Telemark
Eyalet
Telemark fylke
Arma
Slogan: Minyatür Norveç
Telemark'ın Norveç'teki konumu
Ülke	Norveç
Bölge	Østlandet
İdari merkezi	Skien[1]
Eyalet	1918
Alt idari birimler	Liste Porsgrunn Skien Notodden Siljan Bamble Kragerø Drangedal Nome Bø Nome Tinn Sauherad Hjartdal Seljord Kviteseid Fyresdal Tokke Vinje
İdare
• Vali	Kari Nordheim-Larsen (2006-günümüz)[2] (Norwegian Labour Party)
• Belediye başkanı	Terje Riis-Johansen (2011-2015)[3] (Senterpartiet (Merkez Parti)[4])
Yüzölçümü
• Toplam	15.315 km²
• Kara	13,854 km² (5.349 mil²)
Nüfus  (2011)
• Toplam	169,516
• Yoğunluk	12/km²
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Resmî site http://www.telemark.no/

Vestsida, Porsgrunn, Norveç.

Telemark Kanalı üstündeki Fjågesund köprüsü

"Augustin" binası, Skien, Telemark

Skien Brekke malikanesi müzesi, Telemark, Norveç.

Mejulen Feneri-Telemark, Norveç

Telemark jeolojik haritası

Telemark (Norveççe:Telemark fylke) Norveç'in güneybatı kıyısında yer alan on sekiz belediye ihtiva eden eyalettir. 1919 yılına kadar Bratsberg amt. olarak adlandırılan bölge, güneydoğusunda Vestfold, kuzeydoğusunda Buskerud, kuzeybatısında Hordaland ile Rogaland, güneyinde Aust-Agder ile komşudur.

Telemark dört bölgeye ayrılmıştır: “Grenland” (güneydoğu), “Doğu Telemark” (kuzeydoğu), “Orta Telemark” (ilk ikisinin arasında) ve “Batı Telemark” (batı). Güneydoğusunda yer alan Skien eyaletin idari merkezidir.

Telemark'ın arması 18.12.1970 tarihinde oluşturulmuştur. Değerli bölgeyi sembolize eden altın sarı formun üzerindeki siyah balta savaşçılıklarını ve korunmuş olduğunu, şerit ise Telemark Kanalı'nı sembolize etmektedir.^[6]

Adı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kelimenin kökeni İskandinav Þelamǫrk adı biçemine dayanmaktadır. İlk öğe Germen kabilesi adı olan þelirin çoğuludur . Son öğe “mǫrk” ise 'arazi, sınır' anlamına gelmektedir. (Ayrıca bkz. Hedmark ve Finnmark) 1919 yılına kadar “Bratsberg amt”, Bratsberg Valiliği olarak adlandırılmaktaydı. Berg (dağ) ve brats(çiftlik) İskandinav dili kelimelerden oluşan bu ad sarp dağdaki çiftlik anlamına gelmektedir. Eyalet, Sondre Norheim tarafından icat edilmiş bir stil olan “Telemark kayak”a ve karakteristik “Telemark iniş” stillerine isim anası olmuştur.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Norveç'in güneybatısında yer alan Telemark birçok tepe ve vadiler de dahil olmak üzere, engebeli ve heterojen bir manzaraya sahiptir. En önemli yükseltileri 1400 ile 2000 metre arasındaki “Mælefjell”, “Gaustatoppen”, “Roan”, “Skorve (Gøysen)”, “Brokefjellet” ve “Roholtfjellet” dağlarıdır.^[7] Kıyı şeridi Langesundsfjorden'den Gjernestangen'e kadar uzanır. 1900'lerde Telemark nehir trafiği için önemli bir nokta olmuştur. Skien'dan geçen su yolu 1861 yılında Notodden'e yönlendirilmiş ve 1892 yılında Tokke vadisi oluşmuştur. 1892 yılında Telemark kanalı tamamlanmıştır ve Avrupa'nın "sekizinci harikası" olarak adlandırmaktadır. Bu kanal üzerinden teknelerle komşu köylere ulaşım ve ticaret için taşımacılık yapılmıştır. Günümüzde bu nehirler ve kanallar hala var olup, sadece yaz aylarında turist trafiği için kullanılmaktadır.^[8]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kıyı şeridinin ve ortasından geçen nehrin etkisiyle kış ayları oldukça soğuk geçen Telemark'ın Eylül-Ocak ortalama sıcaklıkları -2;-8 °C aralığındadır. Gaustatoppen'de -12 °C'dir. En düşük ölçülen sıcaklıklar kıyıda –25 °C ve iç kesimde –35 °C'dir. Her 100 metrede yaklaşık 0,7 derece değişim gözlenen Temmuz ayında ortalama sıcaklık, ovalar ve vadilerde 16-17 °C'dir. Ölçülen en yüksek sıcaklık sahilde 33 °C, iç bölgelerde 30 °C civarındadır. Yıllık yağış miktarı iç kesimlerde 800–1200 mm iken alt bölgelerde biraz daha az, dağlarda bazen çok daha fazladır. Sonbahar ve yaz ayları yağışlı geçmektedir.

