Ahmet Refik Erduran (13 Şubat 1928, İstanbul - 7 Ocak 2017, Edirne), Türk oyun yazarı, yayımcı ve gazeteci.

Otuzdan fazla tiyatro oyunu yazmış bir oyun yazarıdır. 1950'li yıllarda Ertem Eğilmez ile birlikte çok satan kitaplar basan Çağlayan Yayınevi'ni kurup yönetmiştir. Erduran, 1965-1981 yılları arasında Milliyet gazetesinde köşe yazarlığı yaptı. 1986-2017 yıllarında Uluslararası Tiyatro Enstitüsü Türkiye Merkezi'nin başkanlığını yürüttü.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ailesi ve öğrenimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kökleri Karamanoğulları Beyliği'ne dayanan bir aileden gelir. Dedesi, ağır ceza reisi Ahmet Erduran, babası asker ve avukat Hüsamettin Ahmet Bey'dir. Annesi ise Türkiye’de ilk resimli dergiyi çıkaran Maarifçi Mustafa Refik Bey’in kızı Refika Hanım'dır. Çiftin ikinci çocuğu olan Ahmet Refik Erduran, 13 Şubat 1928'de İstanbul'da dünyaya gelmiştir.

Çocukluğunu Salacak (Üsküdar)'ta bir yalıda dadıların gözetiminde geçirdi. İlköğrenimini Nilüfer Hatun İlkokulu'nda (o zamanki adıyla 15. İlkokul) tamamladıktan sonra öğrenimine Robert Kolej'de devam etti. İlk oyununu Robert Kolej'de iken yazdı ve oyun 1948 yılında okulun tiyatrosunda "Kahraman" adıyla sahnelendi.

Erduran, Robert Kolej’den lisans derecesini aldıktan sonra 1947 yılında Tiyatro Tarihi ve Dram Bölümü'nde yüksek lisans eğitimi için Cornell Üniversitesi'ne gitti. Hayranı olduğu Nâzım Hikmet'in cezaevinde hastalandığını ve durumunun kötüleştiğini öğrenince onunla tanışma arzusundan ötürü 1949 yılında Türkiye'ye döndü.^[1]

Nazım Hikmet'in Kaçırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Refik Erduran, Türkiye'ye döndükten sonra Nazım Hikmet'i hapisten kaçırma planları yaptı ancak buna gerek kalmadı çünkü 28 yıllık mahkûmiyet kararı ile hapse girmiş olan ve 13 yıldır hapis yatan Nâzım Hikmet'in geri kalan cezası, şairin af yasası kapsamına alınması için yürütülen büyük kampanyanın ve yaptığı açlık grevinin ardından affedildi ve şair 15 Temmuz 1950 günü özgür bırakıldı. Ne var ki Nazım Hikmet, 1951 yılında askere çağrılmış ve askerde öldürülme tehlikesi ortaya çıkmıştı. Bu dönemde şairin baba bir anne ayrı kız kardeşi Melda Hanım ile nişanlanan Erduran, artık akrabalık ilişkisi de olan Nazım'ı yurt dışına kaçırma fikrini öne sürdü ve kendisinin kullandığı bir sürat motoruyla Nazım'ın İstanbul Boğazı'ndan Karadeniz'e geçmesine, Karadeniz'de seyreden Romanya bandıralı bir gemiye binerek Türkiye'den ayrılmasına yardımcı oldu. Erduran'ın bu olayda oynadığı rol, uzun süre sır olarak saklandı. Olayla ilgili suç dosyası "kaçıranı meçhul" olarak kapandı. Nazım Hikmet, 1961 yılında yazdığı "Otobiyografi" adlı şiirde kaçışından -Refik Erduran'dan adını anmadan- şu dizeyle bahsetmiştir: "951'de bir denizde genç bir arkadaşla yürüdüm ölümün üstüne"

Kore Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erduran, askerliğini Kore Savaşı sırasında Türk Tugayı’nda yedek subay olarak yaptı. Savaşta tercümanlık yapan Erduran, Türk Tugayı'na gönüllü olarak katılmıştı.

