Uçurtma deneyi

Uçurtma deneyi, Benjamin Franklin tarafından önerilmiş ve sonrasında muhtemelen, oğlu William Franklin yardımıyla hayata geçirilmiştir. Deneyin amacı şimşek ve elektriğin doğası hakkında bilinmeyen gerçekleri açıklamaktır.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1750'de, Denis Barbaret'in yazdığı tezle Bordeaux'da ödül almasıyla şimşeğin elektriksel doğası Fransa'da kamusal tartışma haline geldi; Barbaret sürtünmeyle elektriklenmeye benzer bir sebep sundu. Fizikçi Jacques de Romas de o sene benzer bir fikirle inceleme yazısı yazdı. Franklin 1749'in sonuna kadar şimşek ve elektrik arasında birçok benzerlik buldu.^[1] Jean-Antoine Nollet'un tahminleri konuyu Bordeaux'da 1749'da ödüllü soru haline getirdi. Daha sonrasında De Romas Franklin'inkinden bağımsız kendi elektrikli uçurtma önerisini savundu..^[2]

Paratoner deneyleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1752'de, Franklin iletken bir telin bir ucunu Leyden kavanozuna (ilkel kapasitör) diğer ucunun şimşeğe bağlı olduğu bir deney sundu.

Benzer bir deney Mayıs 175'te Fransa'nın kuzeyindeki Marly-la-Ville'de

^[3] Thomas-François Dalibard tarafından gerçekleştirilmiştir. Deneyi taklit etmeye çalışan Georg Wilhelm Richmann Saint Petersburg'da Ağustos 1753'te ölmüştür, şimşek topuna maruz kaldığı düşünülmektedir.^[4] Franklin kendi söylediğine göre Haziran 1752'de deneyin yapmıştır, söylenenlere göre Philadelphia'daki Hristiyan Kilisesinin çatısında gerçekleştirmiştir. Yine de, deneyin yapılıp yapılmadığına dair şüpheler vardır.

Franklin iletken tel kullanmanın tehlikelerini fark etmiş ve hemen uçurtma kullanmaya başlamıştır. Artan yükseklikten dolayı deney zeminde gerçekleştirilebilir hale gelmiş ve çarpılma ihtimalini düşürmüştür. Efsaneye göre, Franklin telin kendi tarafını yalıtkan olması için kuru bırakmış ve diğer kısımları iletkenliği korumak için ıslatmıştır. Leyden kavanozuna ve tele bağlı bir ev anahtarı aradaki bağlantıyı sağlamış ve Franklin Leyden kavanozunun şimşeğin elektriğini depolayacağını düşünmüştür. Uçurtma görünür şimşek tarafından çarpılmamıştı (öyle olsaydı, Franklin muhtemelen ölmüş olacaktır) ama Franklin uçurtma tellerinin birbirini ittiğini fark etti ve Leyden kavanozunun elektrik yüklendiği sonucuna vardı. Franklin elini anahtara yaklaştırınca ufak bir şok hissetmiştir, bunu da, şimşeğin anahtarı ve Leyden kavanozunu negatif yüklediği ve şimşeğin doğasında elektrik olduğunu söyleyerek açıklamıştır.^[5]

Franklin deneyin başarısız olmasından veya alay konusu olacağından korktuğu için deney esnasında yanında sadece oğlunu almıştır ve bulguları yayınlarken üçüncü şahıs ağzından yazmıştır.^[6]

De Romas uçurtma deneyinde öncü olduğunu iddia etmiştir. Başta Bordeaux Akademisi, sonrasında da Paris'teki Fransız Akademisi tarafından tanınmıştır.^[3]

Modern uyuşmazlıklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Franklin'in deneyinin standart hesaplamaları çağdaşlarının araştırmaları ve incelemeleriyle çeliştiği Tom Tucker tarafından 2003'te gün yüzüne çıkarılmıştır.^[7] Tucker'a göre, Franklin deneyi gerçekleştiremedi ve tarif edilen uçurtma kendisinden beklenileni yapamayacak bir uçurtmadır. the kite as described is incapable of performing its alleged role.^[8]

Standart hesaplamalar hakkındaki diğer şüphe MythBusters televizyon dizisi tarafından incelenmiştir. Ekip Franklin'in deneyi gerçekten yapmış olsaydı ölümcül bir şekilde çarpılacağına dair kanıt bulmuştur. Yine de,deneyin bazı kısımları uygulanabilir olduğu doğrulanmıştır - özellikle, uçurtmanın yeterince ıslak iplerinin şimşekten elektrik enerjisini alıp yere iletebilecek olduğu..^[9]

Uçurtma deneyinin tehlikesinden dolayı bazı bölgelerde yasa dışıdır.^[10]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Pierre Zweiacker (24 November 2011).
^ J. L. Heilbron (1979).
^ ^a ^b Jessica Riskin (15 December 2002).
^ Vladimir A. Rakov; Martin A. Uman (8 January 2007).
^ An article 1 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. about Franklin and the experiment
^ Carl Van Doren's account of the experiment 20 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., based on Franklin's recounting
^ "Bolt of Fate by Tom Tucker Public Affairs books 2003". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
^ "Benjamin Franklin "faked kite experiment" Sunday Telegraph 1 June 2003". 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
^ Mythbusters.
^ "St. Louis, Missouri, Code of Ordinances: Chapter 15.155 - KITES" 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Philosophical Transactions: A Letter of Benjamin Franklin, Esq; to Mr. Peter Collinson, F. R. S. concerning an Electrical Kite. Phil. Trans. 1751–1752 47, 565–567; (PDF) 12 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.pbs.org/benfranklin/shocking/ 1 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Zweiacker2011-1] Pierre Zweiacker (24 November 2011).

[Heilbron1979-2] J. L. Heilbron (1979).

[Riskin2002-3] Jessica Riskin (15 December 2002).

[RakovUman2007-4] Vladimir A. Rakov; Martin A. Uman (8 January 2007).

[5] An article 1 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. about Franklin and the experiment

[6] Carl Van Doren's account of the experiment 20 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., based on Franklin's recounting

[7] "Bolt of Fate by Tom Tucker Public Affairs books 2003". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.

[8] "Benjamin Franklin "faked kite experiment" Sunday Telegraph 1 June 2003". 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.

[9] Mythbusters.

[10] "St. Louis, Missouri, Code of Ordinances: Chapter 15.155 - KITES" 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Uçurtma deneyi nedir?, Uçurtma deneyi anlamı nedir?, Uçurtma deneyi ne demektir?