Altyapı ve ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Grenland bölgesi içinden geçen E18 güney kısmının, E134 ise iç kısımlarının ulaşımında temel kara yollarıdır. Toplam 4103 km halka açık yolları vardır. Telemark'ın ilk demiryolu hattı olan Larvik-Eidanger-Skien 1882 yılında açılmıştır. Skien'daki Geiteryggen Havaalanı^[9]'ndan Bergen ve Stockholm'e uçuşlar yapılmaktadır. Ayrıca Fyresdal ve Notodden havaalanları bulunmaktadır.^[10]

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Telemark Norveç'in önde gelen sanayi ve üretim eyaletlerinden birisidir. Toplamda, yaklaşık beş yüz sanayi işletmesi dahilinde orman, metal ve doğal ürünler üretim sanayileri mevcuttur. Eyalette dahilindeki hidroelektrik santralinden ülkenin elektrik üretiminin % 12'si karşılanmaktadır. Ülkenin en hızlı büyüyen bilişim sektörüne sahip olan bölgede tarım küçük birimler ile sınırlıdır. Tarım (tahıl, meyve, sebze) ve sığır, koyun yetiştiriciliği yapılan dağ köyleri vardır. Telemark verimli orman alanı ve % 8'lik büyüme oranı ile önemli bir ormanlık bölgedir. Telemark'ın en eski turizm alanı 1783 yılında turistler tarafından "keşfedilmiş" “Rjukan şelalesi” ile 1892 yılında tamamlanan “Bandak-Norsjø kanalı” dır.^[11]

Belediyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıra	Ad![12] Nüfus	Alan km²
&0000000000000001.0000001	Skien	&0000000000052459.00000052.459	&0000000000000722.000000722
&0000000000000002.0000002	Porsgrunn	&0000000000035193.00000035.193	&0000000000000161.000000161
&0000000000000003.0000003	Bamble	&0000000000014104.00000014.104	&0000000000000282.000000282
&0000000000000004.0000004	Notodden	&0000000000012446.00000012.446	&0000000000000856.000000856
&0000000000000005.0000005	Kragerø	&0000000000010683.00000010.683	&0000000000000289.000000289
&0000000000000006.0000006	Nome	&0000000000006588.0000006.588	&0000000000000389.000000389
&0000000000000007.0000007	Tinn	&0000000000005993.0000005.993	&0000000000001858.0000001.858
&0000000000000008.0000008	Bø	&0000000000005773.0000005.773	&0000000000000260.000000260
&0000000000000009.0000009	Sauherad	&0000000000004312.0000004.312	&0000000000000292.000000292
&0000000000000010.00000010	Drangedal	&0000000000004123.0000004.123	&0000000000000998.000000998
&0000000000000011.00000011	Vinje	&0000000000003707.0000003.707	&0000000000002740.0000002.740
&0000000000000012.00000012	Seljord	&0000000000002960.0000002.960	&0000000000000672.000000672
&0000000000000013.00000013	Kviteseid	&0000000000002489.0000002.489	&0000000000000626.000000626
&0000000000000014.00000014	Siljan	&0000000000002423.0000002.423	&0000000000000203.000000203
&0000000000000015.00000015	Tokke	&0000000000002291.0000002.291	&0000000000000907.000000907
&0000000000000016.00000016	Hjartdal	&0000000000001610.0000001.610	&0000000000000741.000000741
&0000000000000017.00000017	Nissedal	&0000000000001427.0000001.427	&0000000000000789.000000789
&0000000000000018.00000018	Fyresdal	&0000000000001330.0000001.330	&0000000000001110.0000001.110
Toplam	Telemark	&0000000000169516.000000169.516	&0000000000013173.00000013.173

