Orhon Murat Arıburnu

Orhon Murat Arıburnu
Orhon Murat Arıburnu
Genel bilgiler
Doğum adı	Orhan Murat Arıburnu
Doğum	15 Aralık 1916; Eskişehir, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	11 Nisan 1989 (72 yaşında); İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul
Uyruk	Türk
Evlilik(ler)i	Nedret Güvenç
Ebeveyni	Mustafa Murat Arıburnu; Emine Nesibe
Alanı	Oyuncu, senarist, yönetmen, şair

Orhon Murat Arıburnu (15 Aralık 1916, Eskişehir - 11 Nisan 1989, İstanbul), Türk şair, sinema ve tiyatro yönetmeni, yapımcı, oyuncu, senarist, oyun yazarı, fotoğraf sanatçısı, ressam.^[1]^[2]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Babasının asker olması nedeniyle öğrenimini yurdun dört bir yanında yaptı. Konya Askeri Ortaokulu, Maltepe ve Bursa Işıklar Askeri Lisesi'leri ve ardından Haydarpaşa Lisesi'ni bitirdi. Öğretmenlik, Tasvir-i Efkar gazetesinde editörlük ve muhabirlik yaparak, İstanbul Belediyesi Hukuk İşleri Bürosu'nda çalıştığı sıralarda, şiirleri 1936 yılından itibaren Yeni Edebiyat, Servet-i Fünun, Varlık, Yeni Ses dergilerinde yayımlanmaya başladı.

Şiirleri daha sonraki yıllarda Gün, Yeditepe, Küçük Dergi, Yenilik ve Gelecek gibi dergi ve gazetelerde de yayımlandı. Türk Kuşu Teşkilatı pilot yetiştirmek üzere gençler arıyordu, oraya kaydoldu ve bröve aldı. Türk Kuşu'nda pilot öğretmen olarak kalmak üzereyken, 2. Dünya Savaşının başlamasıyla orduya sevk edildi. Askerlikten sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ne girdi. 1940 yılında ilk şiir kitabı Kovan basıldı. Sonraları şiirleri çeşitli dillerde (Rusça dahil) yabancı ülkelerde yayımlandı. Yeni şiirin çok yadırgandığı bir dönemde, Şubat 1947'de İstanbul'da dünyanın ilk "resimli şiir sergisi"ni açtı. Şairle okuyucu arasındaki uçurumu halkın ayağına giderek ortadan kaldırdığını düşünüyordu. "Şiir sergisinde kurdele kesilmez, altından geçilir" deyişi gazetelere manşet olarak geçmişti. Arıburnu'nun arkadaşları Orhan Veli, Sait Faik, Salâh Birsel, Necati Cumalı yazılarında serginin olumlu yönlerini belirttiler. Yergi, mizah, alay, düzen eleştirisi barındıran şiirler yazmıştır. Türk diline deyim olarak geçmiş olan "Umut fakirin ekmeği" Arıburnu'nun Umut isimli şiirinin dizesidir, o şiirden sonra dilimize yerleşmiştir: "Dünya döndükçe / Umut, fakirin ekmeği / Ye Mehmet ye / Ye Mehmet ye!..."

İlk ismi Orhan olan Arıburnu, sanat dünyasında farklı olmak için ilk ismini Orhon olarak değiştirmişti. Şair Eray Canberk şöyle diyor: "Arkadaşlarımız arasında bir kere tartışma oldu: Orhun mu, Orhon mu, Orhan mı gibi." Arıburnu'nun yeğeni Ersin Ertekin durumu şöyle açıklıyor: "Biz de kendisine hep Orhon derdik, Orhon dayı derdik, fakat ancak öldükten sonra nüfustaki adının Orhan Arıburnu olduğunu öğrendik."^[3]

1947'de Seven Ne Yapmaz adlı filmin başrolünde oynayarak, çocukluğundan beri ilgi duyduğu sinemaya girdi. Allah Kerim, Yavuz Sultan Selim Ve Yeniçeri Hasan, Lale Devri ve Fato - Ya İstiklal Ya Ölüm filminin iki versiyonu dahil 37 filmde oynadı.

Yönetmen Şadan Kâmil arkadaşı Arıburnu'nun yaptığı işe verdiği değeri şöyle anlatıyor: "Bir vaziyeti üstlendi mi, onu yapmak için çok büyük bir efor sarfederdi. Mesela Efe Aşkı'nda, Orhan uzun zaman, gittiğimiz yerlerde günlük kıyafet olarak onlan dolaşırdı. Niye böyle yapıyorsun Orhancığım, çıkar şunu yahu, hava sıcak, haricide çalışıyoruz, güneşin altında, bugün senin işin yok, rahat bir gömlek giy gel falan. Yok, ben bunlan yaşamasını öğreniyorum, bu elbisenin içinden çıkmam ben derdi."^[4]

Arıburnu 1950 yılında Hıfzı Tan'ın öyküsünden uyarlayarak senaryosunu yazdığı Yüzbaşı Tahsin filmiyle yönetmenliğe başladı. Beklenen Şarkı, Kanlı Para 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tütün Zamanı dahil 15 film yönetti. 11 filmin senaryosunu yazdı, 2 filmin de yapımcılığını yaptı.

