Müttefik Kontrol Konseyi veya Müttefik Kontrol Otoritesi (Almanca: Alliierter Kontrollrat) ve aynı zamanda Dört Güç (Vier Mächte) olarak da anılır, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra Almanya'daki Müttefik İşgal Bölgeleri ve Müttefik işgali altındaki Avusturya'nın yönetim organıydı. Üyeleri Sovyetler Birliği, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa idi. Merkezi, Berlin-Schöneberg'de bulunuyordu. Konsey, Doğu Avrupa ve Almanya'da sınırların nasıl değiştirileceği ve nüfusların nasıl aktarılacağı da dahil olmak üzere, savaş sonrası Avrupa için çeşitli planlar belirlemek üzere toplandı. Dört Müttefik Güç olarak, Almanya'da üstün güç iddiası bulunan Müttefik Kontrol Konseyi, Nazi Almanyası'nın lağvedilmiş sivil hükûmetinin yerini alarak ve bir bütün olarak Almanya'nın tek yasal egemen otoritesini oluşturdu.

Oluşturulması[değiştir | kaynağı değiştir]

Müttefik kuvvetlerin Almanya'nın savaş sonrası işgali için hazırlıkları 1944 yılının ikinci yarısında, Müttefik kuvvetlerin Eylül 1944'te Almanya'ya girmeye başlamasından sonra başladı. Planlamanın çoğu, 1944'ün başlarında kurulan Avrupa Danışma Komisyonu (EAC) tarafından gerçekleştirildi. 3 Ocak 1944'e kadar EAC'deki Çalışma Güvenliği Komitesi şu sonuca varmıştır:

Almanya'da beklenecek kaotik koşullar göz önüne alındığında, ister işgalden önce isterse işgalden sonra bir kapitülasyon gerçekleşsin, bunun sonucunda askeri hükümetin kurulmasının kaçınılmaz olduğu ve Almanya'da bir askeri hükümetin ilk döneminin sağlanması gerektiği kabul edilmektedir.^[1]

EAC ayrıca Nazilerin teslim olmasının ardından Alman işlerini yürütmek için üçlü bir İngiliz, ABD ve Sovyet teşkilatının kurulmasını tavsiye etti.

EAC'deki İngiliz temsilcisi Sir William Strang, Almanya'nın Müttefik birlikleri tarafından kısmen işgal edilmesinin en arzu edilen hareket tarzı olup olmadığı konusunda kararsızdı. 14 Ocak 1944'teki ilk EAC toplantısında, Strang, Müttefiklerin Rheinland üzerinde kurulduğu Birinci Dünya Savaşı'nı izleyen duruma benzer şekilde, Almanya'nın tamamen işgal edilmesini destekleyen alternatifler önerdi.

Sir William Strang, tam bir işgal yapılarak, Almanya'da düzeni sağlamak için eski Nazilere olan güveni sınırlayacağına inanıyordu. Ayrıca bunun Alman halkı için yenilginin derslerini daha görünür kılacağına ve Müttefik hükûmetlerin Almanya'dan Polonya'ya toprak aktarmak gibi cezalandırıcı politikalar yürütmesine olanak sağlayacağına inanıyordu. Topyekûn işgale karşı temel argümanlar, bunun Müttefik ekonomiler üzerinde anlatılmamış bir yük yaratacağı ve muhtemelen yeni intikamcı ideolojileri harekete geçirerek Alman halkının çektiği acıyı uzatacağıydı. Bununla birlikte, nihai sonucu, en azından ilk aşamada, tam bir işgalin en faydalı olacağıydı.^[2] Ağustos 1944'te ABD hükûmeti, Almanya'nın gelecekteki işgalini planlamak için EAC içinde bir irtibat grubu olarak hizmet veren Almanya Kontrol Konseyi'ne Birleşik Devletler Grubunu kurdu. Bu grubun başkanı Tuğgeneral Cornelius Wendell Wickersham idi.

