Tırnovo

Tırnova
Велико Търново
Tırnova; Велико Търново
Şehir
	Veliko Tırnovo
	; Bayrak ; Arma
	Tırnova
Ülke	Bulgaristan
İl	Veliko Tırnovo
İdare
• Belediye Başkanı	Daniel Panov (GERB)
Yüzölçümü
• Şehir	30.379 km²
• Kent	885,3 km² (341,8 mil²)
Rakım	235 m
Nüfus
• Şehir	68,859
• Yoğunluk	oto/km²
• Kent	87,181
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAYS)
Alan kodu	062
	Resmî site; veliko-tarnovo.bg/bg/

Tırnova (Bulgarca: Велико Търново^[1] Veliko Tırnovo "Büyük Tırnova"), Bulgaristan'ın bir şehridir. 1187-1393 yılları arasında İkinci Bulgar İmparatorluğu'na başkentlik yaptığı için Bulgar tarihi açısından önemli bir şehir olan Tırnova'ya, 1965 yılında büyük, yüce anlamlarına gelen veliko unvanı verildi.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihî yerleşim, Tsarevets ve Trapezitsa tepeleri ile bu tepelerin arasından akan Yantra Nehri'nin dar olan kıyı şeridinde yer almaktaydı. Trapezitsa tepesinde yapılan kazılarda MÖ 3. bin yıla ait kalıntılara rastlanılması, yerleşimin tarihinin oldukça eskilere uzandığını göstermektedir. 11. yüzyılda yerleşim etrafı surlarla çevrili olan son derece güçlü bir savunmaya sahipti. I. İvan Asen ile kardeşi II. Petro’nun liderliğini yaptığı Tırnova merkezli Bulgar isyanı sonucu 1185 yılında İkinci Bulgar İmparatorluğu kurulmuş ve Tırnova da yeni kurulan devletin başkenti olmuştur. Başkent olması nedeniyle Bulgar Başpiskoposluğunun da merkezi olmuştur. 1242 yılında Batu Han’ın orduları tarafında tahribata uğradı. Bundan sonra Doğu Avrupa’daki çoğu krallıkta olduğu gibi Bulgarlar da Altın Orda Devleti’nin hakimiyetini tanıdı. Bu tarihten itibaren Bulgar İmparatorluğu güç kaybetmeye başlamış ve birçok bağımsız prenslik ortaya çıkmıştır (Vidin, Braniçevo vb. prenslikler). Bu durum Tırnova’nın da eski önemini kaybetmesine sebep olmuştur. Bu dönemde Tırnova Bulgar Krallığı olarak da adlandırılan ülkenin başkenti olarak konumunu sürdürmüştür.

Tırnova Krallığı 1376/77'de Osmanlı Devleti'nin vasalı konumundaydı. 1388-1389 yıllarında Veziriazam Çandarlı Ali Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun kış seferi sırasında çatışma olmadan ele geçirildi. Osmanlı vasalı Çar Şişman Ivan’ın affedilmesinin ardından Tırnova tekrar kendisine teslim edildi. Ancak I. Bayezid’in oğlu Süleyman Çelebi tarafından uzun süren bir kuşatma sonucu 17 Temmuz 1393’te yeniden Osmanlı topraklarına katıldı.^[2] Bu kuşatma sırasında yerleşim büyük hasar gördüğü gibi yerleşik halkın çoğu da şehirden sürüldü. Tsarevets Kalesi'ne Osmanlı askerleri yerleştirildiği gibi şehre Anadolu’dan getirilen Türk nüfusla birlikte civardan Rum nüfusta yerleştirilmeye başlansa da şehrin eski nüfusuna ulaşması biraz zaman aldı. 1444 yılında Haçlı orduları kaleyi ele geçiremese de şehirde tahribata sebep oldu. 1479 yılı tahrir kayıtlarına göre kasabada 132’si Müslüman (28’i kalenin içerisinde) 372’si Gayrimüslim olmak üzere 504 hane bulunmaktaydı. 1516/17 yılına gelindiğinde Müslümanlar 7 mahallede vergi mükellefi 248 hane, Gayrimüslimler de 14 mahallede 450 hane olarak görülmektedir.^[3] Bu tarihteki kayıtlarda Dubrovnik’ten gelmiş 25 kişilik Katolik tüccar nüfusun bulunması şehrin ticarî olarak önem arz ettiğini göstermektedir. 1599-1600 tarihli cizye defterine göre şehirde cizye vergisi ödeyen 374 hane bulunmaktaydı. Şehirde bazı Hristiyanların İslam dinine geçmesiyle birlikte Müslüman nüfusunda artış yaşanmaya başlandı. 1618 tarihli cizye defterine göre şehirde cizye vergisi ödeyen 340 Hristiyan hane bulunmaktaydı.

