Mehdi Bazergan
75. İran Başbakanı
Görev süresi 4 Şubat 1979 - 6 Kasım 1979
Yerine geldiği	Şapur Bahtiyar
Yerine gelen	Muhammed Ali Recai
İran Dışişleri Bakanı
Görev süresi 1 Nisan 1979 - 12 Nisan 1979
Yerine geldiği	Kerim Sencabi
Yerine gelen	İbrahim Yezdi
Kişisel bilgiler
Doğum	1 Eylül 1907 Tahran, İran
Ölüm	20 Ocak 1995 (87 yaşında) Zürih, İsviçre
Bitirdiği okul	École Centrale Paris
Dini	İslam
İmzası

Mehdi Bazergan (Farsça: مهدی بازرگان, d. 1 Eylül 1907 – ö. 20 Ocak 1995), İranlı akademisyen, uzun zamandan beri demokrasi yanlısı bir eylemci ve İran'ın geçici hükûmetinin başındaydı ve 1979 İran Devrimi'nden sonra İran'ın ilk başbakanı oldu. Kasım 1979'da İran rehine krizi olayını protesto etmek ve hükûmetinin bunu önleme konusundaki başarısızlığının ardından başbakanlık görevinden istifa etti.

Bezirgan, Tahran Üniversitesi'nin ilk mühendislik bölümünün başında idi. İslami ve laik bilimlerde dürüstlüğü ve uzmanlığıyla tanınan saygın dini bir entelektüel olarak, İran'da çağdaş entelektüel hareketin kurucularından biri olarak algılanmaktadır.

Hayatın erken dönemi ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazergan, 1 Eylül 1907'de Tahran'da bir Azeri ailesinde dünyaya geldi. Babası Hac Abbaskoli Tabrizi (1954'te öldü), Çarşı'da kendi imalatı yapan bir tüccar ve dini bir aktivistti. Bezirgan hükûmet tarafından Fransa'ya Rıza Şah bursu fonunun bir araştırmacı olarak üniversite eğitimi almak için gönderildi. École Centrale des Arts et Manufactures'da (École Centrale Paris) termodinamik ve mühendislik eğitimi aldı.

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mezuniyetinden sonra, Bezirgan gönüllü olarak Fransız ordusuna katıldı ve Nazi Almanyası ile savaştı. Bezirgan daha sonra Fransa'dan döndü ve 1940'ların sonunda Tahran Üniversitesi'ndeki ilk mühendislik bölümünün başında oldu. 1950'lerde Başbakan Muhammed Musaddık yönetimindeki bir bakan yardımcısıydı. Bazargan, Başbakan Musaddık yönetiminde Ulusal İran Petrol Şirketi'nin ilk İranlı başkanı olarak görev yaptı.

Bezirgan, 1961'de Mossadegh Ulusal Cephesi programına benzer bir parti olan İran Kurtuluş Hareketi'ni kurdu. Şah, Muhammed Rıza Pehlevi'yi meşru devlet başkanı olarak kabul etmesine rağmen, birkaç kez siyasi nedenlerle hapse atıldı.

İran Devrimi

4 Şubat 1979 tarihinde Bazargan, Ayetullah Humeyni tarafından İran başbakanlığa atandı.^[1][2] Devrim ilerledikçe Humeyni'yi de içeren radikal dini liderlerle çatışmaya girerek, devrimin demokratik ve liberal figürlerinden biri olarak görüldü. Dindar durmasına rağmen, Bazargan başlangıçta İslam Cumhuriyeti ismine itiraz ederek İslami bir Demokratik Cumhuriyeti istedi.^[3] Ayrıca, orijinal (teokratik olmayan) devrim taslak anayasasının bir destekçisiydi ve Anayasa Uzmanları Meclisi ve sonunda İran'ın anayasası olarak kabul edilen anayasaya itiraz etti. Mart 1979'da hükûmetin yetki eksikliği yüzünden istifasını Ayatollah Humeyni'ye sundu.^[4] Ancak Humeyni istifasını kabul etmedi.^[4] Nisan 1979'da kendisi ve kabine üyeleri suikast girişiminden kurtuldu.

Bazargan, İran rehine krizi olayından sonra kabinesiyle birlikte 4 Kasım 1979'da istifa etti. İstifası, rehin alma ve hükûmetinin rehineleri serbest bırakamama konusundaki itirazı üzerine bir protesto olarak değerlendirildi ancak liberal demokrasi ve Batı ile barışma umutlarının hakim olamayacağı da açıktı.

Bazargan, yeni kurulan İslam Cumhuriyeti'nin ilk Parlamentosu (Meclis) üyesi olarak İran siyasetine devam etti. İran'ın kültürel devrimine açıkça karşı çıktı ve sivil kural ve demokrasiyi savunmaya devam etti. Kasım 1982'de İslam Devrimi'nin parlamentonun baş konuşmacısı Akbar Hashemi Rafsancani'ye açık bir mektupta yönelttiği yönündeki hayal kırıklığını dile getirdi.

Parlamento üyesi olduğu dönem 1984 yılına kadar sürdü. Görev süresi boyunca 1961'de kurduğu ve 1990'da kaldırdığı İran Özgürlük Hareketi'nin milletvekili olarak görev yapıyordu. 1985'te, Muhafızlar Konseyi, Bazargan'ın cumhurbaşkanlığına aday olmasını reddetti.

Bakış açısı

Bezirgan, liberal-demokratik İslam düşüncesinin bir temsilcisi ve anayasal ve demokratik politikaların gerekliliğini vurgulayan bir düşünür olarak bilinen modern Müslüman düşünürlerin saflarında saygın bir figür olarak düşünülür. Devrimin hemen ardından Bezirgan, İslam Cumhuriyet Partisi tarafından hakim olan Devrimci Konseye ve Ayetullah Muhammed Hüseyin Beheşti gibi şahsiyetlere karşı çıkan bir fraksiyona önderlik etti. İran-Irak Savaşı'nın devamı ve din adamlarının siyaset, ekonomi ve toplumun her alanına karışmasına karşı çıktı. Sonuç olarak, İran'da militanlardan ve genç devrimcilerin tacizleri ile karşı karşıya kaldı. Bazargan, siyaset ve din arasında bir bağlantı ve ilişki olduğuna inanmaktadır fakat hükûmetin değil.

Saldırılar

Pahlavi döneminde Bezirgan'ın Tahran'daki evi 8 Nisan 1978'de bombalandı. Devlet tarafından finanse edilen intikam yeraltı komitesi, bombalamanın sorumluluğunu üstlendiğini ilan etti.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazargan 20 Ocak 1995'te İsviçre'de kalp krizinden öldü.^[5] Havaalanına inişinden sonra Zürih'teki bir hastanede öldü. Kalp ameliyatı için Amerika'ya seyahat ediyordu. Cenazesi İran'ın Kum şehrinde defnedildi.

Kişisel yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazargan 1939'da Malak Tabatabai ile evlendi.^[6] Beş çocuğu, iki oğlu ve üç kızı vardı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]