Alman çöküşü yaklaşırken, Strang, Almanya'nın tam bir çöküşe girmek üzere olduğuna ikna oldu, bu durumda topyekün bir işgal ve kontrol kaçınılmaz olurdu. Hatta kaotik koşullar nedeniyle Almanya'da siyasi otoritenin kalmaması durumunda Müttefik hükûmetler tarafından çıkarılacak bir beyanname taslağı bile önerdi.^[3] Kısa bir süre için, bu ihtimal bazı Müttefik temsilciler tarafından endişe ile karşılandı.

30 Nisan 1945'te Adolf Hitler'in intiharından sonra Karl Dönitz, Hitler'in son siyasi vasiyeti uyarınca Reichspräsident (devlet başkanı) unvanını aldı. 8 Mayıs 1945'te yürürlüğe giren ve Flensburg'da Ludwig Schwerin von Krosigk yönetiminde Flensburg Hükûmeti adı altında bir hükûmet kurmaya çalışıldı. Bu nedenle tüm Alman silahlı kuvvetlerinin koşulsuz teslimiyetinin imzalanmasına izin verdi. Bu hükûmet Müttefikler tarafından tanınmadı ve Dönitz ve hükûmetin diğer üyeleri 23 Mayıs'ta İngiliz kuvvetleri tarafından tutuklandı.

Berlin'de imzalanan Alman Teslim Belgesi, Yüksek Karargah Müttefik Sefer Kuvvetleri tarafından hazırlanmıştı ve birkaç gün önce İtalya'daki Alman kuvvetlerinin teslim olması için kullanılan belgeye göre modellenmişti.^[4] "Avrupa Danışma Komisyonu" (EAC) tarafından Almanya'nın teslim olması için hazırlanan tasarıyı kullanmadılar. Bu, Müttefikler için yasal bir sorun yarattı, çünkü Alman askerî güçleri kayıtsız şartsız teslim olmuş olsa da, teslime hiçbir muadili sivil Alman hükûmeti dahil edilmemişti. Bu çok önemli bir konu olarak kabul edildi, çünkü Hitler 1918'de "arkadan bıçaklama" argümanını yaratmak için ordunun değil de sivil hükûmetin teslim olmasını kullanmıştı.^[5] Müttefikler, anlaşılır bir şekilde, gelecekteki herhangi bir düşman Alman rejimine eski bir kavgayı yeniden canlandırmak için herhangi bir yasal argüman vermek istemediler. Sonunda, Flensburg yönetimini tanımamaya karar verdiler. Bunun yerine Alman teslim şartlarının dört gücünün bir bildirisini imzalamayı kabul ettiler. 5 Haziran 1945'te Berlin'de, dört işgal gücünün yüksek komutanları, Adolf Hitler'in ölümüyle Nazi Almanyasının tamamen dağıldığını ve bunun sonucunda ulus üzerindeki herhangi bir Alman yönetiminin sona erdiğini resmen doğrulayan Almanya'nın Yenilgiye İlişkin ortak bir Bildirisi'ni (1945 Berlin Deklarasyonu) imzaladılar.

Amerika Birleşik Devletleri, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı Hükümetleri ve Fransız Cumhuriyeti Geçici Hükümeti, Alman Hükümeti, Yüksek Komutanlık ve herhangi bir eyalet, belediye veya yerel hükümet veya makam tarafından sahip olunan tüm yetkiler dahil olmak üzere, bu vesile ile Almanya ile ilgili olarak en yüksek otoriteyi üstlenir. Söz konusu yetki ve yetkilerin yukarıda belirtilen amaçlarla üstlenilmesi, Almanya'nın ilhakını etkilemez.^[6] — ABD Dışişleri Bakanlığı, Antlaşmalar ve Diğer Uluslararası Kanunlar Dizisi, No. 1520.

