Milletler Topluluğu

Milletler Topluluğu (İngilizce: Commonwealth) kamu yararı için kurulan politik topluluklara verilen bir terimdir. Tarihsel açıdan cumhuriyet ile eş anlamlı kullanılır.

Milletler topluluğu teriminin anlamı "kamu refahı için iyi ve avantajlı" anlamına gelir ve ilk kullanımı 15.yüzyılda başlar. Bu terimin orijinali zenginliğin (wealth) eski karşılığı olan refah (well-being)'tan gelir ve bu da Latince res publica (republic)'nın dolaylı bir tercümesidir. Harfi harfine karşılığı ise "ortak refah"tır. 17. yüzyılda milletler topluluğu kavramı daha geniş bir alanı kapsayarak "en büyük gücün halka verildiği cumhuriyet veya demokrasi ile yönetilen devlet" anlamına gelmiştir. 17.yüzyıl'da yaşamış İngiliz milletvekili Samuel Pepys milletler topluluğu (commonwealth) yönetim tipi ile ilgili düşüncelerini şöyle özetlemiştir: "İyi şeyler yapıldı, ve iyi yönetildi... Commonwealth tipinde Kralın yönetiminde olduğundan."^[1]

Bu terim giderek bazı politik oluşumları belirtmek için kullanılmaya başlandı. Üç ülke - Avustralya, Bahamalar ve Dominika - dört ABD eyaleti ile birlikte "Commonwealth" unvanına sahiptir. Daha yakın bir zamanda, Milletler Topluluğu terimi yardımlaşma amacı ile kurulan bazı uluslararası organizasyonlara verilmeye başlanmıştır. Örnek olarak İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth of Nations) bir zamanlar İngiliz İmparatorluğu'na bağlı olan ülkelerin üye olduğu bir gruptur ve kısaca Commonwealth şeklinde tabir edilir.

Tarihsel kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma[değiştir | kaynağı değiştir]

Romalı yazarların İngilizceye çevirileri genellikle "Res publica" şeklinde yapılır ve "commonwealth"in bir başka çeşidi olmakla beraber Roma devletinin genelini kapsar.

İngiltere[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiltere Topluluğu (Commonwealth of England) İngiltere Krallığı'nı devralan politik yapının resmi adıydı. 1642-1651 yılları arasında gerçekleşen İngiliz İç Savaşı sonucu monarşi yanlılarının yenilmesi ile parlamenter sisteme doğru ilk adım atılmıştır. 1653-1659 yılları arasında cumhuriyet İskoç Krallığı ile birleşip Commonwealth adını alınca bile farklı şekillerde (bazen de facto monarşi) yönetildi ve bu dönem tarihçiler tarafından "Protectorate" (Manda yönetimi) şeklinde adlandırılır.

İzlanda[değiştir | kaynağı değiştir]

İzlanda Topluluğu (Icelandic Commonwealth) ya da Bağımsız İzlanda Devleti (İzlandaca: Þjóðveldið) 930'daki Althing'in kuruluşundan 1262'de Norveç Kralı'na bağlılık bildirilene kadar geçen sürede var olan bir devlettir. Devlet Norveç Kralı I. Harald'ın ülkeyi birleştirmesi sırasında göç eden Norveçliler tarafından kurulmuştur.

Polonya-Litvanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet (Republic) Lehistan-Litvanya Birliği'nin halen alternatif çevirisidir. Polonyalı tarihçi Wincenty Kadłubek (Vincent Kadlubo, 1160–1223) Latince terim res publica'yı ilk defa Polonya için "Polonya Krallarının ve Prenslerinin Günlükleri" (Kroniki Królów i Książąt Polski) adlı yapıtında kullanmıştır.^[2] İsim resmi olarak Polonya ve Litvanya'nın 1569–1795 yılları arasında kurduğu federal devlet için resmi olarak kullanılmıştır.^[3]

Aynı zamanda Soyluların Topluluğu (Złota wolność szlachecka) olarak da bilinir. Lehistan-Litvanya Birliği'nin politik doktrinlerine göre "bizim devletimiz Kral'ın başkanlığı altında bir Cumhuriyet (ya da Commonwealth)'tir. Birlik Varşova Konfederasyonu adı verilen dini hoşgörü doktrini ile başlatıldı. Birliğin kendi parlamentosu vardı (Sejm; her ne kadar seçimler kral ve soylular tarafından kısıtlı olarak yapılsa ve Pacta conventa adı verilen akite bağlı kalınsa da).

