Kırgızistan kültürü

Kırgızistan kültürü, çoğunluk grubu Kırgızlar olmak üzere geniş bir etnik grup ve kültür karışımına sahiptir. Genel olarak bayrağın ortasındaki 40 ışınlı sarı güneşle sembolize edilen 40 Kırgız boyu olduğu kabul edilir. Güneşin içindeki kırmızı çizgiler, bir zamanlar Orta Asya bölgesinin ana nüfusu olan göçebe çiftçilerin geleneksel konutu olan bir yurdun tacını görselleştirir.^[1]^[2] Kırgızistan'ın baskın dini Sünni İslam'dır (%91).

Diller[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırgızistan, iki resmi dille sahip (Rusça ve Kırgızca) tek eski Sovyet Orta Asya cumhuriyetidir. Sovyet sonrası Kırgızca 1997 yılına kadar tüm ticari ve hükûmet kullanımlarında resmi ulusal dil haline getirilmiştir.

Kırgızistan yüksek bir okuryazarlık oranına (%99) ve tüm vatandaşlarını eğitme konusunda güçlü bir geleneğe sahiptir. Bununla birlikte, Sovyet eğitim sistemini yeniden yapılandırmaya yönelik iddialı programı, yetersiz kaynaklar nedeniyle engellenmektedir. Dokuzuncu sınıfa kadar okula devam zorunludur. Kırgızca eğitim için giderek daha fazla kullanılmaktadır; Rusçadan Kırgızcaya geçiş ders kitabı eksikliği nedeniyle engellenmiştir. Rusça'nın tercih edilen ikinci dil olarak devam edip etmeyeceği ya da İngilizce'nin bir ortak dil olarak onun yerini alıp almayacağı henüz belli değildir.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

1992 yılında Kırgızistan nüfusunun %53'ünün Kırgız, %22'sinin Rus, %14,5'inin Özbek, %1,9'unun Tatar, %0,5'inin Ukraynalı, %1'inin Dungan olarak bilinen Çinli Müslümanlardan ve küçük bir Alman topluluğundan oluştuğu tahmin edilmektedir. Uygurlar siyasi öneme sahiptir. Bu grup Kırgızistan'da sadece 36.000 civarındayken, komşu Kazakistan'da yaklaşık 185.000 kişidir. Uygurlar aynı zamanda Kırgızistan'ın kuzeydoğusunda yer alan ve nüfusu yaklaşık 24 milyon olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde de nüfusu oluşturmaktadır.

Edebi çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Manas, manasçılar tarafından sözlü olarak aktarılan epik bir şiirdir ve destana adını veren kahramanın adıdır. Yarım milyona yakın dizesiyle Homeros'un Odysseia'sından yirmi kat daha uzun olan şiir, dünyanın en uzun destanlarından biridir. Geleneğe göre 9. yüzyılda Kırgızların bağımsızlığını korumak için Çinlilere ve Kalmuklara karşı savaşan Manas'ın ve onun soyundan gelenlerin ve takipçilerinin kahramanlıklarını anlatan vatansever bir eserdir.

Cengiz Aytmatov sıklıkla Kırgızistan'ın ulusal yazarı olarak anılmaktadır. Kenesh Jusupov ve Kasymaly Jantöshev de önde gelen Kırgız yazarlardır. Jantöshev'in Kanybek adlı romanı Kırgızistan'ın en popüler romanlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Tekstil[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel olarak üretilen keçe halılar, Kırgız halkının en önde gelen sanatlarından biri ve kültürel miraslarının ayrılmaz bir parçasıdır.^[3] Aslen göçebe çiftçi kabileler tarafından, taşınabilir konutları olan yurtlar için yapı malzemesi ve dekorasyon olarak kullanılmak üzere yapılan Kırgız kadınları, çoğunlukla yerel koyunların yünlerinden olmak üzere halen çok çeşitli tekstil ürünleri üretmektedir. Eski desenler günümüzde turist ve ihracat pazarına uyarlanmıştır, ancak çoğu evde el yapımı halılar veya keçe kilimler bulunduğu için hala yaşayan bir gelenektir, en yaygın olarak bilinenleri şırdak ve ala kiyiz üretim tarzıdır ve halılara da adını verir. Keçe şırdak minderler genellikle gölge çiftler halinde yapılır, bunlar her sandalyede görülür ve koltuğu doldurur. Günümüzde keçe halılar Kırgızistan'ın iki ilinde elle yapılmaktadır: Narın ve Issık Göl.^[4]

Tush kiyiz, Kırgızistan ve Kazakistan'da geleneksel olarak yaşlı kadınlar tarafından bir oğul veya kızın evliliğini anmak için yapılan büyük, özenle işlenmiş duvar asmalarıdır.