Bu dayatma, EAC belgesinin veya benzeri bir şeyin, askeri teslimiyetten sonra Almanlara dayatılabilmesi için dahil edilen Teslim Belgesi'nin 4. Maddesi ile uyumluydu. Madde 4, "Bu askeri teslim olma eylemi, Birleşmiş Milletler tarafından veya Birleşmiş Milletler adına dayatılan ve ALMANYA ve bir bütün olarak Alman silahlı kuvvetleri için geçerli olan herhangi bir genel teslim olma belgesine halel getirmez ve onun yerine geçecektir."^[7] Gerçekte, elbette, tüm Alman merkezi sivil otoritesi, en geç Hitler'in ölümü ve Berlin'in düşmesiyle birlikte ortadan kalkmıştı. Bu nedenle, Berlin bildirgesinin bu bölümleri, yalnızca fiili durumu resmileştirdi ve Müttefik askeri yönetimini Almanya üzerindeki sağlam bir yasal temele yerleştirdi.

20 Eylül 1945'te ek bir anlaşma imzalandı ve Kontrol Konseyi'nin yetkilerini daha da detaylı hale getirdi.^[8]

Gerçek güç kullanımı, EAC'nin çalışması ile Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği tarafından 14 Kasım 1944'te Londra'da imzalanan "Almanya'daki Kontrol Mekanizmaları Anlaşması"nda ilk kez ortaya konan modele göre gerçekleştirildi.^[9] Almanya, her biri ilgili işgal kuvvetlerinin başkomutanı tarafından yönetilen dört işgal bölgesine (İngiliz, Amerikan, Fransız ve Sovyet) bölündü." Almanya'yı bir bütün olarak ilgilendiren meseleler," bununla birlikte, bu amaçla tek bir kontrol organı oluşturacak olan dört başkomutan tarafından ortaklaşa karara bağlanacaktı. Bu makama Kontrol Konseyi adı verildi.

Almanya'daki Müttefik Kontrol Konseyi'nin amacı, Müttefikler tarafından mağlup edilen her Mihver devleti üzerinde kurulan diğer Müttefik Kontrol Komisyonları ve Konseyleri gibi, ülkenin merkezi yönetimini ele almaktı (bu fikir, Almanya örneğinde pek gerçekleşmedi. Almanya, savaşın sona ermesiyle bu yönetim tamamen dağıldığı için) ve askeri yönetimin tüm Almanya'da belirli bir tekdüzelik ile yürütülmesini sağlamaktı. 2 Ağustos 1945 tarihli Potsdam Anlaşması, Kontrol Konseyi'nin görevlerini daha da belirledi.

Operasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Kontrol Konseyi'nin ilk üyeleri Sovyetler Birliği için Mareşal Georgy Zhukov, ABD için Ordu Generali Dwight Eisenhower, Birleşik Krallık için Mareşal Bernard Montgomery ve Fransa için General Jean de Lattre de Tassigny idi.

Kontrol Konseyi önemli sayıda kanun, direktif, emir ve bildiri yayınladı. Nazi yasalarının ve örgütlerinin lağvedilmesi, askersizleştirme ve sivilleştirmenin yanı sıra telefon tarifeleri ve zührevi hastalıklarla mücadele gibi nispeten sıradan meselelerle de ilgilendiler. Gerçek güç, ayrı Müttefik hükûmetlerin ve onların askeri valilerinin elinde olduğundan ve konsey, kanun hükmünde olmayan tavsiyeler yayınladığı için, konsey birçok konuda kararlarını empoze edemedi. 20 Eylül 1945'te konsey, No. Kontrol Konseyi'nin çeşitli resmi eylemlerini beş kategoriye ayırdı.

• Direktif no. 11, aynı gün, konseyin resmi dilleri olarak İngilizce, Fransızca, Rusça ve Almanca'yı kurarak ve konseyin resmi işlemlerini yayınlamak için resmi bir gazete oluşturarak konseyin çalışmalarını daha düzenli hale getirdi.
• Kanun no. 1, Denetim Konseyi'nin (yine 20 Eylül 1945'te yürürlüğe giren) bazı daha katı Nazi dönemi yasalarını yürürlükten kaldırdı. Bu, konseyin çalışmaları için yasal temel oluşturdu.
• Direktif no. 51 (29 Nisan 1947), No. 10, yasama eylemleri kategorilerini Bildiriler, Kanunlar ve Emirler'e indirgeyerek konseyin yasama çalışmalarını basitleştirdi.

