Tibet müziği, Himalaya bölgesinin kültürel kalıtını yansıtan ve Tibet'te yerleşik olmasına karşın Tibetlilerin yaşadığı Hindistan, Bhutan ve Nepal'de de varlığını sürdüren bir müzik türüdür. Varlığı bilinen en eski Tibet müziği, Tibet Budizmi'nin kökleşmiş etkisini yansıtan dini müziktir.

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkı içinde Budist kıssalara değinmek anlamına gelen Lama Mani geleneğinin tarihi 12. yüzyıla dek uzanır. O zamanlar şarkılar, köyden köye dolaşan masalcılar tarafından söyleniyor ve toplumun tüm kesimlerinin sorunlarına ışık tutuyordu. Canlı renklerle donanmış Budist thangka tabloları insanlara bu durumdan çıkarılacak dersler konusunda farklı ipuçları sunmaktadır.

"Sokak şarkıları", politik ve toplumsal konuların gazete ya da kitle iletişim araçlarının olmadığı bir ülkede geleneksel bir ifade türü olarak kabul görmüştür. Bu şarkılar, toplumsal içeriğe sahip olmalarının yanı sıra yergi de içermişler ve bastitin Karayipler'deki rolüne benzer bir işleve sahip olmuşlardır. Şarkı sözlerinin genellikle 6 heceli dizelerden oluşuyor olması onların herhangi bir ezgiye kolaylıkla uyarlanabilmesini sağlamaktadır.^[1]

Dini olmayan Tibet müziği Dalai Lama'nın Tibet Gösteri Sanatları Enstitüsü gibi kurumlar tarafından desteklenmiştir. Bu kurum, bir opera türü olan lhamo konusunda uzmanlaşmış ancak daha sonra toeshey ve nangma gibi dans müziği türlerinde hizmet veren şubeler de açmuştır. Nnagma, Lhasa'daki karaoke barlarında zaman içinde popülerlik kazanmıştır. Bir diğer popüler müzik türü ise bayramlar ve anma törenlerinde çalınan gar türüdür. Lu, gırtlaksı titreşimler ve yükses perdeli ses içeren bir müzik türüdür. Tibet'in ulusal kahramanı Gesar'ı seslendiren ozanlar da vardır.

İlahiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tibet müziği, dinin tamamlayıcı bir parçası olarak Tibetçe ve Sanskritçe ilahiler içermektedir. Oldukça karmaşık bir yapıya sahip olan bu ilahiler dini metinlere dayanmakta ve birçok bayramda seslendirilmektedir. Ölçü kullanılmadan söylenen yanglara titreşimli davullar ve kısa heceler eşlik etmektedir. Gelugpa, Nyingmapa, Sakyapa ve Kagyupa gibi Tibet Budizmi okullarının klasik ve romantik müzik türleri de bunlara örnek olarak gösterilebilir.^[2]

Popüler ve Çağdaş Tibet müziği[değiştir | kaynağı değiştir]

Çok güçlü bir popüler müzik kültürüne sahip olan Tibetliler, Çin popüler kültüründe de temsil edilmektedirler. Tibetli şarkıcılar güçlü sesleri ile öne çıkmaktadırlar. Bu olgu, Tibet Platosu'nun yüksekliğine bağlanmaktadır. "Dünya Kırmızı" adlı yapıtıyla 1960'lı yıllarda üne kavuşan Tseten Dolma (才旦卓玛) ve Tibet geleneklerini Batı popuyla bütünleştiren Kelsang Metok (格桑梅朵) öne çıkan şarkıcılardır. Haonaner adlı ses yarışmasının 2006 yılı birincisi Phurbu Namgyal, Shakespeare'in Hamlet adlı yapıtından uyarlanmış Himalayalar'ın Prensi adlı filmin yıldızı olmuştur.

Tarihi Amdo bölgesinde (bugünkü Qinghai ve Sichuan eyaletlerinin bulunduğu yer) güçlü bir müzik altyapısı vardır. Öne çıkan Amdo yıldızları, Sherten (Sherab Tendzin'in kısaltması)^[3] ve Yadon'dur. Bu sanatçıların ünü Çin sınırları dışına taşmıştır.

Kekexili: Dağ Devriyesi, National Geographic tarafından yapılan ve nesli tükenmesi olası Tibet antilopunun yaşam döngüsünü araştırmak üzere bölgeye giden bir Çinli gazetecinin serüvenini anlatan bir filmdir. Film, ulusal ve uluslararası birçok ödülün sahibi olmuştur.

Tibet müziği, Yeni Çağ müziği gibi bazı Batı müziği türleri üzerinde kalıcı etkiler bırakmıştır. Philip Glass ve Henry Eichheim, yapıtlarında kullandıkları Tibet ögeleriyle ün kazanmışlardır.^{[kaynak belirtilmeli]} Nancy Hennings ve Henry Wolff tarafından 1971 yılında tamamlanan Tibet Zilleri adlı albüm ve Philip Glass'ın Kundun adlı film için hazırladığı parçalar bu olguya örnek olarak gösterilebilir.

Yabancı popüler müzik türleri Tibet sınırları içerisinde de büyük bir etki yaratmıştır. Hint gazeli ve filmisi, Amerikan rock'n rollu popüler dallardandır. 1980'lerdeki yasa değişikliklerinin ardından Tibet popu; Yadong (Tibet), Dadon (şu anda ABD'de yaşamaktadır), Jampa Tsering (Tibet), 3 üyeli öbek AJIA, 4 üyeli öbek Gao Yuan Hong ve 5 üyeli öbek Gao Yuan Feng tarafından geniş kitlelere ulaştırılmıştır. Gaoyuan Hong, Tibetçenin bazı ögelerini de parçalarında kullanmıştır. Alan Dawa Dolma ise Japon müzik endüstrisine adım atan ilk ve tek Tibetli sanatçıdır.

Müzik videoları[değiştir | kaynağı değiştir]

Müzik videoları Tibet pop müziği için yaşamsal öneme sahiptir. Bunun temel nedeni, hemen tümünde VCD oynatıcı ve televizyon bulunan yerel otobüslerde bu videoların sıklıkla gösterilmesidir. İçerik, Tibet Budizmi'nden doğrudan etkilenmekte, manastır ve tören görüntüleri barındırmaktadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bhutan müziği
• Dungchen
• Lhasa'ya Son Tren
• Aku Pema

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tibet müziği bibliyografyası
• MusicTibet 22 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.- popüler Tibet müziği
• Çok sayıda Tibet pop müziği parçası bulunduran bir YouTube kullanıcısı 20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.