"A commonwealth of good counsaile" (İyi Konsey Birliği) Polonya soylu ve filozof Wawrzyniec Grzymała Goślicki'nin "De optimo senatore" (İyi Senatör Üzerine) adlı yapıtının İngilizce çevirisinin başlığıdır. Bu yapıtta Goślicki Lehistan-Litvanya Birliği politik sistemindeki çeşitli fikirleri anlatmıştır.^[4]

Katalonya[değiştir | kaynağı değiştir]

1914 ve 1925 yılları arasında Katalonya İspanya'nın özerk bir bölgesiydi. Katalon hükûmeti İngilizce çevirisi "commonwealth" olan mancomunidad (Katalanca: mancomunitat) olarak adlandırılırdı. Katalonya Topluluğu'nun sınırlı yetkisi vardı ve dört Katalon şehrinin federasyon şeklinde birleşmesi ile oluşturulmuştur.^[5] Katalan dili enstitüleri bu dönemde kurulmuştur.

Liberya[değiştir | kaynağı değiştir]

1838 ile 1847 arasında Liberya resmi olarak, Liberya Topluluğu (Commonwealth of Liberia) şeklinde adlandırıldı.^[6] İsmini 1847 yılında ABD'den bağımsızlığını kazanıp, yeni bir anayasa uyguladığında Liberya Cumhuriyeti (Republic of Liberia) olarak değiştirmiştir.

Şu anki kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası seviye[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya[değiştir | kaynağı değiştir]

"Commonwealth" yönetimi ilk defa federalleşmiş altı Avustralya Kraliyet Kolonisi'nin 1891'de Sidney'de yapılan Anayasa Toplantısı'nın ardından teklif edilmiştir. Cumhuriyetçilikle bağdaştırıldığından dolayı anayasanın kabul edilmesi tartışmalı olmuştur, ama yine de bu durum sonraki anayasalarda yapılan taslaklarda da korunmuştur.^[7] Bu terim ilk defa federasyon yönetimini de kuran 1901'de Avustralya Topluluğu Anayasa Kanunu (Commonwealth of Australia Constitution Act) ile birleşmiştir. Avustralya gücün federal (milli) ve eyalet hükûmetleri tarafından bölüşüldüğü bir federal sistem ile yönetilir. Bu yüzden Avustralya şartlarında "Commonwealth" federal hükûmeti ima etmiş olur ve Avustralya Topluluğu (Commonwealth of Australia) ülkenin resmi adıdır.

Bahamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahamalar resmi olarak "Bahamalar Topluluğu" (Commonwealth of The Bahamas) ismini kullanır.

Dominika[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Karayip devleti 1970'ten beri resmi olarak Dominika Topluluğu (Commonwealth of Dominica) ismini kullanmaktadır.

Federal devletler ve topraklar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Commonwealth" terimi ABD'de iki anlama sahiptir:

ABD eyaletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dört eyalet kendini resmi olarak "commonwealths" şeklinde tanımlar. Bu dört eyalet de eski koloni veya parçası idi (Kentucky Virginia kolonisi'nin bir parçası idi) ve kendi anayasalarında ve kurumlarında birçok ortak sömürge dönemi hukukuna sahiptir. Bu dördü:

Kentucky Kentucky Anayasası tarafından "commonwealth" haline gelmiştir ve anayasal olarak da "Commonwealth of Kentucky" şeklinde geçer.^[8]
Masssachusets bir "commonwealth" tir^[9] ve bunu anayasasında şu şekilde ilan eder: "Politik yapı bireylerin gönüllü katılımı ile oluşur: bu bir sosyal anlaşmadır ve halk da bu anlaşmaya her birey gibi kabul eder ve her birey de halk gibi, hepsi kamusal yarar amacı taşıyan yasalar ile yönetilmelidir."^[10]
Pensilvanya anayasal olarak "Commonwealth of Pennsylvania" adını kullanır ve resmi kayıtlarda da böyle geçer.^[11]
Virginia ABD'ye katılmadan önce de "Commonwealth of Virginia" olarak bilinirdi ve bu adlandırma da anayasasında geçer.^[12]

ABD Ada bölgeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

"Commonwealth" aynı zamanda ABD'nin kendi denizaşırı, birliğe katılmamış toprakları (unincorporated territory) ile arasındaki ilişkiyi tarif etmek için kullanılır:

Commonwealth of Philippines - 1934'te oluşturulmuş ve 1946'da bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlığının ardından "Commonwealth" ibaresi "Republic" şeklinde değişmiştir.^[13]
Commonwealth of Puerto Rico - 1952'de "Commonwealth" olmuştur.^[14]
Commonwealth of the Northern Mariana Islands - 1978'de "Commonwealth" olmuştur.^[15]

Uluslararası gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiliz Milletler Topluluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir zamanlar İngiliz İmparatorluğu'na bağlı olan 52 bağımsız ülkenin üye olduğu gönüllü bir kuruluş veya konfederasyondur. Topluluğun üyeleri hem monarşik hem de cumhuriyetlerdir. Topluluğun başkanı aynı zamanda "Commonwealth realms" adı altında 16 üye ülkenin monarşi liderliğini de yapan Kral III. Charles'tır.^[16]

