Sebze

Sebze ya da göveri^[1], bitkilerin insanlar veya diğer hayvanlar tarafından yenen kısımlarına verilen isimdir. Sebze terimi, kültürler ve mutfaklar arasında farklı anlamlara gelebilir.

Her ne kadar meyve ve sebze terimleri birbirlerine zıt anlamda kullanılmaktaysa da aslında botanik açıdan meyve kabul edilen birçok bitki kısımları mutfaklarda sebze olarak kullanılır. Örneğin patlıcan, domates, kabak gibi sebzeler aslında botanik bakımdan aynen erik, kayısı, şeftali gibi meyve sayılmaktadırlar.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Sebze kelimesi Farsça "yeşillik, bitki" anlamına gelen sabzī (سبزى) sözcüğünden alıntıdır. Bu Farsça sözcük ise Farsça ve Orta Farsça "yeşil, taze, yaş" manasındaki sabz (سبز) sözcüğüne +ī ekinin eklenmesi ile türetilmiştir.^[2] Türkçede sebze anlamında kullanılan bir diğer sözcük olan zerzevat da bu köke dayanmakta olup, Farsça sözcüğe Arapça +āt çoğul takısı ilavesiyle inşa edilen sebzevāt sözcüğünün deforme edilmiş halidir.^[3]

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tür	Kullanılan kısım	Köken	Kültivarlar	Küresel üretimi (×10⁶ ton, 2018)^[4]
Brassica oleracea	yaprak, yan tomurcuk, gövde, çiçek başı	Avrupa	lahana, Brüksel lahanası, karnabahar, brokoli, karalahana, alabaş, kırmızı lahana, Milano lahanası	69.4
Brassica rapa	kök, yaprak	Asya	şalgam, Çin lahanası, bok choy	69.4
Raphanus sativus	kök, yaprak, tohum	Güneydoğu Asya	turp, beyaz turp, daikon
Daucus carota	kök, yaprak, gövde	İran	havuç	40.0^{[n 1]}
Pastinaca sativa	kök	Avrasya	yabani havuç
Beta vulgaris	kök, yaprak	Avrupa ve Orta Doğu	pancar, şeker pancarı, pazı
Lactuca sativa	yaprak, gövde, tohum	Mısır	marul, Çin marulu	27.2
Phaseolus vulgaris, Phaseolus coccineus, Phaseolus lunatus	badıç, tohum	Orta ve Güney Amerika	fasulye, taze fasulye, çalı fasulyesi, Etiyopya fasulyesi, Lima fasulyesi	55.1^{[n 2]}
Vicia faba	badıç, tohum	Akdeniz ve Orta Doğu	bakla	4.9
Pisum sativum	badıç, tohum	Akdeniz ve Orta Doğu	bezelye, taze bezelye	34.7^{[n 2]}
Solanum tuberosum	yumru	Güney Amerika	patates	368.1
Solanum melongena	meyve	Güney ve Doğu Asya	patlıcan	54.0
Solanum lycopersicum	meyve	Güney Amerika	domates	182.2
Cucumis sativus	meyve	Güney Asya	salatalık	75.2
Cucurbita spp.	meyve, çiçek	Orta Amerika	kabak, bal kabağı, dolmalık kabak, asma kabak	27.6
Allium cepa	soğan, yaprak	Asya	soğan, yeşil soğan, arpacık soğanı	102.2^{[n 2]}
Allium sativum	soğan	Asya	sarımsak	28.5
Allium ampeloprasum	yaprak	Avrupa ve Orta Doğu	pırasa, Çin sarımsağı	2.2
Capsicum annuum	meyve	Kuzey ve Güney Amerika	biber, dolmalık biber	40.9^{[n 2]}
Spinacia oleracea	yaprak	Orta ve Güneybatı Asya	ıspanak	26.3
Dioscorea spp.	yumru	Afrika tropikleri	yam	72.6
Ipomoea batatas	yumru, yaprak, filiz	Orta ve Güney Amerika	tatlı patates	91.9
Manihot esculenta	yumru	Güney Amerika	kasava (manyok)	277.8

^ Havuç ve şalgam beraber hesaplanmıştır.
^ ^a ^b ^c ^d Kuru ve taze kısımları beraber hesaplanmıştır.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Semizotu (Portulaca oleracea)
Sebze örnekleri
Sebze örnekleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2023.
^ "sebze". Nişanyan Sözlük. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
^ "zerzevat". Nişanyan Sözlük. 9 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
^ "FAOSTAT". 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. Aggregate data: may include official, semi-official or estimated data

[carrot-5] Havuç ve şalgam beraber hesaplanmıştır.

[dry-6] Kuru ve taze kısımları beraber hesaplanmıştır.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2023.

[2] "sebze". Nişanyan Sözlük. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.

[3] "zerzevat". Nişanyan Sözlük. 9 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.

[4] "FAOSTAT". 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. Aggregate data: may include official, semi-official or estimated data

[1]

[2]

[3]

[4]

[n 1]

[n 2]

Sebze nedir