Sincan (Çin Cumhuriyeti eyaleti)

Xinjiang
新疆省 *Xīnjiāng Shěng*
Xinjiang Eyaleti
Xinjiang 新疆省 Xīnjiāng Shěng; Xinjiang Eyaleti
1912-1992
Tür	Çin Cumhuriyeti'ne bağlı bir eyalet [en] (1912–1992)
Başkent	Dihua; Taipei (sürgündeki bölgesel hükûmet, 1950–1992)
Tarihî dönem	20. yüzyıl
• Kuruluşu
• Kuruluşu	1912
• Halk Kurtuluş Ordusu'na teslim oluşu	13 Ekim 1949
• Sinkiang Eyalet Hükümet Ofisi'nin feshedilmesi	16 Ocak 1992
Yüzölçümü
1928	1711931 km2
Nüfus
• 1928
• 1928	2550000
Öncüller	Ardıllar
	Sincan Eyaleti (Çing İmparatorluğu)
Sincan Eyaleti, Çin Halk Cumhuriyeti
Günümüzdeki durumu	Çin Halk Cumhuriyeti (SUÖB); Moğolistan (Bayan Ölgii ili; Hovd ili); Tacikistan (Dağlık Badahşan); Afganistan (Vahan Koridoru); Pakistan (Gilgit-Baltistan);

Sincan Eyaleti veya Xinjiang Eyaleti (Çince: 新疆省; pinyin: Xīnjiāng Shěng; İngilizce kaynaklarda Sinkiang Province terimi kullanılmıştır), Çin Cumhuriyeti'nin eski bir eyaletidir. İlk başta 1884 yılında Çing Hanedanı'nın bir eyaleti olarak kurulmuş Xinjiang Eyaleti'nin kapsadığı toprakların çoğu artık 1955 yılında Çin Halk Cumhuriyeti devleti tarafından kurulmuş Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunur. Kuomintang'ın Çin İç Savaşı'nı kaybetmesi sonrasında Xinjiang Eyaleti'nin özgün eyalet hükûmeti, "Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi" (新疆省政府辦事處) ismi altında Taipei'ye taşındı, fakat 1992 yılında bu kuruluş feshedildi.

Coğrafi kapsamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin Cumhuriyeti yönetimi altındaki Xinjiang Eyaleti, Çing Hanedanı'ndaki Xinjiang Eyaleti sınırlarının mirasıdır. Kansu, Çinghay, Dış Moğolistan, Tibet Alanı [en] idari bölümleriyle ve Sovyetler Birliği, Afganistan, Hindistan ve Pakistan ülkeleriyle sınır paylaştı. Üzerinde eyaletin iddiada bulunduğu sınırlar, günümüz Sincan'ın tümünü ve günümüz Moğolistan, Tacikistan, Afganistan ve Pakistan ülkelerinin bazı kısımlarını kapsar.^[1] Eyaletin 1.711.931 km²'lik alanı vardı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1912 yılında Çing Hanedanı'nın yerine Çin Cumhuriyeti geçti. Xinjiang'ın son Çing valisi olan Yuan Dahua kaçtı. Yuan'ın astlarından biri olan Yang Zengxin [en], eyalet üzerindeki kontrolü ele geçirdi ve aynı senenin Mart ayında Çin Cumhuriyeti egemenliği altında tahta çıktı. Entrikacılığı ve karışık etnik topluluklarını akıllı şekilde dengelemesiyle Yang, uzun süre Xinjiang üzerindeki yönetimini sürdürdü, ancak Kuomintang'ın 1928'de düzenlediği Kuzey Seferi sırasında Yang suikast edildi.^[2]

Yang Zengxin'in ardından Jin Shuren tahte çıktı. 1930'ların başlarında Xinjiang çapında Jin Shuren'e yönelik Uygurlar, diğer Türk halkları ve Huilerin katıldığı Kumul İsyanı ve diğer isyanlar yer aldı. Jin, isyanları bastırmak üzere Beyaz Ordu'dan Ruslar çağırdı. 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar bölgesinde kısa ömürlü Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin kuruluşu tek taraflı olarak ilân edildi.^[3]^[4] Hui Kuomintang 36. Tümen (Ulusal Devrimci Ordu) [en], Kaşgar Muharebesi (1934) sırasında Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin ordusunu yendi; Cumhuriyet'in ömrü bu şekilde sona erdi. Ocak ile Nisan 1934 arasında Xinjiang, Sovyetler Birliği tarafından istila edildi [en]. 1937 Sincan Savaşı [zh]'nda eyaletin tümü Sheng Shicai isimli Mançu savaş ağasının kontrolü altına alındı. Sheng, sonraki on yıl boyunca Sovyetler Birliği'nin yakın desteğiyle Xinjiang'ı yönetti. 1944'te Cumhurbaşkan [en] ve Hükümet Başkanı [en] Çan Kay Şek, Sheng'ın Sovyetler Birliği'ne dahil olma niyeti olduğuna dair Sovyetlerden haber aldı ve Sheng'ı Xinjiang'dan çıkartıp onu Çongçing'in Tarım ve Orman Bakanı olarak atamaya karar verdi.^[5] Sheng döneminin sona erdiği yılda kuzey Xinjiang'ın günümüz İli Kazak Özerk İli'nde kısa ömürlü İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti Sovyetlerin desteğiyle kuruldu.