Bağımsız Devletler Topluluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bağımsız Devletler Topluluğu 15 SSCB ülkesinden 10'unun üye olduğu gevşek bir ittifak veya konfederasyondur. Bu 5 ülke: Türkmenistan (BDT ortak üyesi), Litvanya, Letonya, Estonya ve Gürcistan. Gürcistan Rusya ile Ağustos 2008'de yaptığı savaştan sonra birlikten ayrılmıştır. BDT'nin yaratılması Sovyetler'in çözülmesinin bir göstergesidir. Kuruluşunun resmi amacı eski Sovyet cumhuriyetleri ile Rusya arasında "medeni boşanmaya izin vermek" olduğu kayıtlara geçmiştir.^[17] BDT üye ülkelerinin ekonomi, savunma ve dış politika alanlarında ortak çalışmalar yürütebileceği bir forum olarak ortaya çıkmıştır.^[17]

Önerilen kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

İşçi Partisi milletvekili Tony Benn Britanya Topluluğu Tasarısı (Commonwealth of Britain Bill)'nı ortaya atmıştır. Bu tasarı 1991-2001 yılları arasında birkaç kez gündeme gelmiştir. Amacı monarşiyi kaldırıp yerine Britanya Cumhuriyeti'ni kurmak olan bu tasarı ikinci değerlendirmeye bile alınmadan kapanmıştır.^[18]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Monday 19 August 1667". pepysdiary.com. pepysdiary.com. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2017.
^ Prominent Poles. 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. angelfire.com
^ Dictionary of Quotations (Classical). London: Harbottle Thomas Benfield, 2009. s.v. “Jan Zamoyski’s Speech in Parliament, 1605.”
^ http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=eebo;idno=A02237.0001.001 1 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. quod.lib.umich.edu
^ "Towards autonomy: the Commonwealth of Catalonia, 1914-1925". 19 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2013.
^ COMMONWEALTH OF LIBERIA. 10 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. self.gutenberg.org
^ Helen Irving. Australian Federation – Civics and Citizenship Education. 15 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
^ "Kentucky.gov". 15 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kentucky.gov.
^ "Mass.Gov". 2 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mass.Gov. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
^ "Constitution of the Commonwealth of Massachusetts". 21 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Malegislature.gov. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
^ "Commonwealth of Pennsylvania | The Keystone State". 27 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pa.gov.
^ "Home". 7 Mayıs 2017^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Virginia.gov. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
^ The Philippine Commonwealth Era. 12 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. philippine-history.org.
^ Government 14 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. welcome.topuertorico.org
^ The World Factbook. 26 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. cia.gov
^ Gander, K. Apart from the Games, what does the Commonwealth do?. 27 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 21 July 2014. independent.co.uk
^ ^a ^b Russia and Nis Mineral Industry Handbook. 7 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2011). International Business Publications: Washington. s. 23-27.
^ LABOUR, REPUBLICANISM AND THE COMMONWEALTH OF BRITAIN BILL. 11 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 22 Mart 2014. chartist.org.uk

[1] "Monday 19 August 1667". pepysdiary.com. pepysdiary.com. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2017.

[2] Prominent Poles. 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. angelfire.com

[3] Dictionary of Quotations (Classical). London: Harbottle Thomas Benfield, 2009. s.v. “Jan Zamoyski’s Speech in Parliament, 1605.”

[4] ttp://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=eebo;idno=A02237.0001.001 1 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. quod.lib.umich.edu

[5] "Towards autonomy: the Commonwealth of Catalonia, 1914-1925". 19 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2013.

[6] COMMONWEALTH OF LIBERIA. 10 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. self.gutenberg.org

[7] Helen Irving. Australian Federation – Civics and Citizenship Education. 15 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.

[8] "Kentucky.gov". 15 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kentucky.gov.

[9] "Mass.Gov". 2 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mass.Gov. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.

[10] "Constitution of the Commonwealth of Massachusetts". 21 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Malegislature.gov. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.

[11] "Commonwealth of Pennsylvania | The Keystone State". 27 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pa.gov.

[12] "Home". 7 Mayıs 2017^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Virginia.gov. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.

[13] The Philippine Commonwealth Era. 12 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. philippine-history.org.

[14] Government 14 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. welcome.topuertorico.org

[15] The World Factbook. 26 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. cia.gov

[16] Gander, K. Apart from the Games, what does the Commonwealth do?. 27 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 21 July 2014. independent.co.uk

[:0-17] Russia and Nis Mineral Industry Handbook. 7 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2011). International Business Publications: Washington. s. 23-27.

[18] LABOUR, REPUBLICANISM AND THE COMMONWEALTH OF BRITAIN BILL. 11 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 22 Mart 2014. chartist.org.uk

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Milletler Topluluğu nedir?, Milletler Topluluğu anlamı nedir?, Milletler Topluluğu ne demektir?