Sibirya Tatarları

Sibirya tatarları
Toplam nüfus
	190.000-210.000 (tahmini)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
	Rusya Federasyonu:; Novosibirsk Oblastı, Tomsk Oblastı, Kemerovo Oblastı, Tümen Oblastı, Omsk Oblastı; Türkiye:; Böğrüdelik
Diller
	Tatarca, Sibirya Tatarcası, Rusça
Din
	Sünni İslam

Sibirya Tatarları (tat: татарлар, себер татарлары, сибиртатарлары, сибиртар^[2]^[3],^[4] rus. сибирские татары [sibirskiye tatarı]) Batı Sibirya'da tatarların etnik grubu^[5]^[6], Türk halklarından biridir. Çoğunluğu Rusya içindeki Batı Sibirya’da yaşar.

Sibirya bölgesinde; Yakut, Tuva, Hakas, Şor, Altay, Dolgan, Çulım ve Tofalar ile Türk nüfusunu oluşturmaktadırlar. Burada yaşamış olan Türk kavimlerinin yerli halklarla da karışarak oluşturdukları bir etnik gruptur. 15. ve 16. yüzyıllarda Sibir Hanlığı'nı kurmuşlardır. Sibirya'da yaşadıkları bölgelere göre Tom Sibirleri, Baraba Sibirleri, Tobol-İrtiş Sibirleri olarak adlandırılırlar. Sibirler, Batı Sibirya' da yaşamakta olduklarından Sibirya Tatarları olarak da adlandırılmaktadırlar. Tahminen 14. yüzyıldan beri Sibirler İslam dinine mensupturlar.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Sibirya Tatarları tarihsel olarak Yenisey Nehri çevresinden Ural Dağları'nın biraz doğusundaki bölgeye kadar uzanan geniş topraklarda yaşarlar.

IV. İvan'ın haraca ilişkin bir fermanında nüfus 40.000 olarak verilmişti.

1897 Tüm Rusya Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Tobolsk Valiliğinde 56.957 Sibirya Tatarı vardı. Bu, bu nüfus hakkında son doğru bilgiydi. Daha sonraki nüfus sayımlarında Rusya'nın diğer bölgelerinden gelen Tatar göçmenler de Tatar sınıflandırması altında kaydedilmiştir. Sibirya Tatarları, bunun kendilerini Yasak (haraç) ödemeye zorlamak için bir girişim olduğuna inandıkları için nüfus sayımından mümkün olduğunca kaçınmaya çalışmışlardır.^[7]

1926'da mevcut Tümen Oblastı topraklarındaki nüfusları 70.000 olarak kaydedildi; 1959'da 72.306 olarak; 1970 yılında 102.859 olarak; 1979'da 136.749; 1989'da 227.423; ve 2002'de 242.325. 2002 Rus Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yukarıda bahsedilen oblastlarda 385.949 Tatar yaşamaktadır. (Toprakları kabaca Sibirya Hanlığı'nın tarihi topraklarına karşılık gelir).

2002 Rus Nüfus Sayımı, Rusya'da toplam 9.611 Sibirya Tatarı kaydetti. Bazı yayınlar, sayılarını 190.000-210.000 aralığında tahmin ediyor.^[8] Bu kadar önemli bir tutarsızlık, çoğu Volga Tatarı olmasına rağmen, Ruslar tarafından Tatar olarak da adlandırılan diğer etnik gruplardan gelen göçmenlerin de rakama dahil edilmesiyle açıklanmaktadır.^[9]

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Sibirya Tatarlarının geleneksel meslekleri arasında avcılık, at yetiştirme ve hamallık yer almaktadır (at yetiştirme, bölge içinde yer alan ana ticaret yollarından dolayı önemlidir). 19. yüzyıldan itibaren bazı Sibirya Tatarları tabakhanelerde ve kereste fabrikalarında iş aradılar. Modern Sibirya Tatarları çeşitli mesleklerde çalışmaktadırlar.^[10]

Sibirya Tatar mutfağındaki bazı geleneksel yiyecekler arasında arpa, kattama, boortsog, erişte ve peremech ile kaymak ve qurut gibi çeşitli süt ürünleri bulunur.^[11]

Sibirya Tatarları Sünni İslam'a inanmaktadırlar. İslam'a geçmeden önce ise şamanizm'e inanıyorlardı. Bazı cenaze törenlerinde ve ruhani geleneklerde şamanistik etkiler hala bulunabilir.^[12] Bölgenin İslamlaşması ilk olarak 14. yüzyılda meydana geldi.^[13] Sibirya Tatarları arasında İslam'ın benimsenmesi 15. yüzyılın başlarında başladı. Son toplulukların dönüşümü 18. yüzyılın sonlarında tamamlandı.^[14] Sibirya Buharalılar ve daha sonra Volga Tatarları ile gerçekleşen temaslar, Sibirya Tatarları arasında İslam'ın kabulünü kolaylaştırdı.^[10]

