Lodovico de Ferrari (2 Şubat 1522 - 5 Ekim 1565) İtalyan bir matematikçiydi.

Biyografisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bologna'da doğan Lodovico Ferrari'nin büyükbabası Bartolomeo Ferrari, memleketi Milano'yu terk etmek zorunda kaldı ve Bologna'ya yerleşti. Bu, İtalya'nın kuzeyinde yaşayanlar için özellikle zor bir zamandı, çünkü yalnızca güçlü aileler kasabaları orduları ile kontrol edip güçlerini zorlamaya çalışmakla kalmadı, aynı zamanda Fransızlar, Kutsal Roma İmparatoru ve Papa da toprak almaya çalıştı. Bartholomew Ferrari'nin iki oğlu vardı, Vincent Ferrari ve Alexander Ferrari, ikincisi bu biyografiye konu olan Lodovico'nun babasıydı. Başlangıçta babasının evinde büyüyen Lodovico, babası öldürüldükten sonra amcası Vincent ile yaşamaya başladı. Vincent Ferrari'nin, evden kaçmaya ve iş aramaya karar veren zorlu bir genç adam olan Luke adında bir oğlu vardı. Luke Milano'ya gitti ve orada Gerolamo Cardano'nun bir hizmetçi aradığını keşfetti. Çalışmak Luke'a pek uymuyordu ve bir süre Cardano için çalıştıktan sonra evde her şeyin daha iyi olduğuna karar verdi ve Cardano'ya söylemeden evden ayrıldı. Cardano, Vincent Ferrari ile temasa geçerek oğlunu evinde hizmetçi olarak işine devam etmesi için geri göndermesini istedi. Ancak Vincent, kendi oğlunu evde tutma ve kuzeni Lodovico'yu destekleme sorumluluğunu üstlenme şansını gördü, bu yüzden Luke'u Milano'daki Cardano'ya geri göndermek yerine Lodovico'yu gönderdi.

Lodovico, 30 Kasım'da, kuzeni Luke'un pozisyonunu devralmaya ve hizmetçi olmaya hazır on dört yaşında bir çocuk olarak Cardano'nun evine geldi. Cardano, delikanlının okuma yazma bildiğini öğrenince onu sıradan görevlerden muaf tuttu ve genci sekreteri olarak atadı. Cardano kısa süre sonra, sekreterinin olağanüstü yetenekli bir genç adam olduğunu anladı ve ona matematik öğretmeye karar verdi. Ferrari, ustasına el yazmalarına yardım ederek ödeme yaptı ve on sekiz yaşındayken başkalarına öğretmeye başladı. Cardano, 1541'de kendisine yer açmak için Milano'daki Piatti Vakfı'ndaki görevinden cömertçe istifa ettiğinde, Ferrari, görev için tek rakibi olan Zuanne da Coi'yi bir tartışmada kolayca yendi ve yirmi yaşında, geometri dalında kamusal öğretim görevlisi oldu.

Cardano ve Ferrari, Tartaglia'nın istemeyerek onlara verdiği temeller üzerinde kayda değer ilerleme kaydetti. Zuanne da Coi tarafından belirlenen problemler üzerinde çalıştılar ve sonunda bu özel durumlarda keşfedilen çözümleri genişletebildiler. Ferrari, 1540'ta dördüncü dereceden denklemlerin çözümünü oldukça güzel bir argümanla keşfetti, ancak kübik denklemlerin çözümüne dayanıyordu, bu nedenle kübik denklemin çözümü yayınlanmadan yayınlanamazdı. Ancak, Cardano'ın yaptığı kutsal yemini bozmadan bunu kamuoyuna açıklamanın bir yolu yoktu. Çığır açan çalışmalarını yayınlamaktan ümidini kesen Cardano ve Ferrari, Scipione del Ferro'nun ölümü üzerine oraya atanmış olan matematikçi meslektaşları Annibale della Nave'yi aramak için Bologna'ya gitti. Cardano ve Ferrari, della Nave'i her yerde bulunan bilinmeyen (cosa) ve küp problemini çözebilecekleri konusunda tatmin ettiler ve della Nave karşılığında onlara merhum del Ferro'nun kağıtlarını göstererek Tartaglia'nın üçüncü derece denklemlerin çözümünü ilk keşfeden kişi olmadığını kanıtladı.

Cardano, Ars Magna’da (1545) hem kübik çözümünü hem de Ferrari'nin kuartik çözümünü yayınladı, çünkü Tartaglia kübik'i ilk çözen kişi olmadığı için yeminini bozabileceğine ikna oldu. Tartaglia çok sinirlendi ve Ferrari Tartaglia'ya yazdı, onu acımasızca azarladı ve onu halka açık bir tartışmaya davet etti. Tartaglia, hala nispeten bilinmeyen bir genç olan Ferrari ile tartışmaya son derece isteksizdi.

Tartaglia, Cardano'yu tartışmaya dahil etmeye çalışarak Ferrari'ye cevap yazdı. Ferrari ve Tartaglia, yaklaşık bir yıl boyunca birbirlerine sonuçsuz bir şekilde yazdılar, en saldırgan kişisel hakaretleri takas ettiler, ancak anlaşmazlığı çözme yolunda çok az şey başardılar. 1548'de Tartaglia, memleketi Brescia'da ders vermek için etkileyici bir teklif aldığında işler çığrından çıktı. Tartaglia'nın bu işin adamı olduğunu kanıtlamak için Milano'ya gitmesi ve yarışmayı Ferrari ile tamamlaması istendi.