1710 yılında şehir, III. Ahmed’in annesi Gülnûş Emetullah Sultan vakfına ait olarak görülmektedir. Bu dönemde şehirde 506 Müslüman, 411 Hristiyan erkek nüfusu bulunmaktaydı. 1751 tarihli Mufassal Avârız Defteri’nde 886 hanesi olan 14 Müslüman, 314 hanesi bulunan 7 Hristiyan mahallesi görülmekte olup şehir nüfusu 5500 ile 5700 civarındadır. 18. yüzyıl başlarında itibaren ipek üretimi yaygınlaştığı gibi şarap üretimi de şehrin ekonomisi için önemli gelir kaynağıydı.

1835 ve 1856 yılında Tırnova ayaklanmalara sahne oldu.^[4] 1859/1860 yılı kayıtlarına göre yerleşim Silistre eyaletine bağlı sancak merkeziydi. 1865 yılında yapılan nüfus ve emlak tahririne göre yerleşimde 3070 hanede 4414 Müslüman, 8241 Bulgar, 219 Çingene olmak üzere kadın ve erkek toplam 12874 kişi yaşamaktaydı.^[5] 1869 tarihli Tuna vilayeti salnamesinde de şehir sancak merkezi konumundaydı. Aynı kayıtlara göre şehirde; 3091 hane, 21 cami, 14 kilise, 3 hamam ve 1056 dükkân mevcuttu. 1873 salnamesine göre şehrin nüfusu 15.000 kişi civarındadır (%45’i Müslüman). Tırnova, 24 Haziran 1877 tarihinde Rus kuvvetlerince ele geçirildi. Bu dönemde Türk nüfusunun büyük bölümü şehirden kaçmak zorunda kaldı. 1877 yılında şehirde 688’i Türk olan 11.314 kişi bulunuyordu. Berlin Antlaşması (1878) uyarınca kurulan Bulgaristan Prensliği’ne 1878/1879 yıllarında kısa süreli başkentlik yaptı. 16 Nisan 1878'de ilk Bulgar parlamentosu burada toplanmıştır. Ülkenin ilk anayasası olan Tırnova Anayasası 16 Nisan 1879’da burada ilan edilmiştir.

1913’te meydana gelen deprem şehirde ağır hasara neden olurken tarihî binalarda büyük oranda yıkıldı. 1965 yılına gelindiğinde şehrin tarihî önemine binaen Veliko (Büyük) Tırnova adı verilmiştir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Tırnovo iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	20,4	23,3	29,7	32,2	36,1	38,4	40,0	41,1	40,6	33,8	29,8	21,8	41,1
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	2,1	5,7	11,4	18,6	23,4	27,0	29,6	29,8	26,0	19,4	12,4	5,1	17,8
Ortalama sıcaklık (°C)	−2,3	0,7	5,5	12,1	17,2	20,7	22,9	22,4	18,1	12,4	6,9	0,9	11,6
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−6,8	−4,3	−0,2	5,3	10,0	13,5	15,2	14,5	10,7	6,1	2,4	−3,1	5,0
En düşük sıcaklık (°C)	−20,8	−28,1	−16,7	−2,5	2,0	5,3	9,8	9,2	−0,8	−2,6	−9,8	−18,4	−28,1
Ortalama yağış (mm)	48	44	43	63	88	86	65	56	41	45	51	50	680
Kaynak: Bulgar Meteoroloji Enstitüsü^[6]