İli İsyanı boyunca Sovyetler Birliği, Xinjiang'ın çoğunun Çin Cumhuriyeti Kuomintang kontrolü altında iken İli bölgesinde İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'ni kurmak üzere Uygur ayrılıkçılara destek sağladı.^[3] Halk Kurtuluş Ordusu 1949 yılında Xinjiang'a girdi ve Kuomintang komutanı Tao Zhiyue [en] eyaleti Halk Kurtuluş Ordusu'na teslim etti.^[4] Özgün eyalet hükûmeti, "Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi" (新疆省政府辦事處) unvanıyla Tayvan'ın Taipei şehrine taşındı ve Çin Cumhuriyeti'nin eyalet üzerindeki egemenliğini savunmaya devam etti, fakat bu kuruluş 1992 yılında feshedildi.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Etnik grup	Tahminî nüfus 1933^[6]
Uygurlar	2.900.173 (%77,75)
Kazaklar	318.716 (%8,55)
Han Çinlileri	202.239 (%5,41)
Huiler	92.146 (%2,47)
Kırgızlar	65.248 (%1,75)
Moğollar	63.018 (%1,69)
Tarançiler	41.307 (%1,11)
Ruslar	13.408 (%0,36)
Sibolar	9.203 (%0,25)
Tacikler	8.867 (%0,24)
Özbekler	7.966 (%0,21)
Tatarlar	4.601 (%0,12)
Solonlar [en]	2.489 (%0,07)
Mançular	670 (%0,02)
Toplam	3.730.051

Valilerin listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Herhangi bir partiye ait değil/bilinmemektedir Savaş ağaları Sovyetler Birliği Komünist Partisi Kuomintang (Milliyetçi)

Eyalet Hükümeti Başkanı (Milliyetçi Hükümet)[değiştir | kaynağı değiştir]

No.	İsim (Doğum–ölüm)	Görev süresi		Siyasi parti
1	Yang Zengxin [en] 楊增新 Yáng Zēngxīn (1864–1928)	1912	7 Temmuz 1928	Xinjiang böleği [en]
1	Yang Zengxin [en] 楊增新 Yáng Zēngxīn (1864–1928)	Suikaste uğradı.
2	Jin Shuren 金樹仁 Jīn Shùrén (1879–1941)	7 Temmuz 1928	12 Nisan 1933	Xinjiang böleği [en]
2	Jin Shuren 金樹仁 Jīn Shùrén (1879–1941)	Darbe sırasında tahttan indirildi.
3	Liu Wenlong [en] 劉文龍 Liú Wénlóng (1870–1950)	14 Nisan 1933	Eylül 1933
3	Liu Wenlong [en] 劉文龍 Liú Wénlóng (1870–1950)	Sheng Shicai tarafından tahttan indirildi ve ev hapsine alındı.
-	Zhu Ruichi [zh] 朱瑞墀 Zhū Ruìchí (1862–1934)	Eylül 1933	5 Mart 1934
-	Zhu Ruichi [zh] 朱瑞墀 Zhū Ruìchí (1862–1934)	Sheng Shicai tarafından göreve atanmış kukla başkan; merkezî hükûmet tarafından tanınmadı. Görevde iken öldü.
4	Li Rong [zh] 李溶 Lǐ Róng (1870–1940)	Ekim 1934	21 Mart 1940
4	Li Rong [zh] 李溶 Lǐ Róng (1870–1940)	Kukla başkan. Görevde iken öldü.
5	Sheng Shicai 盛世才 Shèng Shìcái (1895–1970)	4 Nisan 1940	29 Ağustos 1944	Anti-Emperyalist Halk Birliği [en]
		4 Nisan 1940	29 Ağustos 1944	Kuomintang
		Merkezî hükûmet tarafından yalnıza duban (askerî vali) olarak tanındı; Sheng ayrıca 1933'ten itibaren Xinjiang'ın de facto yöneticisiydi. 1940'ta merkezî hükûmet onu Eyalet Başkanı olarak tanındı. Tahttan indirilmesiyle görevi sona ermiştir.
6	Wu Zhongxin [en] 吳忠信 Wú Zhōngxìn (1884–1959)	29 Ağustos 1944	29 Mart 1946	Kuomintang
6	Wu Zhongxin [en] 吳忠信 Wú Zhōngxìn (1884–1959)	İstifa etti.
7	Zhang Zhizhong [en] 張治中 Zhāng Zhìzhōng (1895–1969)	Mart 1946	Haziran 1947	Kuomintang
7	Zhang Zhizhong [en] 張治中 Zhāng Zhìzhōng (1895–1969)	Tahttan indirildi.
8	Mesut Sabri 麥斯武德 مەسئۇت سابرى (1887–1952)	Haziran 1947	Ocak 1949	Kuomintang
8	Mesut Sabri 麥斯武德 مەسئۇت سابرى (1887–1952)
9	Burhan Şehidi 包爾漢 بۇرھان شەھىدى (1894–1989)	Ocak 1949	26 Eylül 1949	Kuomintang
9	Burhan Şehidi 包爾漢 بۇرھان شەھىدى (1894–1989)	Halk Kurtuluş Ordusu'na teslim oldu.

Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Eyalet Hükümeti Başkanı[değiştir | kaynağı değiştir]

No.	Portre	İsim (Doğum–ölüm)	Görev süresi		Siyasi parti
1		Yulbars Han 堯樂博士 Uygurca: يۇلبارس خان (1888–1971)	11 Nisan 1950	27 Temmuz 1971	Kuomintang
1		Yulbars Han 堯樂博士 Uygurca: يۇلبارس خان (1888–1971)	Görevde iken öldü.

Yönetici, Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi[değiştir | kaynağı değiştir]

No.	Name (Doğum–ölüm)	Görev süresi		Siyasi parti
1	Yao Tao-hung [zh] 堯道宏 Yáo Dàohóng	27 Temmuz 1971	?	Kuomintang
1	Yao Tao-hung [zh] 堯道宏 Yáo Dàohóng	Yulbars Han'ın oğlu.
2	Hou Chi-yu 侯紀峪 Hóu Jìyù	?	16 Ocak 1992	Kuomintang
2	Hou Chi-yu 侯紀峪 Hóu Jìyù	Makam feshedildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ROC Administrative and Claims.jpg. Wikipedia. Çin Cumhuriyeti'nin toprak taleplerini gösteren harita.
^ Governors of Xinjiang: Yang Zengxin (1912–1928), Jin Shuren (1928–33), Sheng Shicai (1933–44); source: "Xinjiang". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. 2016. 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.
^ ^a ^b Feener, R. Michael (2004). Islam in World Cultures: Comparative Perspectives. Religion in Contemporary Cultures. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. s. 174. ISBN 1-57607-516-8. OCLC 940831123. 15 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ ^a ^b Bhattacharji, Preeti (29 Mayıs 2012). "Uighurs and China's Xinjiang Region". Council on Foreign Relations [en]. 7 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.
^ Brown, Jeremy (2010). Dilemmas of Victory: The Early Years of the People's Republic of China. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. s. 186. ISBN 9780674033658. OCLC 822561761. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ Klimeš, Ondřej. Struggle by the pen : the Uyghur discourse of nation and national interest, c. 1900-1949. Boston. s. 154. ISBN 978-90-04-28809-6. OCLC 900277055. 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.

[1] ROC Administrative and Claims.jpg. Wikipedia. Çin Cumhuriyeti'nin toprak taleplerini gösteren harita.

[2] Governors of Xinjiang: Yang Zengxin (1912–1928), Jin Shuren (1928–33), Sheng Shicai (1933–44); source: "Xinjiang". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. 2016. 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.

[feener-3] Feener, R. Michael (2004). Islam in World Cultures: Comparative Perspectives. Religion in Contemporary Cultures. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. s. 174. ISBN 1-57607-516-8. OCLC 940831123. 15 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[cfcr-4] Bhattacharji, Preeti (29 Mayıs 2012). "Uighurs and China's Xinjiang Region". Council on Foreign Relations [en]. 7 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.

[5] Brown, Jeremy (2010). Dilemmas of Victory: The Early Years of the People's Republic of China. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. s. 186. ISBN 9780674033658. OCLC 822561761. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[6] Klimeš, Ondřej. Struggle by the pen : the Uyghur discourse of nation and national interest, c. 1900-1949. Boston. s. 154. ISBN 978-90-04-28809-6. OCLC 900277055. 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Sincan Eyaleti (Çin Cumhuriyeti) nedir?, Sincan Eyaleti (Çin Cumhuriyeti) anlamı nedir?, Sincan Eyaleti (Çin Cumhuriyeti) ne demektir?