Atıf Yılmaz Arıburnu'nun sinema setlerindeki pratik çözümlerinden birini şöyle ifade etmişti: "Travelling arabası yokmuş, masanın dört ayağının altına sabun koyup, kamerayı da üzerine koyup kaydırmış yapmış."^[5]

1953'te senarist ve rejisörlüğünü yaptığı Kanlı Para filmiyle üç ödül kazandı. Özellikle bu filmden sonra yurtdışında ve Türkiye'nin Orson Welles'i olarak anılmaya başlandı. O yıllarda yurtdışı ortaklar aramaya başladı, bütün dünyada anlaşılması için diyalogsuz film yapmayı tasarlıyordu. Avrupa ve Amerika ile bağlantılar kurdu, ancak başarıya ulaşamadı. Amerikan 20th Century Fox film şirketinin sahibi Spyros Panagiotis Skouras Türkiye'ye geldiğinde, onunla da bağlantı kurdu, ancak yapımın Amerikan menşeli (kökenli) olmasını kabul etmeyince anlaşma yapılamadı.

Sansürün kalkması için mücadele eden birkaç sinemacıdan biri de Arıburnu'ydu. Mesleki örgütlenmeyle de yakından ilgiliydi, senaryosunu Hidayet Pelit ile birlikte yazıp Arıburnu'nun yönettiği Ümit Kurbanları filminde bile buna dair mesaj vermeyi yeğlemişti.

Arkasında ses kayıtları da bırakan Arıburnu bunlardan birinde şöyle diyor: "Bir ağacın kökü, gövdesi, dalları halksa, onun meyveleri de o halkın sanatçılarıdır. Demek ki biz mutlaka kendi kökümüzden, gövdemizden ve dallarımızdan aldıklarımızın tadını taşırız, yahut burukluğunu taşırız, iyiliğini, güzelliğini, acısını, sevincini taşırız."^[4]

1970 yılında üstlendiği Türk Sanatçılar Birliği Genel Başkanlığı ve Türkiye Edebiyatçılar Birliği Genel Sekreterliği görevlerini iki yıl yürüttükten sonra Türkiye Yazarlar Sendikası Kurucu Üyesi oldu. 1980'den sonra sağlık kontrolleri için gittiği Almanya'da çeşitli oyunlar sahneye koydu, tiyatro üzerine oyunculuk ve teknik dersler verdi. İşçi Yetiştirme Seminerlerine destek verdi, bilgilendirici ses kasetleri hazırladı. Çeşitli amatör gruplarla tiyatro oyunları sergiledi.

Almanya'da hastalığıyla uğraşırken Almanca ve Türkçe olarak ayrı ayrı yayınlanan Bu Yürek Sizin / Dieses Herz gehört euch şiir kitabını çıkardı. Daha sonra Buruk Dünya şiir kitabı da yayımlandı. Hastalığı yüzünden konuşma, yazma, anlatım, iletişimi azalmıştı. Ancak sesi anlaşılmamasına rağmen direniyordu.

Ölümünün ardından, 2005 yılına kadar Cihan Oğuz ve Hüseyin Alemdar tarafından sinema ve şiir konulu Orhon Murat Arıburnu Ödülleri verilmiştir. Yine Hüseyin Alemdar'ın fikriyle Film-Yön yapımcılığında, Serdar Pehlivanoğlu "Orhon Murat Arıburnu" belgesel filmini hazırlamıştır, TRT'de gösterilmiştir. Belgeselde Arıburnu'nun arkadaşları İlhan Arakon, Şadan Kamil, Atıf Yılmaz, Vedat Türkali, Bülent Oran, Rasih Nuri İleri, Hidayet Pelit, Muharrem Gürses, Sohban Koloğlu, Nedret Güvenç, Adnan Özyalçıner, Aydın Hatipoğlu, Erman Şener, Ertem Göreç, Nejat Saydam, Öztürk Serengil, Sadettin Erbil, Sennur Sezer, Müslim Çelik, Hüseyin Alemdar yer aldılar.

Arıburnu'nun Yeşilçam ismindeki şiiri şöyledir: "Aç yattı / Tok kalktı. / Ölüverdi / Gömüverdiler. / Gün görmüş filan efendi, / Gün görmez oldu! / Zaten / Emekçiydi! / Figürandı, garibandı / Beyoğlunda, / Yeşilçamlıydı. / Oldukça isimliydi. / Kurtuldu!"^[6]

Giyim kuşamına çok titiz davranırdı, hastalığı dahil hep İstanbul beyefendisi gibi yaşamaya çalışmıştı. Arıburnu İstanbul'a döndükten sonra bir süre daha hastalığıyla mücadele etmiştir. 72 yaşında öldü.