Yayımcılık hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kore Savaşı'ndan döndükten sonra asker arkadaşı Ertem Eğilmez ve devrin tanınmış gazetecisi Kemal Salih Sel'in oğlu Haldun Sel ile 1953 yılında Çağlayan Yayınevi'ni kurdu. Cep kitabı boyutlarında "plastik kapaklı" kitaplarla yayın piyasasında önemli bir başarı elde etti. Refik Halit Karay, Aka Gündüz ve Peride Celal gibi devrin önemli yazarlarının kitaplarının yayımladı. Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen İnce Memed romanını ilk yayımlayan yayınevi oldu (1955). Erotik romanlara, bilimkurgu kitaplara kitap yelpazesinde önemli bir yer verdi. Yayınevi kitaplarını göreceli olarak ucuz fiyatla ve ilk defa gazete bayilerinde satışa sundu. Refik Erduran'ın yazdığı Yağmur Duası adlı kitap da Çağlayan Yayınevi tarafından basıldı ve "çok satanlar" arasına girdi.

Erduran, 1954-1955 yılları arasında "TEF" adlı haftalık mizah dergisini yönetti. Dergi, 1955'te kapandı (1960 yılında Ertem Eğilmez yönetiminde tekrar yayımlanmaya başlamıştır.)

Erduran, zamanla yayımcılık işlerini Ertem Eğilmez'e bırakıp asıl ilgi alanı olan tiyatroya yöneldi.

Oyun yazarlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Refik Erduran, Muhsin Ertuğrul'un isteği üzerine, oyun yazarlığı dersleri vermesi için Ankara Üniversitesi'ne davet edilen Amerikalı yönetmen Kenneth Mcgowan'a birkaç ay süreyle asistanlık yaptı.^[2] Bu kurslardan Aziz Nesin gibi değerli oyun yazarları faydalandılar.

Bu deneyimden sonra ilk profesyonel tiyatro oyunu "Deli"yi 1957 yılında yazdı. Oyun, İstanbul Şehir Tiyatroları'nda oynandı ve bunu ardı ardına yazdığı diğer oyunları takip etti. Daha çok güldürü ve vodvil türünde oyunlar yazdı. Bir Kilo Namus (1958) ve Cengiz Han'ın Bisikleti (1959) adlı oyunlarıyla ün yaptı.

Devlet Tiyatroları, İstanbul şehir Tiyatroları, Sururi-Cezzar Tiyatrosu, Ulvi Uraz Tiyatrosu, Dormen Tiyatrosu, Ali Poyrazoğlu Tiyatrosu, Kent Oyuncuları, Yunus Emre Tiyatrosu, Tiyatro İstanbul ve Yeditepe Oyuncuları gibi yerli ve yabancı başka topluluklar tarafından otuzdan fazla oyunu sahnelendi.

Yurt içinde ve dışında sinema, televizyon senaryoları yazdı. Atatürk'ün toplumu yeniden yapılandırmada kırdığı sürat rekorunu anlatan Metamorfoz (Başkalaşım) adlı senaryosu TRT tarafından 1992'de filme çekildi. Tiyatro oyunu yazarlığı alanlarında yerli ve yabancı ödüller aldı.

Gazeteciliği[değiştir | kaynağı değiştir]

1965 yılında Abdi İpekçi'nin teklifi üzerine Milliyet gazetesinde başladığı köşe yazarlığını 1981 yılına kadar aynı gazetede sürdürdü. Daha sonra Güneş ve Meydan gazetelerinde gazeteciliğe devam etti. 1985 yılında Gazeteciler Cemiyeti'nin En başarılı Köşe Yazarı Ödülü'nü aldı.

1968'de Uluslararası Yazarlar Atölyesi'nin daveti üzerine ABD'ye giden Erduran, bir yıl boyunca Iowa Üniversitesi'nde Yazarlar Atölyesi'ne katıldı ve sonra Kaliforniya'ya yerleşti. Gazeteciliğini Milliyet’in Batı Amerika Haber Bürosu Şefi olarak devam ettirdi. 1982'de İstanbul'a döndüğünde köşe yazarlığını bıraktı. Gazeteciliği, önemli gördüğü konularda yazılar yazarak sürdürdü.

Televizyonculuğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Erduran bir film şirketi kurarak çeşitli TV dizileri yönetti. En bilineni, Önce Canan adlı dizidir. 1990'larda çeşitli TV programlarında yapımcılık ve sunuculuk üstlendi.

Bosna Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erduran, Sırp faşistlerine karşı sembolik direniş göstermek amacıyla 1995 yılında Bosna’ya giderek Kara Kuğular adlı seçkin birliğe katıldı, gördüklerini Milliyet’te dizi olarak yayımlandı. Ardından Bosnalı Samuraylar başlığıyla kitaplaştırıldı.

Romancılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Refik Erduran, ilk romanı Yağmur Duası adlı eserdir. Bu roman, 1954 yılında yayımlandığında 9 günde 50 bin satışla bir rekor kırdı. İkinci romanı Er Oyunu, Milliyet gazetesinde dizi olarak yayımlanmaya başladı ancak birinci bölümden sonra 12 Eylül Darbesi nedeniyle dizi yarım kaldı. Erduran, 2003-2005'te yayımladığı romanlarla yazarlığa devam etti. Domuz, Neşe'nin Şarkıları, Er Oyunu ve Kavşak adlı dört roman yayımladı. Ayrıca Sabiha Sertel'i anlattığı Sabiha adlı öykü kitabını; İblisler, Azizler, Kadınlar adlı anı kitabını yayımladı.

ITI Başkanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erduran, bir BM örgütü olan UNESCO'ya bağlı, kısa adı ITI olan, Uluslararası Tiyatro Enstitüsü Türkiye Merkezi’nin, 1986 yılında Haldun Taner'in ölümü üzerine başkanlık görevini üstlendi. Erduran, aynı örgütün 1989’da Helsinki’de yapılan Dünya Kongresi’nde Uluslararası Yazarlar Komitesi Başkanlığı’na seçildi.

Evlilikleri ve çocukları[değiştir | kaynağı değiştir]

Değişik dönemlerde 4 evlilik yapan Erduran'ın bu evliliklerden 4 çocuğu doğdu. İlk evliliğini Nazım Hikmet'in üvey kızkardeşi Melda Hanım ile yaptı (1950-1955), bu evlilikten Murat adında bir oğlu oldu.^[3] 1958'de gazeteci Leyla Umar ile evlenip iki yıl evli kaldı; ancak beraberliklerine 1977'ye kadar devam ettiler.^[4] Üçüncü eşi Sevim Tülay Güngör'le evliliği 1997'de sonlanan yazar, 74 yaşında, eski eşinin kızı Pınar Duygu ile evlendi; bu evlilik büyük toplumsal infiale neden oldu, hatta o dönemde bir avukatın evliliği iptal davası açması akabinde mahkeme evliliğini iptal etmiştir.^[5] Buna rağmen birlikteliğini sürdüren Erduran'ın bu evlilikten Ferhat (1997), Kerem (2002) ve İpek (2002) adında üç çocuğu doğmuştur.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Gazeteci ve oyun yazarı Refik Erduran bir süredir muzdarip olduğu rahatsızlık nedeniyle 7 Ocak 2017'de tedavi gördüğü Edirne'deki bir hastanede 88 yaşında öldü. Cenazesi hava şartlarının düzelmesinin ardından İstanbul'a getirilerek Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

Yazdığı Bazı Oyunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Açıl Kafam Açıl : İstanbul Devlet Tiyatrosu - 2012
• El Ele : Ankara Devlet Tiyatrosu - 2006
• Bahçemdeki Ayı : Ankara Devlet Tiyatrosu - 2004
• Yemenimin Uçları : İstanbul Devlet Tiyatrosu - 1998
• Halay (oyun) : İstanbul Şehir Tiyatrosu - 1997
• Sehae Vakti : Tiyatro İstanbul - 1997
• Eşek Dağın Sevdalısı : Kent Oyuncuları - 1996
• Ramiz ile Jülide : Kent Oyuncuları - 1995
• Tamirci : Ankara Devlet Tiyatrosu - 1991
• Karayar Köprüsü
• Turp Suyu
• Canavar Cafer
• Yağmur Duası
• Direkler Arasi - Kanto
• Kahraman (oyun)
• Korkunçlar
• Ayı Masalı
• Cengiz Han’ın Bisikleti - 1959^[6]
• Bir Kilo Namus : 1958
• Deli (oyun) :i İstanbul Şehir Tiyatrosu - 1957

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yağmur Duası (1954)
• Domuz (2003)
• Er Oyunu (2004)
• Kavşak (2004)
• Neşe'nin Şarkıları (2004)
• Sabiha (2004)
• İblisler, Azizler, Kadınlar (Anı) (2005)
• Jetonlar Düştükçe (2007) Cumhuriyet Kitapları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet Refik Erduran Hayatı ve Eserleri 6 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.