Ortodoks tapınakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Aziz George Kilisesi, inşa tarihi 1606
Katedral kilise "kutsal ananın kutsal doğumu" inşa tarihi 1918
Kilise "Aziz Kırk Şehitler" inşa tarihi 1240
Kilise "Aziz Dimitar Solunsky "inşa etmek 1260
Kilise "Aziz Aziz Konstantin ve Elena"
Aziz Peter ve Paul Kilisesi

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmi web sitesi10 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Çarların Şehri/Atlas Dergisi8 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Dışişleri Bakanlığı URL Erişim tarihi: 13 Ağustos 2008". 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Köse, O., "Bulgaristan Emareti Ve Türkler (1878-1908)",Turkish Studies,Cilt:1, Sayı:2, Yıl:2006. URL: http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1663181736_14osmankose.pdf 3 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-06-16
^ Kayapınar, A., "İki Balkan Şehri Tırnova ve Vidin'de Türkler (Bulgar Çarlığından Osmanlı İmparatorluğuna)", Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:9, Yıl:2004. URL: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/asbed/article/view/5000072320.pdf?sequence=1&isAllowed=y^{[ölü/kırık bağlantı]}. Erişim: 2018-06-16
^ Burma, M., "Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ayrılış Sürecinde Bulgar Ayaklanmaları", Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Sayı:1, ss: 74,77. Yıl:2012.
^ Koyuncu, A., "Tuna Vilâyeti'nde Nüfus Ve Demografi (1864-1877)", Turkish Studies, Cilt:9, Sayı:4 (2014), URL: https://www.researchgate.net/publication/272874328_Tuna_Vilayeti'nde_Nufus_Ve_Demografi_1864-1877 25 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-06-16
^ Николов, Иван. "Климатични данни " България". Bulgar Meteoroloji Enstitüsü.

Bulgaristan'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Dışişleri Bakanlığı URL Erişim tarihi: 13 Ağustos 2008". 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[tırnova2-2] Köse, O., "Bulgaristan Emareti Ve Türkler (1878-1908)",Turkish Studies,Cilt:1, Sayı:2, Yıl:2006. URL: http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1663181736_14osmankose.pdf 3 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-06-16

[tırnova3-3] Kayapınar, A., "İki Balkan Şehri Tırnova ve Vidin'de Türkler (Bulgar Çarlığından Osmanlı İmparatorluğuna)", Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:9, Yıl:2004. URL: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/asbed/article/view/5000072320.pdf?sequence=1&isAllowed=y^{[ölü/kırık bağlantı]}. Erişim: 2018-06-16

[tırnova5-4] Burma, M., "Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ayrılış Sürecinde Bulgar Ayaklanmaları", Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Sayı:1, ss: 74,77. Yıl:2012.

[tırnova6-5] Koyuncu, A., "Tuna Vilâyeti'nde Nüfus Ve Demografi (1864-1877)", Turkish Studies, Cilt:9, Sayı:4 (2014), URL: https://www.researchgate.net/publication/272874328_Tuna_Vilayeti'nde_Nufus_Ve_Demografi_1864-1877 25 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-06-16