Fiziksel görünümleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Batı Sibirya'nın modern yerli insan gruplarının çoğu gibi, Sibirya Tatarları da Batı Sibirya antropolojik tipine özgü özellikler sergilemektedir.^[15] Sibirya Tatarları, hem batı hem de doğu Avrasya gruplarına özgü özelliklerin bir kombinasyonunu taşımaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Татары сибирские // Российский этнографический музей.
^ Милли-мәдәни мирасыбыз: Томск өлкәсе татарлары. – Казан, 2016. – Б.12. – (Фәнни экспедицияләр хәзинә сеннән; ундүртенче китап).ISBN 978 5930912166
^ Татары / Отв. ред. Р. К. Уразманова, С. В. Чешко. — М.: Наука, 2001. — 583 с. — (Народы и культуры).
^ "Татарская энциклопедия. Татары". 24 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023.
^ "Томилов Н. А. Татары сибирские. Большая российская энциклопедия". 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2023.
^ Якупов Р. И. Татары 3 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Eylül 3, 2018 at the Wayback Machine // Башкирская энциклопедия
^ F.T. (1993). Siberian Tatars (Rusça). Kazan.
^ "Siberian Tatars. Historical reference (in Russian)". 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023.
^ "Siberian Tatars". 27 Şubat 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b Shirin Akiner (1986). Islamic Peoples Of The Soviet Union (İngilizce). Routledge. ss. 95-96. ISBN 978-1-136-14274-1.
^ "ТАТАРЫ СИБИРСКИЕ" [Siberian Tatars]. Great Russian Encyclopedia (Rusça). 2020. 27 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2022.
^ Seleznev, Alexander (1999).
^ Bustanov, Alfrid (1 Ocak 2011). "The Sacred Texts of Siberian Khwāja Families. The Descendants of Sayyid Ata". Journal of Islamic Manuscripts (İngilizce). 2 (1): 70-99. doi:10.1163/187846411X566832. ISSN 1878-4631. 2 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.
^ Allen J. Frank (1 Nisan 2000). "Varieties of Islamization in Inner Asia The case of the Baraba Tatars, 1740-1917". Cahiers du monde russe. Éditions de l’EHESS: 246. doi:10.4000/monderusse.46. ISBN 2-7132-1361-4. ISSN 1777-5388. 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023.
^ Oksana Naumova - Sergey Rychkov - Irina Morozova (Şubat 2008). "Mitochondrial DNA diversity in Siberian Tatars of the Tobol-Irtysh basin". Russian Journal of Genetics. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

Sibirya tatar Türkleri ve Dilleri 17 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Türk Ansiklopedisi, Sibirler maddesi.
David Levinson. Encyclopedia of World Cultures. G.K. Hall, 1996

Rusya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Etnik grup ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Татары сибирские // Российский этнографический музей.

[Томск-2] Милли-мәдәни мирасыбыз: Томск өлкәсе татарлары. – Казан, 2016. – Б.12. – (Фәнни экспедицияләр хәзинә сеннән; ундүртенче китап).ISBN 978 5930912166

[Уразманова-3] Татары / Отв. ред. Р. К. Уразманова, С. В. Чешко. — М.: Наука, 2001. — 583 с. — (Народы и культуры).

[4] "Татарская энциклопедия. Татары". 24 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023.

[Томилов-5] "Томилов Н. А. Татары сибирские. Большая российская энциклопедия". 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2023.

[Якупов-6] Якупов Р. И. Татары 3 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Eylül 3, 2018 at the Wayback Machine // Башкирская энциклопедия

[Val-7] F.T. (1993). Siberian Tatars (Rusça). Kazan.

[Hist-8] "Siberian Tatars. Historical reference (in Russian)". 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023.

[Siberian_Tatars-9] "Siberian Tatars". 27 Şubat 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[:0-10] Shirin Akiner (1986). Islamic Peoples Of The Soviet Union (İngilizce). Routledge. ss. 95-96. ISBN 978-1-136-14274-1.

[:1-11] "ТАТАРЫ СИБИРСКИЕ" [Siberian Tatars]. Great Russian Encyclopedia (Rusça). 2020. 27 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2022.

[12] Seleznev, Alexander (1999).

[13] Bustanov, Alfrid (1 Ocak 2011). "The Sacred Texts of Siberian Khwāja Families. The Descendants of Sayyid Ata". Journal of Islamic Manuscripts (İngilizce). 2 (1): 70-99. doi:10.1163/187846411X566832. ISSN 1878-4631. 2 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.

[14] Allen J. Frank (1 Nisan 2000). "Varieties of Islamization in Inner Asia The case of the Baraba Tatars, 1740-1917". Cahiers du monde russe. Éditions de l’EHESS: 246. doi:10.4000/monderusse.46. ISBN 2-7132-1361-4. ISSN 1777-5388. 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023.

[15] Oksana Naumova - Sergey Rychkov - Irina Morozova (Şubat 2008). "Mitochondrial DNA diversity in Siberian Tatars of the Tobol-Irtysh basin". Russian Journal of Genetics. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Sibirya Tatarları nedir