Rehber köpekler (ABD'de halk arasında göz köpekleri ^[1] olarak bilinir), kör ve görme engelli insanları engellerin etrafından dolaştırmak için eğitilmiş servis köpekleridir. Köpekler çeşitli engelleri aşmak için eğitilebilseler de, kırmızı-yeşil renk körüdürler ve sokak tabelalarını yorumlayamazlar. İnsanlar, hareket eğitimi (mobility training) yoluyla önceden edindiği becerileri kullanarak köpeği yönetir. Kullanıcı, bir yerden diğerine nasıl gideceğini bilmesi gereken bir uçak navigatörüne benzetilebilir ve köpek de kişileri oraya güvenli bir şekilde götüren pilottur.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Servis hayvanlarına ilişkin kayıtlar en azından 16. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Popüler bir alfabe tekerlemesinin ikinci satırı "B bir Kör Adamdı / Bir köpek tarafından yönetiliyordu (B was a Blind-man/Led by a dog)" dur.^[2] Elizabeth Barrett Browning'in 19. yüzyıl şiir romanı Aurora Leigh'de şöyle bir ifade geçer: "Kör adam köpek nereye çekerse oraya yürür." ^[3] Charles Dickens'ın A Christmas Carol adlı kitabında da rehber köpeklerden bahsediliyor: "Kör adamın köpekleri bile onu tanıyor gibiydi; ve onun geldiğini gördüklerinde sahiplerini kapılara ve avlulara doğru çekiştiriyorlar...'' Kanıtlar 79'da Vezüv patladığında gömülü bir evin duvarındaki köpeği tarafından yönlendirilen kör bir adamın tasvirlerine dayanarak köpeklerin o yıllarda görme engelliler için rehber olarak kullanılmış olabileceğini öne sürüyor.^[4] Bu ve diğer görsel tasvirler, köpeklerin binlerce yıldır görme engellilere arkadaş olduklarını gösteriyor.

Servis hayvanlarına ilişkin ilk eğitim okulları I.Dünya Savaşı sırasında Almanya'da savaşta kör olan ve geri dönen gazilerin hareketliliğini artırmak için kuruldu. Hizmet hayvanlarına dair ilgi, İsviçre'de yaşayan Amerikalı bir köpek yetiştiricisi olan Dorothy Harrison Eustis, 1927'de The Saturday Evening Post'ta yayınlanan Almanya'nın Potsdam kentindeki bir hizmet hayvanı eğitim okulu hakkında ilk elden bir açıklama yazana kadar artmadı. Aynı yıl Minnesotalı senatör Thomas D. Schall için Almanya'dan bir hizmet hayvanı getirildi.^[5][6]

Büyük Britanya'daki ilk hizmet hayvanları Alman çoban köpekleri idi. Bunlardan dördü Birinci Dünya Savaşı'nda kör olmuş gazilere verilen Flash, Judy, Meta ve Folly adlı köpeklerdi.^[7] Judy adlı köpeğin yeni sahibi Musgrave Frankland'dı.^[8][9] 1934 yılında Körler İçin Rehber Köpekleri Derneği Büyük Britanya'da işe başladı. İlk kalıcı eğitmen 1933'te Birleşik Krallığa gelen bir Rus askeri subayı Nikolai Liakhoff idi.

Irklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Rehber köpek ırkları mizacı ve eğitilebilirliği nedeniyle seçilir. Günümüzde Golden Retriever, Labrador, Kaniş, Alman çoban köpeği ve Golden Retriever/Labrador melezlerinin rehber hayvan tesisleri tarafından seçilmesi muhtemeldir.^[10]

Bugün dünya çapında kullanılan en popüler cins, Labrador Retriever'dir. Bu cins iyi bir boyut aralığına sahiptir, kısa tüyleri nedeniyle kolayca bakılır, genellikle sağlıklıdır ve yumuşak ama istekli bir mizaca sahiptir.^[11] Goldador (Golden Retriever/Labrador) gibi melezler, Golden Retriever'in duyarlılığına ve Labrador Retriever'ın toleransına aynı anda sahiptir. Labradoodle köpekleri (Labrador/Kaniş) de yaygındır.