10 Ağustos 1548'de, tüm İtalya'nın, iki düşman arasındaki yazışmalar kamuya açık mektuplar biçimini aldığı için görmek istediği yarışma, Milano'daki Frati Zoccolanti Bahçesi'ndeki Kilise'de gerçekleşti. Büyük bir kalabalık toplandı ve Milanolu ünlüler, baş hakem olan Milano valisi Don Ferrante di Gonzaga ile birlikte yerlerini aldı. Ferrari, bu tür konulardaki deneyimsizliğine rağmen başarıdan emindi ve büyük bir arkadaş ve destekçi kalabalığı getirdi. Yalnız ama kardeşi için, Tartaglia çok deneyimli bir tartışmacıydı ve aynı zamanda şansını da merak ediyordu.

İlk günün sonunda, işlerin Tartaglia için yolunda gitmediği açıktı. Ferrari'ye eleştirilerine yanıt vermesi için zaman vermek istemiyordu ve verdiğinde, daha çarpıcı darbeler alan Ferrari oldu. Ferrari, kübik ve kuartik denklemleri, o gece Milano'dan ayrılmaya ve böylece yarışmayı çözümsüz bırakmaya karar veren rakibinden daha iyi anladı ve böylece zafer Ferrari'nin oldu. Bu meydan okumanın gücüyle, Ferrari'nin ünü yükseldi ve oğlu için bir öğretmen isteyen imparatorun kendisinden gelen bir talep de dahil olmak üzere birçok iş teklifi aldı.

Ferrari, mali açıdan daha kazançlı bir pozisyon arzuladı ve Milano valisi Ferrando Gonzaga tarafından vergi denetçisi olarak atandı. Kilise hizmetine geçtikten sonra Ferrari, 42 yaşında genç ve çok zengin bir adam olarak emekli oldu.^{[1] :300} Dul kardeşi Maddalena ile yaşadığı memleketi Bologna'ya geri döndü ve 1565'te Bologna Üniversitesi'nde matematik profesörlüğüne çağrıldı, ancak ne yazık ki Ferrari o yıl öldü. Öz kız kardeşi tarafından uygulanan beyaz arsenik zehirlenmesinden öldüğü iddia ediliyor.^{[2] :18} Kesinlikle, Cardano'ya göre, Maddalena kardeşinin cenazesinde yas tutmayı reddetti ve Ferrari'nin servetini miras alarak iki hafta sonra yeniden evlendi. Tüm mal varlığını yeni kocasına devrettikten sonra, onu derhal terk etti ve yoksulluk içinde öldü.

21331 Lodovicoferrari asteroidi onun onuruna isimlendirilmşitir.^[3][4][5]

Cardano-Tartaglia formülü[değiştir | kaynağı değiştir]

1545'te Ferrari ile çağdaşı Niccolò Fontana Tartaglia arasında kübik denklemlerin çözümünü içeren ünlü bir anlaşmazlık patlak verdi. Tartaglia'nın hayatının geri kalanını Ferrari'nin öğretmenini ve eski usta Cardano'yu mahvetmeye adadığına dair yaygın hikâyeler uydurma gibi görünüyor.^[6] Matematik tarihçileri şimdi hem Cardano'ya hem de Tartaglia'ya kübik denklemleri çözmek için kullanılan formül için borçlular ve buna "Cardano-Tartaglia formülü" olarak atıfta bulunuyorlar.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• S. A. Jayawardene, "Ferrari, Ludovico", Biography in Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990), 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Ağustos 2021 
• Biography in Encyclopaedia Britannica, 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Ağustos 2021 
• G. Candido (1941), "Le risoluzioni della equazione di quarto grado (Ferrari-Eulero-Lagrange)", Period. Mat., 4 (21), ss. 88-106 
• G. Cardano (1663), "Vita Ludovici Ferrarii Bononiensis", Opera Omnia IX, Lyons, ss. 568-569 
• A. Fiocca (1988), "Some unpublished works of Ludovico Ferrari", Boll. Storia Sci. Mat. (İtalyanca), 8 (2), ss. 239-305 
• A. Masotti (1960), "Sui 'Cartelli di matematica disfida' scambiati fra Lodovico Ferrari e Niccolò Tartaglia, Ist", Lombardo Accad. Sci. Lett. Rend., A (94), ss. 31-41 
• L. di Pasquale (1957), "I cartelli di matematica disfida di Ludovico Ferrari e i controcartelli di Nicolò Tartaglia. I", Period. Mat., 4 (35), ss. 253-278 
• L. di Pasquale (1957), "I cartelli di matematica disfida di Ludovico Ferrari e i controcartelli di Nicolò Tartaglia. II", Period. Mat., 4 (36), ss. 175-198 
• Ferrari, Lodovico & Tartaglia, Niccolò (1876), Giordani, Enrico (Ed.), I sei cartelli di mathematica disfida primamente intorno alla generale risoluzione delle equazioni cubische KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Lodovico Ferrari". Dictionary of Scientific Biography. New York: Charles Scribner's Sons. 1970–1980. ISBN 978-0-684-10114-9. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Wikimedia Commons'ta Lodovico Ferrari ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Lodovico Ferrari", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
• "Ferrari, Ludovico". Galileo Project. 7 Temmuz 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.