Telemark doğumlu önemli kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Myllarguten (1801-1872) Sauherad doğumlu efsanevi kemancı
• Aasmund Olavsson Vinje (1818-1870) yazar Vinje doğumlu
• Sondre Norheim (1825-1897) Morgedal doğumlu
• Ağustos Cappelen (1827-1852) Skien doğumlu milli romantik ressam
• Henrik Ibsen (1828-1906) yazar, Skien doğumlu
• Thorbjorn N. Mohn (1844-1899) Amerikan Lutheran kilise lideri ve 'St. Olaf College' ilk başkanı
• Brynild Anundsen (1844-1913), kurucusu Decorah Posten
• Marcus Olaus Böckmann (1849-1942) - Norveç-Amerikan Lüteriyen ilahiyatçı
• Herbjørn Gausta (1854-1924) Amerikalı sanatçı., Vestfjørddalen'de doğdu
• Theodor Kittelsen (1857-1914) sanatçı, Kragerø doğumlu
• Vidkun Quisling (1887-1945) politikacı, Fyresdal doğumlu
• Aslaug Vaa (1889-1965) yazar, Rauland doğumlu
• Tarjei Vesaas (1897-1970) yazar, Vinje doğumlu
• Anne Grimdalen Skafså, (1899-1961) heykeltıraş, Tokke doğumlu
• Eivind Groven (1901-1977) Lårdal, Tokke doğumlu besteci
• Dyre Vaa (1903-1980) heykeltıraş, Vinje
• Klaus Egge (1906-1979) Gransherad, Notodden doğumlu besteci
• Gunnar Sønsteby, (1918 -) Tinn doğumlu savaş kahramanı Rjukan
• Hans Herbjørnsrud - (1938) Heddal, Notodden doğumlu yazar
• Tor Åge Bringsværd - (1939) Skien doğumlu yazar
• Kåre Nordstoga - (1954) Notodden doğumlu müzisyen
• Gisle Kverndokk (1967 -),Skien doğumlu besteci
• Tek Nordstoga (1972 -) müzisyen Vinje doğumlu
• Frode Johnsen (1974 -) Skien doğumlu futbolcu
• Terje Haakonsen - (1974) Vinje doğumlu snowbordcu
• Ihsahn (Vegard Sverre Tveitan) (1975 -) doğumlu black-ekstrem metal müzisyeni

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfusun en yoğun olduğu yerler Skien, Porsgrunn, Notodden, Rjukan ve Kragerø'dur. Diğer önemli yoğun popülasyon merkezleri Bø, Fyresdal ve Vinje'dir. Nüfus genelde liman kentlerde yoğunlaşmıştır.

Tarihsel popülasyonları
Yıl	Toplam	%±
1951	136.519	—
1961	149.943	%10
1971	156.778	%5
1981	162.050	%3
1991	162.869	%1
2001	165.595	%2
2011	169.185	%2
2021?	180.966	%7
2031?	191.552	%6
Kaynak: [14] Norveç İstatistikleri.[13]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Resmî site
• Telemark Valiliği
• www.telemark-fk.no14 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Telemark haberleri18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Telemark turizm17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• [15]^{[ölü/kırık bağlantı]}“Telemark Profil Hand Book”(Norveççe)
• [16]Fakta om Telemark-Erişim 03 Nisan 2012(Norveççe)
• [17]14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Petter Dannevig:"Telemark - iklim"- “Büyük Norveç ansiklopedisi” (Norveççe)
• [18]14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."Telemark - yönetim, okullar, vb"- “Büyük Norveç ansiklopedisi” (Norveççe)
• [19]7 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."Telemark"- “Büyük Norveç ansiklopedisi” (Norveççe)
• [20]9 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Telemark fylke, koord.