Guide Dog Foundation gibi bazı okullar, cins kayıtlarına standart kanişi de ekledi.^[12] Alman Çoban köpekleri bir zamanlar rehberlik çalışması için yaygın kullanılan bir cins olmasına rağmen birçok okul, sahibinin cinsi aktif ve zararsız tutmak için sahip olması gereken beceriler ve sarsılmaz liderlik rolü nedeniyle bu köpekleri kullanmayı bıraktı.^[10]

Giriş imkanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Restoranlarda ve diğer halka açık yerlere hayvanların girişini yasaklayan düzenlemelere veya kurallara rağmen birçok ülkede hizmet hayvanları yasalarla korunmaktadır ve bu nedenle halka açık olan çoğu yerde bakıcılarına eşlik edebilirler. Kanunlar ve yönetmelikler dünya çapında farklılık gösterir:

• Amerika Birleşik Devletleri'nde Engelli Amerikalılar Yasası, kamuya erişim sağlayan herhangi bir işletmenin, devlet kurumunun veya diğer kuruluşun, varlıklarının bir sağlık veya güvenlik riskine neden olduğu durumlar dışında, hizmet hayvanlarının engellenmesini yasaklar. Bununla birlikte, dini kuruluşların bu tür bir erişimi sağlaması gerekli değildir. Amerika Birleşik Devletleri İskân ve Kentsel Kalkınma Bakanlığı hizmet hayvanlarını içeren makul barınma taleplerinin reddedildiği iddiasıyla halktan gelen şikayetleri araştırır.^[13]
• Birleşik Krallık'ta 2010 Eşitlik Yasası, engelli kişilerin mağazalar, bankalar, oteller, kütüphaneler, barlar, taksiler ve restoranlar tarafından sağlanan hizmetlerden herkes gibi yararlanmasını sağlar. Hizmet sağlayıcılar, servis hayvanlarını barındırmak ve hayvan sahiplerine yardımcı olmak için "makul düzenlemeler" yapmalıdır. EA'nın 12. Bölümü uyarınca yardımcı hayvanlarıyla birlikte olan hayvan sahiplerinin, bir taksiye veya minibüse binmesinin reddedilmesi yasa dışıdır, ancak sürücülerin pratisyen hekimlerden alınmış bir sertifikası varsa muafiyetleri vardır.^[14][15]
• Çoğu Güney Amerika ülkesinde ve Meksika'da, hizmet hayvanlarının erişimi yalnızca mal sahibinin veya yöneticinin iyi niyetine bağlıdır. Turistlerin yoğun olduğu bölgelerde, hizmet hayvanları genellikle sorunsuz karşılanır. Ancak Brezilya'da 2006'da çıkan federal bir kararname, tüm halka açık yerlerde hizmet hayvanlarına izin verilmesini gerektiğini söylüyor.
• Avustralya'da, 1992 Engellilik Ayrımcılığı Yasası, hizmet hayvanları sahiplerini korur. Her eyalet ve bölgenin biraz farklılık gösterebilen kendi yasaları vardır.^[16]
• Kanada'da, genel halka izin verilen her yerde hizmet hayvanlarına izin verilir.
• Güney Kore'de, halka açık herhangi bir alana hizmet hayvanlarının girişini engellemek yasa dışıdır. İhlal edenler 2 milyon Kore Won'undan fazla para cezasına çarptırılmaz.
• Portekiz'de, genel halka izin verilen her yerde hizmet hayvanlarına izin verilir. Kanun - Decreto-Lei n.74 / 2007 ^[17]
• İsviçre'de, genel halka izin verilen her yerde hizmet hayvanlarına izin verilir.
• Rusya'da, genel halka izin verilen her yerde hizmet hayvanlarına izin verilir. Rehber köpekler toplu taşıma araçlarında ücretlerden muaftır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]