Nürnberg Davası'nın başlamasından kısa bir süre sonra, konsey, 6698 sayılı Kanun'u kabul etti. 10 (20 Aralık 1945), her işgalci güce savaş suçlularını yargılamak ve bu tür davaları o sırada Nürnberg'de bulunan Uluslararası Askeri Mahkemeden bağımsız olarak yürütmek için kendi yasal sistemine sahip olma yetkisi verdi. Kanun no. 10, Müttefik hükûmetler arasında savaş suçluları hakkında ortak bir politika konusunda ortaya çıkan anlaşmazlıklar, Müttefikler arası işbirliğinde bu yöndeki düşüşün başlangıcı oldu. Ekim 1946'da Nürnberg Büyük Savaş Suçluları Davası'nın sonuçlanmasının ardından, savaş suçları konusunda Müttefikler arası işbirliği tamamen çöktü.

12 Ekim 1946'da konsey, No. 38, bazı ortak kurallar dayatmaya çalışırken, dört işgal hükûmetine, af çıkarma hakkı da dahil olmak üzere, şüpheli savaş suçları nedeniyle tutuklanan kişilere yönelik muamele konusunda takdir yetkisi verdi.

Alman ordusunun ve devlet kurumlarının feshi[değiştir | kaynağı değiştir]

1 numaralı emir, 30 Ağustos 1945'ten itibaren artık var olmayan Alman Ordusu üniformasının giyilmesini yasakladı. 10 Eylül tarihli bir emirde, atandıkları ülkelerdeki tüm Alman hükûmet ajanlarının ve diplomatik temsilcilerinin geri çağrılmasını emredildi. Aynı gün, meclisin her toplantısından sonra bir basın açıklamasının yayınlanmasını emredilerek, meclisin çalışmaları hakkında basına bilgi yaymak için bir prosedür oluşturdu. Tüm Alman askeri birliklerinin tamamen feshedilmesi 6698 sayılı Kanun'da öngörülmüştür. 1 Aralık 1945'te yürürlüğe girmiştir.

Çözülme[değiştir | kaynağı değiştir]

Müttefik Kontrol Konseyi 1971'de toplandı ve Berlin'de Dört Güç Anlaşması yapıldı. 1989 sonlarında Almanya'nın birleşmesi için yapılan görüşmeler sırasında, Almanya'daki Müttefik hakları ve ayrıcalıkları sorununu çözmek için bir forum olarak Müttefik Kontrol Konseyi'nin yeniden toplanmasına karar verildi.

Almanya, 12 Eylül 1990'da imzalanan Almanya Açısından Nihai Çözüm Antlaşması'nın nihai onayının Alman Hükûmeti'ne sunulduğu 15 Mart 1991'e kadar nominal askeri işgal altında kaldı. Bu, dört güç ve iki Alman hükûmeti tarafından imzalanan nihai barış anlaşması olarak, yeniden birleşmiş bir Almanya'ya tam egemenliği resmen geri verdi. Aynı zamanda Müttefik Kontrol Konseyi'nin resmi sonu anlamına geliyordu.

Konsey, son toplantısını 2 Ekim 1990'da, Almanya'nın yeniden birleşmesi arifesinde, Berlin şehrinin Almanya'nın yeniden birleşmesine dahil edilmesine izin veren -daha önceden üzerinde anlaşmaya varılmış olan- resmi belgeleri yayınladığı zaman yapmıştı. Bu gerekliydi çünkü o zamana kadar Batı Berlin yasal olarak Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından yönetilse de onun bir parçası değildi. Ancak konseyde kabul edilen Müttefik Souveränitätserklärung (Egemenlik Bildirgesi) ile, Federal Cumhuriyetin Almanya'nın yeniden birleşmesi sırasında Berlin'in yasal kontrolünü üstlenmesine izin verildi (Almanya'ya Ait Nihai Çözüm Antlaşması tarafından sağlanan süre kapsamında, Müttefik askeri varlığının geri çekilmesi 1994 yılına kadar sürdü).

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]