Kalpaklar Kırgızların ulusal şapkasıdır ve neredeyse her zaman keçeden yapılır.

Renkler ve tasarımlar Kırgız geleneklerini ve kırsal yaşamı sembolize edecek şekilde seçilmiştir. Çiçekler, bitkiler, hayvanlar, stilize boynuzlar, ulusal tasarımlar ve Kırgız yaşamının amblemleri genellikle bu süslü ve renkli nakışlarda bulunur. Tasarımlar bazen bitirilmesi yıllar alabilen eserin tamamlanmasının ardından sanatçı tarafından tarihlendirilir ve imzalanır. Tuş kiyiz, yurtta çiftin evlilik yatağının üzerine asılır ve Kırgız geleneklerinden duydukları gururu sembolize eder.

Yerel mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırgızistan mutfağı birçok açıdan komşularının mutfağına benzemektedir. Geleneksel Kırgız yemekleri koyun ve at etinin yanı sıra çeşitli süt ürünleri etrafında döner. Pişirme teknikleri ve ana malzemeler, ülkenin göçebe yaşam tarzından güçlü bir şekilde etkilenmiştir. Bu nedenle, çoğu pişirme tekniği gıdanın uzun süreli korunmasına elverişlidir. Koyun eti (kuzu) en sevilen ettir, ancak birçok Kırgız düzenli olarak alamamaktadır.

Kırgızistan birçok farklı millete ve onların çeşitli mutfaklarına ev sahipliği yapmaktadır. Bişkek, Oş, Celal-Abad ve Karakol gibi büyük şehirlerde çeşitli ulusal ve uluslararası mutfaklar bulunabilir. Yollarda ve köylerde, mutfak, yerel halk tarafından hem lezzetli hem de sağlıklı olarak kabul edilen, yağ veya koyun yağı ile bolca tatlandırılmış standart Kırgız yemekleri olma eğilimindedir.

Pilav (paloo) Kırgızistan'ın ulusal yemeğidir. Yeşil çay ulusal içecek olarak kabul edilir.

Gelenekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yasadışı olmasına rağmen halen uygulanan gelin kaçırma geleneği mevcuttur.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Handrahan, Lori. 2004. "Kadın Avı: Kırgızistan'da Gelin Kaçırma." International Feminist Journal of Politics, 6:2 (Haziran), 207-233.
Kleinbach, Russell. "Kırgız Cumhuriyeti'nde rıza dışı gelin kaçırma sıklığı." Uluslararası Orta Asya Araştırmaları Dergisi. Cilt 8, Sayı 1, 2003, sayfa 108-128.
——, Mehrigiul Ablezova ve Medina Aitieva. "Bir Kırgız köyünde evlilik (ala kachuu) için adam kaçırma." Orta Asya Anketi. (Haziran 2005) 24(2), 191-202.

^ Nomads and Soviet Rule: Central Asia under Lenin and Stalin. Paperback. Bloomsbury Academic. 2019. ISBN 1350143685.
^ Tribal Nation. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2004. s. 296. ISBN 978-0-691-11775-1. 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
^ "Ala-kiyiz and Shyrdak, art of Kyrgyz traditional felt carpets | Silk Roads Programme". en.unesco.org. 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.
^ "Shyrdak: A sunny day in Kyrgyzstan | Garland Magazine". garlandmag.com (İngilizce). 14 Eylül 2019. 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] 13 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Bu makale, http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/kgtoc.html 13 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi adresindeki kamu malı Kongre Kütüphanesi Kırgızistan Ülke Çalışması'ndan uyarlanmış bazı metinler içermektedir.

[Thomas-1] Nomads and Soviet Rule: Central Asia under Lenin and Stalin. Paperback. Bloomsbury Academic. 2019. ISBN 1350143685.

[Edgar_2004_296-2] Tribal Nation. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2004. s. 296. ISBN 978-0-691-11775-1. 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.

[3] "Ala-kiyiz and Shyrdak, art of Kyrgyz traditional felt carpets | Silk Roads Programme". en.unesco.org. 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.

[4] "Shyrdak: A sunny day in Kyrgyzstan | Garland Magazine". garlandmag.com (İngilizce). 14 Eylül 2019. 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

Kırgızistan kültürü nedir