[6] Николов, Иван. "Климатични данни " България". Bulgar Meteoroloji Enstitüsü.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Bulgaristan'daki şehirler
1.000.000 ve üzeri	Sofya (başkent)
500.000 ve üzeri	Filibe • Varna
100.000 ve üzeri	Burgaz • Rusçuk • Eski Zağra • Plevne • Tırnovo • İslimiye • Hacıoğlu Pazarcık
50.000 ve üzeri	Şumnu • Pernik • Yanbolu • Hasköy • Pazarcık • Yukarı Cuma • İvraca • Gabrova • Vidin • Asenovgrad • Kazanlık • Köstendil • Kırcaali
30.000 ve üzeri	Montana • Dimitrovgrad • Silistre • Lofça • Eski Cuma • Razgrad • Dupnitsa • Yukarı Rahova • Petriç • Smolyan • Sandanski • Samokov
10.000 ve üzeri	Lom • Karlova • Yeni Zağra • Sevlievo • Ziştovi • Velingrad • Troyan • Aydos • Orhaniye • Harmanlı • Nevrokop • Karnobat • Peştera • Panagürişte • Svilengrad • Popovo • Çirpan • Mestanlı • Rakovski • Çerven Bryag • Parvomay • Berkovitsa • Provadiya • Radomir • Novi Pazar • Radnevo • Pomorie • Byala Slatina • İhtiman • Balçık • Kozloduy • Razlog • Pavlikeni • Mezdra • Stamboliyski • Kavarna • Levski • Elhovo • Kneja • Kemallar • Etropole • Teteven • Kostinbrod • Tryavna • Tutrakan • Omurtag • Kubrat • Nesebır • Lukovit • Bankya • Byala (Rusçuk) • Sopot
5 000 + şehirler	Veliki Preslav • Karapınar • Lyaskovets • Kriçim • Belene • Septemvri • Bansko • Galabovo • Devnya • Eğridere • Rakitovo • Dryanovo • Dulovo • Koşukavak • Svoge • Hisarya • Beloslav • Darıdere • Pirdop • Lübimets • General Toşevo • Tervel • Simeonovgrad • Slivnitsa • Kostenets • Aksakovo • Devin • Simitli • Dolni Çiflik • Cebel • Elin Pelin • Vırşets • Kuklen • Kotel • Tvarditsa • Stralca • Bobov Dol • Madan • Topolovgrad • Elena • Belogradçik • Oryahovo • Tsarevo • Yakoruda • Saedinenie • Vetovo • Strajitsa • Kameno • Çepelare • Zlatitsa • Polski Trımbeş • Dalgopol • Peruştitsa • Suvorovo • Koynare • Nedelino
5 000 - şehirler	Dolna Banya • Dolni Dabnik • Torlak • Bojurişte • Godeç • Dve Mogili • Trastenik • Slavyanovo • Niğbolu • Süzebolu • Strelça • Belovo • Kostandovo • Bratsigovo • Ortaköy • Pravets • Breznik • Letnitsa • Glocevo • Rudozem • Smyadovo • Sapareva Banya • Şivaçevo • Zavut • Varbitsa • Vılçedrım • Debelets • Şabla • İskır • Kresna • Slivo Pole • Gulyantsi • Miziya • Batak • Sarnitsa • Kula • Marten • Sungurlare • Kaspiçan • Krivodol • Valçi Dol • Dolna Mitropoliya • Maglij • Roman • Belitsa • Vetren • Dragoman • Kalofer • Primorsko • Dolna Oryahovitsa • Opaka • Nikolaevo • Gurkovo • Apriltsi • Yablanitsa • Bohçalar • Pavel Banya • Hacidimovo • Loznitsa • Ugarçin • Rila • Byala Çerkva • Dobrinişte • Kableşkovo • Zlataritsa • Trın • Dunavtsi • Bregovo • Malko Tırnovo • Dospat • Borovo • Sadovo • Koprivştitsa • Kilifarevo • Batanovtsi • Laki • Sveti Vlas • Çiprovtsi • Koçerinovo • Pordim • Suhindol • Glavinitsa • Bılgarovo • Kale • Byala (Varna) • Meriçleri • Plaçkovtsi • Obzor • Brezovo • Zemen • Boyçinovtsi • Antonovo • Momin Prohod • Аlfatar • Gramada • Senovo • Brusartsi • Klisura • Boboşevo • Bolyarovo • Şipka • Dimovo • Ahtopol • Kiten • Pliska • Macarovo • Byala Çerkva • Melnik

Tırnova nedir?, Tırnova anlamı nedir?, Tırnova ne demektir?