak üzere yeni birçok fonksiyonlu PPTS insanlı uzay aracı geliştirmeye çalışırlar ve ayrıca Ay'a insanlı uçuş planlarlar. Program 2020'li yıllarda Ay'a insan götürmeyi hedefler ki bunu yapan ikinci ülke olarak t-tarihe geçebilirler.

Avrupa Uzay Ajansı[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Uzay Ajansı, Ariane 4 1988 yılında tanıtımından bu yana insansız ticari araç fırlatma konusunda liderliğin sahibi olmuştur fakat NASA, Rusaya, Sea Launch firması, Çin, Hindistan ve diğerleri ile rekabet içindendir. Avrupa Uzay Ajansı 1980'lerde henüz kurulma aşamasındayken insanlı mekik Hermes ve uzay istasyonu Colombusu tasarladı; fakat bu projeler iptal edildi ve Avrupa üçüncü büyük "uzay gücü" olamadı. Avrupa Uzay Ajansı, çeşitli uyduları fırlattı, kuyruklu yıldızlara ve Marsa sondalar yolladı ve Amerikan mekiklerine binen insanlı Spacelab modülünü kullandı. Avrupa Uzay Ajansı aracı ayrıca kendine ait modülleri ve insansız kargo uzay araçları ATV ile ISS e katılım sağlar. Avrupa Uzay Ajansı son zamanlarda 2018 yılında tamamlanması beklenen bağımsız çok fonksiyonlu insanlı uzay aracı CSTS geliştirilmesi programı ile uğraşmaktadır. Ayrıntılı hedefler Aurora Programı adında, 2030 dan hemen sonra Marsa insan göndermeyi hedefleyen iddialı bir planıda içerir. Bu hedefe ulaşmak için çeşitli dönüm noktası teşkil edebilecek bir dizi misyonlar şu anda değerlendirme aşamasındadır. Avrupa Uzay Ajansının yabancı katılımı ve ortak finansman ile uzay ve daha fazla misyonlar için birçok taraflı ortaklık ve planları vardır.^[8] Avrupa Uzay Ajansı, ayrıca Amerikan GPS'inden AB'ye bağımsızlık vermek istiyor ve dolayısı ile Galileo programını geliştiriyor.

China[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin Avrupa Uzay Ajansıya da NASA daha az fona sahip olmasına rağmen, ticari bir uydu fırlatma hizmeti işletmektedir ve birçok insanlı uzay uçuş başarısı elde etmiştir. Çinli bir uzay istasyonu için ve Mars insansız sondalar göndermek için bir program için planları vardır. Çin üçüncü büyük uzay gücü haline hazırda bekliyor. Çin'in ilk insanlı uzay aracı girişimi, Shuguang, yıllar süren kalkınmadan sonra iptal edildi fakat 15 Ekim 2003 tarihinde Yang Liwei Shenzhou 5 gemisiyle yörüngesine girdiğinde., Çin bir yerli insan uzay uçuşu yeteneği geliştiren üçüncü ülke oldu. ABD Pentagon Savunma Bakanlığı askerî harekât yeteneğide dahil olmak üzere, uzayda Çin'in büyüyen varlığı hakkında endişeleri, detaylandıran 2006 yılında bir rapor yayınladı.^[9] 2007 yılında Çin, yörüngedeki uydular yok etmek için tasarlanmış bir balistik füze test etti ardından ABD'nin benzer bir yetenek ile ilgil 2008 deki gösterisi ile devam etti.

Japonya[değiştir | kaynağı değiştir]

Japon Uzay Araştırma Ajansı, Asya'da büyük bir uzay oyuncusudur. Ticari fırlatma hizmeti sürdürmeyi bırakmış olsa da, Japonya Uluslararası Uzay İstasyonuna bir modül yığdı ve bir insansız kargo uzay aracı olan H-II Transfer Vehicle çalıştırır. Japon Uzay Araştırma Ajansının Mars uçuşu probu atmak için planları vardır. Onların ay sondası, SELENE, Apollo sonrası dönemin en gelişmiş ay keşif misyonu olarak lanse edilir. Japonların Hayabusa sondası, bir asteroidden gelen insanlığın ilk örnek sondası oldu. IKAROS ilk operasyonel güneş yelkeni oldu. Japonya UMUT-X, Kankoh-Maru ve Fuji gibi insanlı kapsül uzay araçları geliştirmesine rağmen, bunların hiçbiri fırlatılmamıştır. Japonyanın mevcut hırsı 2025 yılında yeni bir insanlı uzay aracı yollamak ve 2030 yıkında bie Ay üssü kurmak.

India[değiştir | kaynağı değiştir]

Hindistan Uzay Araştırma Örgütü aktif uzay programını korur. Bu küçük ticari fırlatma hizmeti vermektedir ve Ekim 2007'de Chandrayaan-1 olarak adlandırılan başarılı bir insansız Ay misyonu fırlatmıştır. Hindistan 2016 başlarında veya 2017 sonuna Ay bir başka insansız görev için, Chandrayaan 2, planları vardır. Hİndistan, 2013 yılında başarılı bir gezegenler arası görev fırlatmıştır, Mars Orbiter Mission ve 14 Eylülde Marsa ulaşmıştır. Yani Hindistan, ilk seferde Mars görevi gerçekleştiren ilk ülke olmuştur. Hindistan Uzay Araştırma Örgütü, şu sıralar küçük bir mekik sistemi geliştirmektedir.

Diğer ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Mart 1978 tarihinde Sovyet uzay aracında bir Çek Vladimir Remek uçuşu ile, diğer ülkelerden gelen kozmonotlar ve astronotların uzay uçuşu başlamıştır. 2007 yılı itibarıyla, (uzay turistleri dahil) 33 ülkeden vatandaşlar, Rus Sovyet, Amerikan, Çin uzay gemileri ile uçmuştur. Hindistan ve Japonya uzay araştırma ve faaliyeti için giderek daha çok rekabet yeteneğine sahiptirler. Çin ile birlikte bu ülkeler, Asya uzay yarışında önemli oyuncuları oluşturur. İran son zamanlarda [?] 2021 yılında bir insanlı uzay programına başlamak için planlarını açıkladı [kaynak belirtilmeli]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Uzay yarışı

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta History of spaceflight ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

• Historic spacecraft2 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.